2-2) درمان شناختی- رفتاری اختلال ترانس سکسوالیسم با تأکید بر درمان معنوی
الف) درمان کودکان:
بررسی دقیق اختلال درکودکان زیر 4 سال ممکن نیست ، اما بعد از آن هرچه اختلال زودتر تشخیص داده شود و درمان سریع تر آغاز گردد تأثیرات بیشتری خواهد داشت. روش های درمانی ارایه شده برای درمان کودکان عبارتنداز:
1- رفتار درمانی:
«این روش ، برای اولین بار در پسرهای مبتلا به کار گرفته شد.طبق نگرش رفتاری ، کودکان رفتارهای «مطابق با جنس»(7) را یاد می گیرند و این رفتارها لااقل در آغاز می تواند به وسیله ی تشویق و یا عدم تشویق دیگران شکل داده شود.طبق این الگو، درمان، شامل دادن پاداش به
رفتارهای متناسب با جنس وندادن پاداش(وگاهی تنبیه ) به رفتارهای نامتناسب با جنس است .» (8)
انواع روش های رفتار درمانی :(9)
الف - توجه اجتماعی : (10و11) در این روش، یکی از والدین یا درمانگر به نوعی وارد بازی کودک می شود و با نگاه کردن، لبخند زدن و ستایش های کلامی بازی های منطبق با جنسیت کودک را تأیید می نماید، و در مقابل ، توجهی نسبت به بازی های غیر منظبق با جنسیت از خود نشان نمی دهد. این نوع واکنش بزرگسالان سبب بروز تغییرات مشخصی در رفتار بازی کودک می شود.
ب - صرفه جویی پته ای : (12) در این روش، هر رفتار مطابق با جنسیت کودک با یک برگه مورد تشویق قرار می گیرد. نهایتاً ،در ازای تعداد مشخصی از برگه هایی که کودک دریافت داشته است هدیه ای به او تعلق می گیرد.
ج - خودتنظیمی : (13) کودک در این روش ، هنگامی که رفتار متناسب با جنس انجام می دهد، خودش را تشویق می نماید.
این روش ها اثرات مفیدی روی رفتارهای متناسب با جنس در کودکان مبتلا به دگر جنس باوری دارند.رِکِر و همکارانش، گروهی از کودکان مبتلا به اختلال هویت جنسی را پس از درمان در یک دوره ی پنج هفته تا سه و نیم ساله پیگیری کردند و مشخص شد تمام بیماران پس از خاتمه درمان، کاهش مشخص در رفتار جنس مقابل داشته اندکه در طول مدت بررسی حفظ شده است.
2- شناخت درمانی: سطح شناخت کودک با آموزش هایی چون طرز راه رفتن، دویدن، بازی کردن و سایر رفتارهای منطبق با جنس افزایش می یابد.
3- روان درمانی تحلیلی : در این روش، که معمولاً جهت بهبودی پسرها انجام می شود، سبب شناسی، نقش محوری واصلی را دار است. استالر، بر طبق فرصیه ی خود در سبب شناسی، روشی را پیشنهاد نمود(14) که چهار هدف را دنبال می نمود و بعداً توسط گرین و همکارانش پیشرفت داده شد. این چهار هدف عبارت بودنداز :
- ایجاد رابطه ی توأم با اعتماد وعاطفه بین پسر بیمار و درمانگر مرد؛
- بالا بردن میزان نگرانی والدین در مورد رفتار دخترانه در پسرها؛
- حساس کردن والدین به نحوه ی ارتباطات خود، از جمله تغییر نزدیکی بیش از حد مادر به پسر؛
- افزایش ارتباط پدر وکودک با تأکید به پدرها؛
ب) درمان نوجوانان (15)
برخی عوامل، درمان را در این دوره ی سنی با مشکل مواجه خواهد نمود، عواملی چون:
1- همزمانی درمان با بحران طبیعی هویت؛
2- عدم انگیزه ی قوی برای تغییر نقش های قالبی جنس مقابل؛
3- بروز احساسات هم جنس گرایانه که تجربه ای از تعارضات جدید را ایجاد نموده ومنشأ ایجاد اضطراب در او و خانواده اش است.
بنابراین ، اجازه به نوجوان برای صحبت کردند در مورد احساسات و همیاری خانواده با هدف ایجاد ثبات در خانواده و محیطی حمایتی برای نوجوان ضروری است.
ج) برخی روش های شناختی - رفتاری در بزرگسالان
در این قسمت، به شیوه ها و مراحلی که برای درمان یک دانشجوی مرد20 ساله توسط یک گروه روان پزشکی در ایران صورت گرفته است اشاره می نماییم (16).
پس از تشخیص نوع اختلال روش های زیر به کار می رود:
1- خودپایی، با تهیه ی جدول خودگزارش دهی فعالیت ها واعمال روزانه: (17).
مراجعه کننده با تهیه ی این جدول ودرج ایام هفته وتاریخ در آن ،رفتار وکردار خود را در آن ثبت می نماید.
2- مثبت نگری (18) یا شناخت نقاط قوت افراد:
مراجعه کننده تشویق می شود تا تجربه های مثبت و خوب خود را باز شناسی نموده و نقش آن ها را در افزایش احترام به خود و ارتقای عزت نفس بازیابی کند.
3- مشکل گشایی:(19)
به فرد آموزش داده می شود تا بتواند نسبت به توانایی های خود بینش واطمینان پیدا کند و از آن ها برای رویارویی مؤثر با مشکلات زندگی روزمره ی خود بهره گیرد.
4- خانواده درمانی : (20)
آسیب شناسی یا بیماری یکی از اعضای خانواده، بازتاب آسیب شناسی یا اختلال های عمیق تر سامانه ی روابط خانواده تلقی می شود. از این رو ، خانواده، واحد درمانی به شمار می آید و تغییر تعامل خانواده، راه درمانی عضو بیمار شمرده می شود.
5- تغییر باور و نگرش :
به بیمار کمک می شود تا با شناسایی خطاهای فکری خود، برداشت های واقع بینانه ترا جایگزین آن ها کند(21).
6- درمان معنوی و اخلاقی:
بیرام کارسو(22)، درمان معنوی و اخلاقی را شیوه ای از روان درمانی می داند که نیاز به جداسازی دو مفهوم روان(23)و روح (24) به منزله ی مفاهیم ماورای فردی دارد؛ هر چند که درکتاب های مرجع روان شناسی (25) این واژه ها کم و بیش به یک مفهوم آمده اند.
درمان معنوی بر دو اصل مهم استوار است:
الف - رساندن فرد به سر زندگی روان که مستلزم عشق به دیگران، عشق به کار وعشق به متعلقات است.
ب - رساندن فرد به معنویت که نیازمند اعتقاد به مذهب، اعتقاد به یگانگی واعتقاد به دگرگونی است.
ویلام، اصول درمان معنوی را به شرح زیر می داند (26):
1- عشق به کار: اگر با فداکاری و از خود گذشتگی همراه شود می تواند راهی برای سرزندگی روان باشد.
2- عشق به دیگران: مستلزم تمایز خویش ، بخشش و پذیرش تمام و کمال دیگری است.
3- عشق به تعلقات: برآیند زندگی کردن وهمکاری با دیگران است و عاملی برای حسن نیت ، صمیمیت و رشد معنوی است.
4- اعتقاد به معنویات: به معنی اعتقاد به حرمت هر چیزی است که در اطراف ماست و نیازمند دور شدن از دارایی های مادی است.
5- اعتقاد به وحدانیت: به معنی احساس نامتمایز بودن از دنیای بیرون (طبیعی و ماوراطبیعی ) است که برای انسان آرامش به همراه دارد.
6- اعتقاد به معاد(دگرگونی): اعتقاد به پیوستگی معنوی و تولدی دوباره است.
در این روش، درمانگر با پرورش یک موجود سرزنده و معنوی و هدایت درمان، بر پایه ی شش اصل یاد شده ، می تواند درمان جو را به خود حقیقی خویش برساند.
با استفاده از این شیوه ها ، یک دانشجوی مرد 20 ساله که از 5سالگی خود را دختر می دانسته و از 7 سالگی به روابط جنسی آلوده شده و این روابط همچنان تا این سن نیز برای وی ادامه داشته است و هم چنین به دلیل رفتارهای نابهنجار در دوران تحصیل، خود و خانواده را دچار مشکل نموده بود، با این شیوه در طول 30جلسه (هر هفته یک بار) درمان گردید و در پیگیری بعد از درمان به مدت یک سال نیز هیچ گونه نشانه ای از عود بیماری یافت نگردید. علاوه برآن که مشکلات دیگری، نظیر اضطراب، احساس حقارت، افسردگی، سوءظن وبدبینی نیز که در ابتدا در شخص وجود داشت، درپایان درمان مرتفع گردیده بود.
سخن آخر
این ، متن ماده ی 956 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران است که حق و حقوق هر انسان زنده ای را گوشزد می سازد. ترانس سکسوال ها انسان های زنده ی بیماری هستند که نه تنها باید حقوق شهروندی و کرامت انسانی آن ها محفوظ بماند، بلکه به خاطر بیماری شان جامعه نیز باید دست مدد ویاری خود را به سویشان دراز نماید.
چگونه است که مردم دلسوز این سرزمین که همواره کمک به همنوع در رگ هایشان واعضا پنداری بنی آدم در ریشه ها ی فرهنگشان جریان داشته است وعدم هم دردی و همیاری در دیباچه ی دینشان، قصه ی حرمت نابینا و چاه بوده است، ناگوارانه با چشمانی بسته از کنار این بیماران گذشته اند و یا ناآگاهانه با لب های گشوده به شماتت بدرقه شان نموده اند؟
امروز باید، جامعه، خانواده و هر انسانی که هنوز خورشید انسانیتش در پشت کوه خودگرایی(27و28) به غروب ننشسته ویا ورای ابر برخاسته از مغز ماکیاول ، نیچه وهابس (29) پنهان نگشته است، با سلاح اخلاق که واژه هایی چون آگاهی، مدارا ، معنویت ، شعوراجتماعی، خداپسندی و وظیفه شناسی آن را تعریف می نماید، غریبان رها شده در صحرای بیگانگی و دوگانگی را یاری نمایند.
جامعه ی پزشکی با تکیه بر سوگند صادقانه و ارتباط صمیمانه، تیغ را آخرین تیر در ترکش بداند که با رعایت تمام شرایط ، استانداردها و به کارگیری تکنولوژی روز دنیا(30) بعد از سپری شدن یک تا پنج سال تلاش، در جهت دگرگونی روحی و آمادگی روانی بر جسم بیمار فرود می آورد تا بیماران با عوارضی چون زخم دیواره ی شکم، چسبندگی ها ، فیستول، بی اختیاری ادراری، عفونت ها ، بیرون آمدن پروتز بیضه، عدم حساسیت ونازیبایی اندام ایجاد شده ، (31) صدای ناهمگون و اندامی دوگانه در جسم خود و پشیمانی ، (32) افسردگی و دوره های روان پریشی در روان رنجورشان برخورد ننمایند. دقت کنیم و عمل های خارج از استانداردهای بین المللی را مرتکب نشویم تا بیماران را رنجورتر ، گرفتار تخت های بیمارستان واستفاده دایمی از دارو نکنیم ، و سرانجام، پناهگاه بیماران باشیم و با جراحی های عجولانه، آنان را بر پرتگاه خودکشی رهنمون نسازیم.(33)
جامعه شناسان نیز با بررسی جامعه ی ایرانی و نگرش کنونی آنان در خصوص رفتارهای جنسی ویافتن ریشه های این نگرش در عمق فرهنگ وبستر مذهب، راهکارهای مناسبی را در جهت آگاه کردن مردم در خصوص رفتار دگر جنس جویان وبرخورد با آنان ارایه نمایند.
شایدکریستین ها (34) در آن طرف نیمکره بتوانند در طی دوره ی زندگی واقعی، صدها تجربه را قبل از عمل در کلوپ ها و مراکز... به دست آورند وبعد از عمل تغییر جنسیت نیز همکاران، همسایگان و اطرافیانش با جنسیت جدیدش به راحتی کنار آیند و شاید در شرق نیمکره نیز مکانی چون تایلند، سرزمین رؤیایی دگر جنس جویان به حساب آید، اما در ایران حتی داستان کودکانه ی "سارا کوچولو دختری که می خواست پسر باشد" آن چنان خوشایند نیست .از این رو ، این تصور که بتوان تصویری ازآن چه در جامعه ی غربی یا شرقی اتفاق افتاده است را به این سرزمین منتقل نمود، توهمی بیش نخواهد بود.
آنچه که اکنون و در مرحله ی اول ضروری به نظر می رسد آن است که چگونه در قاموس فرهنگ عوام می توان معنای رفتار دگر جنس جویی را از انحراف وانزجار به سمت و سوی اختلال و بیماری تغییر داد.
آیا سازمان های دست اندرکار امور جوانان از کنار هم قراردادن دو جمله ی زیر به نتیجه ای جز تلاش برای تسهیل ازدواج این گونه افراد خواهند رسید؟!(35)
«برخی پژوهشگران، تهران را پایتخت تغییر جنسیت در دنیا اعلام نموده اند. »(36)
«متخصصان روان پزشکی (37) در مطالعه ای به این نتیجه رسیده اند که یکی از عوامل مهم در انطباق بهتر پس از جراحی داشتن شریک جنسی است.»
فعالان اجتماعی، افراد خیر ونیکوکار با همکاری سازمان های مسؤول مانند بهزیستی، می توانند مکانهایی را جهت گردهمایی، بررسی مشکلات و خدمات مشاوره ای راه اندازی نمایند؛(38) زیرا برای بسیاری از مبتلایان به دگر جنس باوری قرار گرفتن در گروهی متشکل از افرادی با مشکلات مشابه بسیار مفید می باشد؛ چرا که آن ها اغلب خود را تنها می دانند، ولی درگروه، احساس پیوستگی درون گروهی کرده و احساسات ناخوشایندی نظیر اضطراب وافسردگی در آن ها کاهش می یابد.
صدا وسیما، نشریات، خبرگزاری ها و اصحاب رسانه، هر کدام ، می توانند جهت فرهنگ سازی ویا ارتقای آگاهی جامعه در خصوص این بیماری وافراد مبتلا به آن ، نقش بسیار وسیعی را به عهده گیرند.(39)
قانون گذاران ، مجریان قانون، سازمان ها وارگان های نظارتی، با مصوبات و نظارت دقیق بر انجام آنها خصوصا برروی عمل های جراحی که درکشور مرسوم شده است،می توانند بسیاری از مشکلات این بیماران را مرتفع سازند (40).
و سرانجام، اگر افراد، نهادها، سازمان هاو ... از وظیفه خود در قبال این بیماران شانه خالی نمایند، جامعه باید منتظر به دوش کشیدن تبعات منفی فساد، فحشا و بیماری های مقاربتی باشد.
پی نوشت ها :
1- ethical therapy.
2- spiritual therapy
3- Rekers , G.A.,Kilgus , M.D.,and Roseh , A.C.,long- term effectsn of treatment for childhood gender disturbance., journal of psychology and human sexuality, 3 pp:12-1530
4- Walters , E and Whitehead, L . , Anorexia nervosa in a young boy whit gender identiy disorder of childhood, clinical child psychology and psychiatry, 2, pp: 463-467.
5- Chase , C . H , long - term psychological evaluation of intersexes children Archive of sexual . B ehavior , 28, pp: 103-107.
6- خدایاری فرد، محمد و دیگران،«درمان شناختی- رفتاری اختلال تبدل خواهی جنسی با تأکید بر درمان معنوی»، در: اندیشه ورفتار، سال نهم، ش 3،ص13.
7-sex typed
8- رییسی، فیرزوه و عباسعلی ناصحی، اختلال هویت جنسی، ص110.
9-همان ، ص 110.
10- social attention
11- Cf Rekers, G, A . Escaping the bondage of early environment , free and fulfilled.
12- token econmy
13-self regulation
14-C F .stoller R. sex and Gender on the Development of Masculinity and feminity.
15- رییسی، فیروزه و عباسعلی ناصحی، اختلال هویت جنسی ، ص 116.
16- خدایاری فرد ، محمد ودیگران، «درمان شناختی- رفتاری اختلال تبدل خواهی جنسی با تاکیدبر درمان معنوی،»در:اندیشه ورفتار ، سال نهم ، ش 3، صص 14-15.
17- symptom check list
18-positive thinking
19- problem - solving
20- family - therapr
21- هادوک و اسلید، 1377.
22- Byramkarasu , T . , spiritual psychotherapy , American joural of psychotherapy , 53, 143-162.
23- soulfulness
24- Spirit.
25- Corsini, R .J . The dictionary of psychology
26-C F . W illam , w , psychotherapy and spirituality , crossing the line between therapy and religion.
27- Egoism
28- طبق این نظریه، انسان در طلب خواسته ها و منافع خود باید به هیچ کس توجه نداشته باشد، حتی اگر این خواسته ها مغایر با منافع دیگران باشد. [ ر. ک ، نصری، عبدالله، فلسفه آفرینش ، ص356].
29- ماکیاول از بنیان گذاران این نظریه، هابس از طرفداران و نیچه از مبتکران نظریه ی قدرت طلبی است .[ ر. ک : همان].
30- دکتر سید مهدی صابری رییس بخش روان پزشکی قانونی:«از طریق ارتباط هایی که با مراجع پزشکی دنیا داریم می بینیم آن ها از تکنیک های بهتری استفاده می کنند. » [ ر. ک . نشریه اعتماد 84/2/18.
31- این موارد از عوارض جراحی فالوپلاستی است که طی آن با استفاده از پوست، بافت زیر جلد و عضله( معمولااز دیواره ی شکم) سعی در ایجاد کیسه ی بیضه، بیضه ها و آلت تناسلی مردانه می شود. امروزه، استفاده از روش جایگزین، آزاد کردن کلاهک، بسیاری از این عوارض را نداشته ودر مجموع رضایت بخش تر می باشد. [ر. ک. رییسی، فیروزه و عباسعلی ناصحی ، اختلال هویت جنسی، صص 126-127].
32-31 درصد از افرادی که عمل جراحی انجام داده اند از کار خود پشیمان هستند[مجله ی اندیشه و رفتار، سال نهم، شماره ی 3].
33- آبرا موویتز با مروری بر مطالعات پاالی، لانداستروم و لاتستین، میزان روان پریشی بستری در بیمارستان وخود کشی را در این بیماران بعد از عمل جراحی 7درصدعنوان نموده است.
34-C. f .Lothstein , L .M . The adolescents gender dysphoric patient pediatricpsychology . journal of ,5 ,pp: 93-313.
35- کریستین جانسون در سال 1952 میلادی تحت عمل برای اختگی قرار گرفت، درسال 1952 میلادی آلت تناسلی او برداشته شدودر سال 1954 میلادی تحت عمل ساختن واژن قرار گرفت.
36-برخی انجمن ها در دنیا رسیدگی به وضعیت ازدواج این افراد را اکنون به عهده گرفته اند و راه هایی را تحت عنوان«marriagesex - same » برای افرادی که به نوعی دچار اختلال جنسی هستند ارایه می نمایند. [ر. ک : زاغری، نازینی، «بیماری های روانی»، در:روزنامه ی شرق82/11/27].
37- کریمی نیا، محمد مهدی، مصاحبه با سایت خبری قاصدک/
38- Blandchard R. and steiner B .clinical management of Gender identity Disorder in children and adults
39- از جمله مراکزی که با چنین اهدافی تشکیل شده است مرکز G rowth IPG personal international واقع در ایالت نیوجرسی آمریکا است که از سال 1983 میلادی فعالیت خود را آغاز نموده است. [ر.ک .زاغری، نازنین، «بیماری های روانی»، روزنامه ی شرق 82/11/27].
40- خانم 40ساله ای از سال 1376تا 1379شمسی ، شش بار تحت عمل جراحی تغییر جنسیت قرار گرفت، اما در سال 1380 شمسی مشخص شد که ایشان دچار یک اختلال هویتی نبوده که بتوان بر اساس آن جراحی را پیشنهاد نمود. [ ر.ک:اندیشه ورفتار، سال نهم، شماره3، صص 6-9].
41- عضو هیأت علمی و مدیر گروه ادیان معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان.
منابع
الف ) منابع فارسی
1. بنکدار ، مجید، قانون مجازات اسلامی ، چاپ اول، اصفهان: اسپادان، 1384ش.
2. خدیوی زن، محمد ، بررسی مشکلات روان جنسی کودکان ونوجوانان، تهران: تربیت، 1371ش.
3- روزنهان ، دیویدال ومارتین ای ، پی .سلیگمن ، روانشناسی نابهنجاری- آسیب شناسی روانی ، ترجمه: سید محمدی ، یحیی، 2ج،چاپ اول ، تهران: ساوالان ، 1379ش.
4. رییسی، فیروزه و ناصحی ، عباسعلی، /اختلال هویت جنسی ، چاپ اول، تهران: صداو قصیده ؛ 1383ش.
5- صدارتی ، احمد، فرهنگ روانشناسی لانکمن، چاپ پنجم ، تهران : نیکا، 1384ش.
6- کاپلان ، هارولد وبنیامین سادوک و جک گرپ ، خلاصه روانپزشکی ، ترجمه: پورافکاری، نصرت الله، 2ج ، چاپ دوم، تهران: شهراب، 1376ش .
7- نصری ، عبدالله ، فلسفه آفرینش ، چاپ دوم ، قم : دفتر نشر معارف، 1386ش.
ب) منابع انگلیسی
1.Blanchard R. and steiner B. clinical management of Gender identity Disorder in childrenandadults, firsted. AmericanPsychiatricPress, 1990.
2. Byramkarasu, T., spiritualpsychotherapy, American Journal of psychotherapy, pp: 53,143-162.
3. Chase, C.H, long- term psychological evaluation of intersexes children. Archive of sexual Behavior, 28, p: 103.
4. Lothstein, L. M. The adolescents gender dysphoric patient. An approach to treatment and management. Journal of pediatric psychology, pp:5,93-313.
5. Noorbala, A.A, Raisi, f and Z. Alem, A Survey on the personality and intellectual characteristics of transsexuals in Iran, med J Hosp, vol 3, No 2, 2001, pp: 9-14.
6. noorbala, A.A and F. Raisi, a Research on Family Characteristics Influencing the Development of Transsexuality in Iran, Acta medica Iranica, vol 38, No (2000), pp: 220-223.
7. Rekers, G.A., Kilgus, M.D., and Roseh, A.C., long-term effects of treatment for childhood gender disturbance., Journal of psychology and Human sexuality, 3,pp:121-153, 1990.
8. Rekers, G.A. Escaping the bondage of early environment, In R.Mc Quikin (E.d). free and fulfiled Nashvile, TN: Thomas Nelson. (pp: 166-183)
9. Sorensen T.A follow-up study of operated transsexual males. Acta Psychiatry Scand. 63, pp: 468-503,191.
10. Stoller Rj. The Gender Disorders, sexual deviation. pp: 109-139;1979.
11. Stoller R. sex and Gender on the Development of Masculinity and feminity. London The Hagarth Press and Instatute of Psychoanalysis, 1968.
12. Tsoi wf. parental influence in transsexuality. Singapore Medicine-j.31: pp: 443-446;1990.
13. Walters, E and Whitehead, L., Anorexia nervosa in a young boy whig gender identity disorder of childhood, clinical child psychology and psychiatry, 2, pp: 463-467; 1999.
14. Willam, w, psychotherapy and spirituality, crossing the line between therapy and religion. London: Sage publication, 2000.
ج) سایت ها
1. www.ghasedak. news. com
2. www. pezeshk. us.
منبع: نشریه اخلاق شماره 16
/ج
