گفت و گو با دکتر محمد مهدي امام، فوق‌تخصص روماتولوژي
کلسيم فراوان‌ترين ماده معدني در بدن است که تقريبا يک کيلوگرم از وزن بدنمان را تشکيل مي‌دهد. اين ماده مغذي در استخوان‌ها و دندان‌ها متمرکز شده و يک درصدش در ديگر قسمت‌هاي بدن وجود دارد اما همين يک درصد در کارهاي مهمي مانند انقباض ماهيچه‌ها تاثيرگذار است.
در گفتگو با دکتر محمدمهدي امام، فوق‌تخصص بيماري‌هاي روماتولوژي و عضو هيات علمي دانشگاه علوم‌پزشکي شهيد بهشتي، سوال‌هاي رايج درباره کلسيم را پرسيده‌ايم.
آقاي دکتر! کلسيم و ويتامينD چه نقشي در بدن دارند و کمبودشان چه عواقبي به همراه دارد؟
کلسيم بيشتر در ساختمان استخوان‌ها به کار رفته و به همين دليل استخوان‌ها به عنوان بانک کلسيم بدن شناخته مي‌شوند و هر زمان بدن دچار کمبود شود از استخوان‌ها برداشت ميکند. اما کلسيم در بدن نقش‌هاي ديگري هم دارد؛ مانند انقباض عضلات، انعقاد خون و انتقال سيستم عصبي و... و اين نقش‌ها به قدري مهم هستند که به هيچ وجه بدن اجازه نمي‌دهد کلسيم در بدن از يک مقدار مشخص کمتر شود.
بدن ما چگونه سطح کلسيم خون را تنظيم ميکند؟
کار تنظيم کلسيم را هورمون‌هاي خاصي بر عهده دارند و حتي اگر استخوان‌ها مشکل پيدا کنند و ميزان آن در بدن کم باشد باز کلسيم مورد نظر از استخوان‌ها تامين خواهد شد. اين بانک استخواني بعد از تولد در افراد شروع به ساخت کرده و تا 25 الي 30 سالگي ادامه دارد ولي پس از آن به اين بانک استخواني، کلسيمي اضافه نخواهد شد؛ اگرچه خوردن کلسيم، برداشت از اين بانک را کمتر ميکند. در فرآيند تشکيل بانک استخواني عمدتا ژن نقش دارد ولي تغذيه هم مهم است. اگر افراد در دوران طفوليت به ميزان کافي کلسيم دريافت نکرده باشند بعد از 25 تا 30 سالگي دچار مشکل خواهند شد و نرمي استخوان، پوکي استخوان، شکستگي استخوان و دردهاي استخواني به سراغشان خواهد آمد. در مورد ويتامينD نيز بايد بگويم که در سيستم ايمني بدن دخالت دارد و خطر بسياري از بيماري‌ها در اثر کمبود آن افزايش پيدا ميکند. کمبود ويتامينD مشکلات بسيار زيادي در بدن ايجاد ميکند؛ مثلا خطر بروز انواع مختلف سرطان‌ها به دنبال کمبود ويتامينD 30 درصد افزايش مي‌يابد. خطر بيماري ديابت نوع يک، عوارض عروقي، سکته مغزي و قلبي، بيماري ام اس و آرتروز نيز به دنبال کمبود ويتامينD در بدن افزايش پيدا ميکند و متاسفانه نه تنها در ايران بلکه در دنيا آمار کمبود آن چيزي حدود 60 درصد مردم جامعه است؛ حتي در جوامع پيشرفته.
روزانه بايد چقدر کلسيم و ويتامين D مصرف کرد؟
اين ميزان براساس سن، متغير است اما براي آنکه سردرگم نشويد، حدودي مي‌گويم که در افراد بالغ روزانه چيزي در حدود 1000 تا 1200 ميلي‌گرم کلسيم مورد نياز است و بهتر است اين مقدار کلسيم را از رژيم غذايي خود دريافت کنيد. مهم‌ترين منبع کلسيم در منابع غذايي شير و لبنيات است ولي بهتر است که افراد در رژيم غذايي خود مانور دهند و مقداري را از شير و مقداري را از سبزيجات و منابع ديگر دريافت کنند. هر ليوان شير در حدود 300 ميلي‌گرم کلسيم دارد اما خيلي از افراد نمي‌توانند شير را تحمل کنند. ماست، دوغ بدون گاز، سبزيجاتي مانند کلم، زيره و پونه هم از منابع خوب کلسيم هستند. هر 100گرم زيره خشک چيزي در حدود 2200 ميلي‌گرم کلسيم دارد اما در سنين بالا، جذب کلسيم دچار اشکال مي‌شود و بهتر است افراد مسن از مکمل‌هاي کلسيم استفاده کنند. در مورد ويتامينD هم بايد بگويم توصيه انجمن ملي پوکي استخوان آمريکا اين است که افراد روزانه 1000 واحد ويتامينD مصرف کنند که متاسفانه با خوردن شير و لبنيات به اين عدد نخواهيم رسيد و بهتر است از مکمل‌هاي ويتامينD مصرف شود زيرا کمبود ويتامين D جذب کلسيم را با اختلال مواجه ميکند.
چه افرادي به مکمل کلسيم احتياج دارند؟
مصرف مکمل‌هاي کلسيم براي افراد مسن توصيه مي‌شود چون همان‌طور که گفتم در افراد بالاي 65 سال جذب کلسيم از طريق مواد غذايي کاهش مي‌يابد. افرادي که ميزان لازم کلسيم يعني 1000 تا 1200 ميلي‌گرم را دريافت نمي‌کنند نيز به مکمل نياز دارند؛ و همين‌طور افرادي که مبتلا به پوکي استخوان هستند زيرا رژيم‌هاي درماني پوکي استخوان بدون مکمل کلسيم موثر نيست و جالب است بدانيد که حتي اگر ويتامينD بدن کم باشد، پاسخ داروهاي ضد پوکي استخوان به طرز قابل توجهي کاهش پيدا ميکند. گروه چهارم نيز افرادي هستند که داروهاي کورتوني به خصوص با دوزهاي بالا استفاده مي‌کنند زيرا کورتون کلسيم را کاهش و دفع آنرا افزايش مي‌دهد. اين افراد بايد با توصيه پزشک‌شان از مکمل کلسيم استفاده کنند زيرا گاهي بيماري‌هايي هست که نبايد کلسيم مصرف شود. به عنوان مثال در افرادي که دفع ادراري کلسيم دارند، اگر مکمل اين ماده معدني حتي همراه با غذا خورده شود خطر سنگ‌سازي در کليه وجود دارد و بهتر است در اينجا اين تصور غلط را که اگر مکمل کلسيم را با غذا بخوريم، خطر سنگ‌سازي در کليه کاهش مي‌يابد را رد کنم. در تحقيقي که سال گذشته سازمان جهاني بهداشت انجام داد، مشخص شد مکمل‌هاي کلسيمي با افزايش خطر سنگ کليه همراه هستند.
پس مصرف مکمل‌هاي کلسيمي خالي از ضرر هم نيست؟
بله. مکمل‌هاي کلسيمي خطرات ديگري هم دارند. به عنوان مثال خطر سرطان پروستات را در آقايان مقداري بالا مي‌برند. امروز بحثي در مورد مصرف زياد مکمل‌هاي کلسيم و افزايش خطر تصلب شرايين مطرح است همين‌طور اينکه مکمل‌هاي کلسيم ايجادکننده يبوست هستند.
بهترين زمان خوردن کلسيم چه موقعي است؟
بهترين زمان خوردن کلسيم همراه با غذا است به دليل اينکه اسيد معده زياد مي‌شود. البته بهتر است نيم ساعت بعد از غذا خورده شود و در اين ميان، بهترين زمان خوردن کلسيم، شب‌ها بعد از شام است. شما در طي روز به طرق مختلف کلسيم دريافت مي‌کنيد اما شب که ميزان کلسيم خون کاهش پيدا ميکند، ممکن است هورمون‌ها وارد عمل شده و از ذخيره استخواني، کلسيم برداشت کنند.يادتان باشد هيچ‌گاه دو قرص کلسيم را با هم مصرف نکنيد زيرا بيشتر از 500 ميلي‌گرم در يک وعده جذب نخواهد شد و اگر اضافه بخوريد دفع شده و ايجاد يبوست و نفخ ميکند. اگرقرار است دو قرص کلسيم بخوريد قرص اول را بعد از شام و قرص بعدي را بعد از صبحانه بخوريد زيرا خوردن مکمل کلسيم همراه با ناهار جذب آهن را تا 50 درصد کاهش مي‌دهد و در درازمدت فرد را دچار کم خوني فقر آهن خواهد کرد.
منبع:www.salamat.com
/ك
