وز تو چيزي نهان نمي‌دانم

شاعر : اوحدي مراغه اي

بي‌نشان تو نيست يک ذره		وز تو چيزي نهان نمي‌دانم
با تو پوشيده حالتيست مرا		به جز اين يک نشان نمي‌دانم
گرچه داناست نام من، ليکن		که درستش بيان نمي‌دانم
اين تويي، يا منم، بگو تا: کيست؟		تا نگويي: بدان، نمي‌دانم
آن چنانم به بويت، اي گل، مست		شرح اين کن، که آن نمي‌دانمم
به اشارت حديث خواهم گفت		که گل از بوستان نمي‌دانم
دوستان، جز حديث او مکنيد		که غريبم، زبان نمي‌دانم
اوحدي باز در ميان آمد		که من اين داستان نمي‌دانم
چون پس از عمرها که گرديدم		کام او زين ميان نمي‌دانم
من و آن دلبر خراباتي		راه اين آستان نمي‌دانم
باز غوغاي او علم برداشت		في طريق الهوي کماياتي
هرچه بي‌راه ديد غارت کرد		عشق او خنجر ستم برداشت
دوست احرام آشنايي بست		و آنچه بر راه ديد هم برداشت
خطبها چون به نام او کردند		نام بيگانه زين حرم برداشت
آفتاب رخش ظهور گرفت		جمله را سکه از درم برداشت
مطرب عشق را نوا نو شد		وز دل من غمام غم برداشت
اندر آن جام چون خدا را ديد		کين کهن جامه جام جم برداشت
روز صيد آن سوار ازين نخجير		از کتاب خودي رقم برداشت
دل نادان من امانت عشق		پر بيفگند، ليک کم برداشت
دست او چون به حکم دستوري		هم به پشتي آن کرم برداشت
من و آن دلبر خراباتي		از من و اوحدي قلم برداشت
مستمع نيست، تا بگويم راست		في طريق الهوي کماياتي
هر چه گويي درو، چو آن شنوي؟		کندرين گنبد اين نوا چه نواست؟
تو يکي، او يکي، دو باشد دو		پس يکي باشد، اين يک و دو چراست؟
رشته‌اي گر هزار تو گردد		اين يکي زان يکي ببايد کاست
گر ز دريا جدا شود قطره		چون سر رشته يافتي يکتاست
يار با ماست وين سخن ز نهفت		نه که دريا جدا و قطره جداست؟
نيست بي زبده شير، اشارت کن		من برون مي‌برم چو موي ز ماست
آسمان و زمين گرفت اين نور		که کدامست شير و زبده کجاست؟
اوحدي‌وار مي‌زنم در دوست		باز بينيد کين چه نشو و نماست؟
ساختم پرده، گر نگردد کج		تا چه در مي‌زند ارادت و خواست
من و آن دلبر خراباتي		کردم آهنگ اگر بيايد راست
سايه‌ي نور پاش مي‌بينم		في طريق الهوي کماياتي
آفتابي بدين عظيمي را		زانکه در جمله جاش مي‌بينم
آنکه عمري بگشتم از پي او		ذره‌اي در هواش مي‌بينم
روز و شب در بلاش مي‌سوزم		با خود اندر سراش مي‌بينم
اين که وقتي بنالم از غم او		تا نگويي: بلاش مي‌بينم
بينشم بي‌خدا کجا باشد؟		نه که از خود جداش مي‌بينم
صورت او چو روشن آينه‌ايست		چو به نور خداش مي‌بينم
هر چه از کاينات گيرد رنگ		که جهان در صفاش مي‌بينم
اوحدي در قفاي ماست، دگر		جمله در خاک پاش مي‌بينم
من و آن دلبر خراباتي		دو سه روز از قفاش مي‌بينم
بده، اي ساقي، آن شراب چو زنگ		في طريق الهوي کماياتي
که نيابي تو بي‌پريشاني		بزن، اي مطرب حريفان، چنگ
با من ار مي‌روي به جستن او		دل که باشد به زلف يار آونگ
کانچه جستي درون جبه‌ي تست		دامن خويشتن بگير به چنگ
ز آب و گل زاده‌اي، از آني گم		خواهش از روم جوي و خواه از زنگ
از دل و جان برآي، تا برود		در بيابان جهل چون خر لنگ
کاهن و سنگ را چو آب کند		در دمي همت تو صد فرسنگ
نام و نقش خود از ميان برگير		آتشي، کو بزاد از آهن و سنگ
خواجه جانست، چون بميرد تن		تا ترا در کنار گيرد تنگ
اوحدي شد به عاشقي بد نام		باده آبست، چون ببرد رنگ
من و آن دلبر خراباتي		آن نگار از زمانه دارد ننگ
يار، دوشم ز راه مهماني		في طريق الهوي کماياتي
داشت در پيش رويم آينه‌اي		به خرابي کشيد و ويراني
که جزو نيست هر چه مي‌دانم		تا بديدم درو به آساني
انس با عالم الهي گير		که ازو خاست هر چه مي‌داني
دو قدم بيش نيست راه، ولي		به تو گفتم طريق انساني
گر نه آن نور در تجلي بود		تو در اول قدم همي‌ماني
که تواند به غير او گفتن؟		آن «اناالحق» که گفت و «سبحاني»؟
هر چه هستيست در تو موجودست		«ليس في جبتي» که مي‌خواني
اي که روز و شبت همي‌خوانم		خويشتن را مگر نمي‌داني
زان شراب بقا بده جامي		گرچه هرگز مرا نمي‌خواني
آشکارا اگر توانم نيک		تا تن اوحدي شود فاني
من و آن دلبر خراباتي		ورنه، تا مي‌توان، به پنهاني
در خرابات عاشقان کوييست		في الطريق الهوي کماياتي
طوقداران چشم آن ماهند		وندر آن خانه يک پري‌روييست
در خم زلف همچو چوگانش		هر کجا بسته طاق ابروييست
به نفس چون مسيح جان بخشد		فلک و هر چه در فلک گوييست
ورقي باز کردم از سخنش		هر کرا از نسيم او بوييست
من ازو دور و او به من نزديک		زير هر توي اين سخن توييست
آتش عشق او بخواهد سوخت		پرده اندر ميان من و اوييست
سوي او راهبر نخواهم شد		در جهان هر چه کهنه و نوييست
اوحدي با کسي نمي‌گويد		تا مرا رخ به سايه و سوييست
چون ازو نيست مي‌شوم هر دم		نام آن بت، که نازکش خوييست
من و آن دلبر خراباتي		تا ز هستي من سر موييست
نه خرابات خيک و کاسه و مي		في طريق الهوي کماياتي
آن خراباتهاي بي ره و رو		نه خرابات چنگ و بربط و ني
همه را ديده بر حديقه‌ي قدس		بر خراباتيان گم شده پي
گر در آن کوچه باريابي تو		همه را روي در حظيره‌ي حي
بگذر از اختلاف امشب و دي		کي از آن کوچه باز گردي، کي؟
چو بالا رسي، ز لا تا تو		تا برون آيد آن بهار از دي
تا تو باشي و او، جدا باشد		ندري نامه‌ي «اليک» و «الي»
نقش خود برتراش و او را باش		آسمان از زمين و نور از في
روي آن بت، که اوحدي ديدست		تا شود جمله‌ي جهان يک شي
سالها شد که راه مي‌پويم		نتوان ديد جز ببينش وي
من و آن دلبر خراباتي		چون نخواهد شد اين بيابان طي
هر دم از خانه رخ بدر دارد		في طريق الهوي کماياتي
هر زمان مست مست بر سر کوي		در پي عاشقي نظر دارد
هر دمي عاشق دگر جويد		با کسي دست در کمر دارد
يار آنکس شود که مي‌نوشد		هر شبي مجلس دگر دارد
دوست گيرد نهان و فاش کند		دست آن کس کشد که زر دارد
هر که قلاش‌تر ز مردم شهر		مخلصان را درين خطر دارد
يار ترسا و ما مترس از کس		پيش او راه بيشتر دارد
عشق معشوقه‌ي خراباتست		عاشقي خود همين هنر دارد
در خرابات ما شود عاشق		زانکه عشقست کين اثر دارد
اوحدي تاکنون دري مي‌زد		هر که پرواي دردسر دارد
من و آن دلبر خراباتي		چون خرابات ما دو در دارد
سخني مي‌رود، به من کن گوش		في طريق الهوي کماياتي
جز يکي نيست نقد اين عالم		پيش از آن کز سخن شوم خاموش
گل اين باغ را تويي غنچه		باز جوي و به عالمش مفروش
پرده بردار، تا ببيني خوش		سر اين گنج را تويي سرپوش
گر کسي مي‌شوي، به جز تو کسي		دست با دوست کرده در آغوش
اگر اين حال بر تو کشف شود		در جهان نيست، بشنو و مخروش
باز داني که: من چه مي‌گويم		برهي از خيال امشب و دوش
آن شناسد حديث اين دل مست		گرت افتد گذر به عالم هوش
در دلم آتشست و در چشم آب		که ازين باده کرده باشد نوش
اوحدي بازگشت گوشه نشين		جاي آن باشد ار برآرم جوش
من و آن دلبر خراباتي		اگرم فتنه‌اي نگيرد گوش
نيست رنگي در آبگينه و آب		في طريق الهوي کماياتي
باده نيز اندر اصل خود آبيست		باده‌شان رنگ مي‌دهد، درياب
ز آب بي‌رنگ شد عنب موجود		کافتابش فروغ بخشد و تاب
زين منازل نکرده آب گذر		و ز عنب شيره و ز شيره شراب
باش، تا رنگ ديد و بيني بوي		هيچ کس را نکرده مست و خراب
اگرت چشم دوربين باشد		عقل ازو سکر ديد و غافل خواب
غير ازو هر چه مي‌نمايد رخ		برگرفتم از آن جمال نقاب
ديده‌ي اوحدي به جستن اوست		نيست يکباره جز غرور و سراب
من و آن دلبر خراباتي		گر بيابد به کام ديده جواب
جز تو کس در جهان نمي‌دانم		في طريق الهوي کماياتي
که درين درد بي‌دوا باشد		پرسش خسته‌اش روا باشد
مرد بايد که آشنا باشد		کس درين خانه نيست بيگانه
در جهان خدا خدا باشد		در جهان تو باشد اين من و تو
اگر آيينه را صفا باشد		بنمايد ترا، چنانکه تويي
وندر آيينه ني‌قفا باشد		بي‌قفا روي نيست در خارج
که نه اين شهريار ما باشد		اندر آيينه هيچ ننمايد
دوري از ظلمت هوا باشد		در صفا نيست صورت دوري
روش عاشقان جدا باشد		اين جدايي و کندي روشست
اين دو بيني از آن خطا باشد		از خطاي خطست اگر دويي است
هر دم اندر دم بلا باشد		اوحدي گر ز دوست برگردد
تا ز من ذره‌اي به جا باشد		چون درين آفتاب مي‌سوزم
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
بسته بر هم هزار زنگ و جرس		چيست اين دير پر ز راهب و قس؟
زان جهت غلغلي که: «لاتياس»		زين طرف نغمه‌اي که: «لاتامن»
يار و انباز گشت دزد و عسس		عهد و ميثاق کرد گرگ و شبان
بس ازين گفتگوي بيهده، بس		چند ازين جستجوي باطل، چند؟
نقش خارج مزن برين اطلس		حرف زايد منه برين جدول
وندرين خانه نيست جز يک کس		کندرين خنب نيست جز يک رنگ
يک سوارست و صد هزار فرس		يک حديثست و صد هزار ورق
گوهري در ميان چندين خس		عيب ما نيست گر نمي‌بينيم
و آن تو داري، به غور کار برس		نيست در کارخانه جز يک کار
گر امانم دهد اجل، زين پس		دلم از زهد اوحدي بگرفت
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
همه آفاق را گرفت اين نور		همه عالم پرست ازين منظور
مصطفي از حرم، کليم از طور		هر يک از جانبيش مي‌جويند
خواه توراة از خوان و خواه زبور		اصل اين کل و جز و يک کلمه است
گرد بر گرد آن هزاران سور		حاصل شهر عاشقان شهريست
باش تا کار او رسد به ظهور		باش تا نقد او شود پيدا
دست در دستگاه و ما مهجور		گرچه در پيش چشم و ما مفلس
تو ز نزديک او چرايي دور؟		يار نزديک‌تر ز تست به تو
آرزوي بهشت و حور و قصور		تاکنون اوحدي اگر مي‌پخت
گر گنه گار داري، ار معذور		رفتني رفت، بعد ازين تو مرا
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
با خود و روزگار خود بودم		مدتي من به کار خود بودم
گرچه هم در ديار خود بودم		صورتي چند نقش مي‌بستم
گرچه هم در ديار خود بودم		به ديار کسان شدم ناگاه
نه که من در حصار خود بودم		به در هر حصار مي‌گشتم
خود به تحقيق يار خود بودم		سالها يار، يار مي‌گفتم
چون بديدم شکار خود بودم		گفتم: او را شکار کردم، ليک
روز شد، در کنار خود بودم		يک شبم يار در کنار کشيد
چون غم و غمگسار خود بودم		غم دل با کسي نخواهم گفت
زانکه خود پرده‌دار خود بودم		اوحدي پيش من حجاب نشد
چون که در اختيار خود بودم		گفتم: اين اختيار نيست مرا
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
آمد از شهر لامکان بيرون		دوست به کاروان «کن فيکون»
باز پوشيد کسوت چه و چون		عور گشت از لباس بيچوني
گه در آمد بديده‌ي مجنون		گر بر آمد بصورت ليلي
گاه مذکور شد بسورت نون		گاه مشهور شد بيت نور
ريشه و بيخهاي گوناگون		چون بب و زمين او بودست
عسل و تين و روغن زيتون		پيش کافور و زنجبيل نهاد
مدتي، تا تمام شد معجون		مي‌سرشت اين چهار جسم بهم
زهرها را ازو نبشت افسون		دردها را دوانهاد، دوا
گشت ديوانه «والجنون فنون»		اوحدي شربتي از آن بچشيد
بر من اين در چو بازگشت اکنون		پر دويدم بهر دري زين پيش
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
يا مده مي، که از غمش مستم		مي‌بياور، که توبه بشکستم
بعد ازين گر به جان رسد دستم		ني، که من جز به مي نخواهم داد
که ندانم که در جهان هستم		درجهان مي مرا چنان سازد
چون بجست او مرا،برون جستم		خلوتي داشتم به جستن او
ديده از ديگران فرو بستم		به يکي کردم از دو عالم روي
بر سر کوي آن يکي پستم		در کف پاي آن يکي خاکم
زان بريدن به دوست پيوستم		ببريدم دل از تعلق غير
اوحدي شد، ز اوحدي رستم		ز اوحدي دل به رنج بود و چو دل
بند بر پاي و حلق در شستم		تا به اکنون ز پند گويان بود
در خرابات عشق بنشستم		بعد از اين، چون به حکم گستاخي
في طريق الهي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
همه او را شويم و خود همه اوست		گر به دست آوريم دامن دوست
همچو آيينه با تو رو در روست		آنکه او را در آب مي‌جويي
کز تويي تو رشته‌ي تو دو توست		تو تويي و تو از ميان برگير
که بسي کاسه سوده گشت و سبوست		گر شود کوزه کوزه‌گر،نه شگفت
از تو تا آنکه جسته‌اي يک موست		تو به مويي بجسته‌اي، ورنه
که گهي صولجان و گاهي گوست		همه از يک درخت رست اين چوب
الفش را چو واو کردي هوست		«ها» که اسم اشارتست از اصل
تا تو اين مغز بر کشي از پوست		انقلابي ضرورتست اين‌جا
پاي در آب و جاي بر لب جوست		منشين تشنه، اوحدي که ترا
که خرابات عشق در پهلوست		مدتي توبه داشتم و اکنون
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
نه به خويشم، ز من مگير امروز		هر چه من گويم،اي دبير امروز
که گرفتارم و اسير امروز		قلم نيستي به من در کش
تن ازين غصه‌گو: بمير امروز		ميل يار قديم دارد دل
در کمانم کشد چو تير امروز		سالها در کمين نشستم، تا
با غلام خود آن امير امروز		رو بشارت بزن، که گشت يکي
راست شد شاه با فقير امروز		چشم گژبين چو از ميان برخاست
نظر از يار بي نظير امروز		پرده برمن مدر، که نتوان دوخت
چون جدا مي‌کني ز شير امروز		چون در آميخت آب ما با شير
که جزو نيست در ضمير امروز		اوحدي،جز حديث دوست مگوي
از زبانم سخن پذير امروز:		به تو رمزي بگويم، ار شنوي
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
زين من و ما و اين عمامه و فش		چند وچند؟ اي دل ملامت کش
رخ مپيچان ز تير آن ترکش		سر مگردان ز خنجر آن دوست
زهر باشد، به خاک ريز و مچش		نوشدارو، که: غير دوست دهد
به چنين جوع روزه گير و عطش		دل ز دنيا و آخرت برگير
از ميان اختلاف روم و حبش		رخ به وحدت نهاده‌اي، بردار
تا ببيني يکي مقابل شش		قل کن روي کعبتين جهت
نيست تاريک، چشم تست اعمش		چند گويي که؟ خانه تاريکست؟
آتشي نيست، کي بسوزد غش؟		قابلي نيست، چون پذيرد نور؟
به سر اوحدي قلم درکش		ز احد گر نشان همي طلبي
تا برانيم چند روزي خوش		در بدين ناخوشان ببند امروز
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي
با من آن بي‌وفا ببين که چه کرد؟		اشک من سرخ کرد و رويم زرد
آنکه آبم ببرد و خونم خورد		همچو خون در رگست و رگ در تن
سر ز پا، پا ز سر نداند مرد		عشق آن دوست چون برآرد دست
کشته را سوخت، تا بماند فرد		همه را کشت، تا نماند غير
مي‌کشد زار و نيست جاي نبرد		مي‌کشد تيغ و نيست پاي گريز
هجر او وصل گشت و خارش ورد		تا دو چشمم به دست بينا شد
نزد توحيديان چه گرم و چه سرد؟		پيش ابداعيان چه دير و چه زود؟
از يکي کارگاه دان و نورد		اين همه نقشها که مي‌بيني
از حريفان همي بريم اين نرد		اوحدي گر يکي شود با ما
گر نيايد پديد داروي درد		قصه‌ي درد خويشتن گفتم
في طريق الهوي کماياتي		من و آن دلبر خراباتي

وز تو چيزي نهان نمي‌دانم

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته