حضور زن در جامعه از ديدگاه قرآن و روايات (4)
نويسندگان:دكتر سيد علي اكبر ربيع نتاج (1)وعاليه روح اله زاده اندواري (2)
4. آسيب هاي حضور زن
حضور زنان در جامعه مي تواند از دو جهت فردي و اجتماعي آسيب هايي در پي داشته باشد كه در زير به آن ها اشاره مي شود:
1-4. آسيب هاي فردي
از اثرات منفي اشتغال زنان صدمه هاي جسمي و روحي است كه به آنان وارد مي شود؛ زيرا به علت درگيري هاي اجتماعي و رقابت هاي شغلي كه در محل كارشان رخ مي دهد، به ناراحتي هاي اعصاب و روان دچار مي شوند.
«اغلب زنان كارمند گرفتار خستگي روحي اند، زيرا مسئوليتشان سنگين است و غير قابل
تحمل. هم بايد كار بيرون را انجام دهند، هم كار خانه و هم نگهداري فرزند و هم حفظ آرامش خاطر شوهر؛ و اين كاري بس سنگين است و دشوار». (قائمي، 187)
2-1-4. خستگي مضاعف
اشتغال و فعاليت زن در بيرون از منزل، از نقشي كه او در خانه به عنوان مادر و همسر دارد نمي كاهد، بلكه او علاوه بر كار بيرون از منزل، بايد در خانه امور مربوط به همسر و فرزندان را انجام دهد و حق ايشان را ادا كند.
همان وظايفي كه در خانه بر عهده زن غير شاغل است، بعد از پايان كار خارج از منزل، در انتظار زن شاغل است. وي علي رغم خستگي ناشي از كار، در خانه نيز بايد به انواع وظايف خانگي خود كه تهيه غذا، پوشاك، امور بهداشتي و... است، بپردازد. بدون ترديد اين خستگي جسمي از نظر روحي نيز وي را آسيب پذير مي كند. (روشن فر، 79)
3-1-4. آسيب خانوادگي
آسيب هاي خانوادگي، خود از ابعاد مختلف، قابل بررسي است و موارد زير را شامل مي شود:
الف) مشكلات عاطفي و تحصيلي فرزندان
كار مادر براي فرزندان نوعي محروميت به شمار مي رود و جدا شدن كودكان و فرزندان از مادر موجب به وجود آمدن بسياري از مشكلات عاطفي و رواني در آينده خواهد شد.
«سپردن فرزندان به مراكز نگهداري كودك و دور بودن از آنان مشكلات عديده اي به دنبال دارد. نامناسب بودن شرايط تغذيه اي، بهداشتي و احياناً عدم كار آزمودگي مربيان اين مراكز براي فرزندان كمبودهايي را ايجاد مي كند كه با توجه به ساعات حضور كم تر مادر شاغل در منزل جبران آن دشوار و حتي ناممكن است». (روشن فر، 82)
عده بسياري از کودکان دراثر دوري از مادر احساس تنهايي مي کنند و چنين کودکاني نسبت به مادر بي اعتنا هستند و در خانه بدرفتاري مي کنند.
ب) كاهش ارتباط با اعضاي خانواده
مشغول شدن زن به كار بيرون از منزل، مستلزم سپري كردن چندين ساعت از وقت خود در محيط كار است. به همين دليل، مادر كم تر در محيط خانه حضور دارد و بعد از آمدن از محيط كار، به دليل خستگي نمي تواند ارتباط مناسبي با اعضاي خانواده برقرار نمايد، اشتغال زن و صرف ساعات خارج از خانه و فشردگي كارهاي خانه در ساعات حضور، خواه ناخواه ارتباط
اعضاي خانواده با يكديگر را كاهش داده و زمينه تبادل نظر و بررسي مسايل و مشكلات خانواده و هم فكري جهت رفع آن ها را محدود مي كند.
ج) نرسيدن به شوهر (نارضايتي شوهر)
علامه طباطبايي در اين مورد مي گويد:
«اسلام محروميت هاي زنان را مانند محروميت از جهاد در راه خدا بدون عوض و جبران به مثل نگذاشته، بلكه كمبود آن در فضيلت و مزيت (كه واقعاً مفاخري هستند) تدارك نموده، مثلاً نيكو داشتن شوهر را معادل جهاد قرار داده...». (طباطبايي، 4 /517)
اگر چه زنان از جهاد في سبيل اللّه محروم هستند، اما نيكو شوهر داري كردن براي آن ها جهاد به حساب مي آيد و پاداش آن را دارد. «اغلب مردان با كار كردن زنان در بيرون از منزل مخالفت مي كنند و حاضر نيستند كه همسرانشان در محيط جامعه كار كنند و درآمد به دست آورند، ولي برخي از مردان ممكن است به خاطر مشكلات مالي و فشارهاي حاصل از آن و يا به اجبار تن به كار كردن همسر خود در بيرون از منزل دهند و خود قلباً راضي به اين امر نباشند و اين مسئله مشكلات عاطفي و روحي ميان زن و مرد به وجود مي آورد و گاه موجب از هم پاشيدگي زندگي خانوادگي مي شود». (روشن فر، 79).
هم چنين كاركردن زن موجب مي شود كه وظايف او نسبت به گذشته سنگين تر شود و او نتواند به خوبي به امور همسر خود رسيدگي كند، بنابراين گاهي كارهاي او را با بي اعتنايي رها مي كند. پس روابط بين زن و مرد سرد و بي روح مي شود و اين خود افسردگي و اختلاف در پي دارد و نيز كار بيرون از منزل سبب مي شود كه زن رعايت حقوق شوهر را فراموش كند و همه اين مسايل موجبات نارضايتي شوهر را فراهم مي كند. (قائمي، 187)
در پرتو عطوفت و محبت زن و برآورده شدن نيازهاي عاطفي مرد، محبوبيت زن حفظ و روحيه زن و نشاط، شادابي، دل گرمي، حرارت بخشيدن به خانه و محبت به فرزندان نقش بسزايي دارد.
2-4. آسيب هاي اجتماعي
1-2-4. كاهش ميزان ازدواج
كار بيرون از منزل و به دست آوردن يك درآمد مكفي براي زنان موجب برآورده شدن نيازهاي
ايشان مي شود و استقلال ملي پيدا مي كنند، اين مسئله در برخي موارد بسيار خوب است، ولي با رهايي از وابستگي مالي به همسر و حفظ استقلال ممكن است در مواردي موجب احساس عدم نياز به همسر در او ايجاد شود.
واقعيت اين است كه زني كه نياز مالي نداشته باشد، تمايل كمتري براي ازدواج دارد، همان طوري كه اگر مردي نياز جنسي در خود نبيند، ازدواج نمي كند، هم چنان كه در اين روزها اين احساس عدم نياز از دو طرف فهميده مي شود و به همين دليل آمار طلاق بسيار بالا رفته است. (پريور، 126).
2-2-4. خطر ارتباط نامشروع با ديگران
زني كه شاغل است، در محيط اجتماعي با خطراتي روبرو خواهد بود؛ زيرا كساني كه از دين و ايمان تهي هستند يا ايمان ضعيفي دارند؛ غريزه و نفس سركش خود را به ويژه هنگام روبرو شدن با عوامل هيجان انگيز و تحريك كننده، از مدار طبيعي منحرف نموده و پا از دايره تقوا و عفاف بيرون مي نهند و به انحرافات جنسي مي آلايند كه عواقب و پي آمدهاي دردناكي براي جامعه و خود آن ها دارد.
هر عملي مخالف فطرت و طبيعت انسان، ضربه و جنايتي بر روح و جسم است، انحرافات جنسي نيز از عوارض و آثار ناگوار و خطرناكي است كه گريبانگير شخص منحرف، جامعه و نسل آينده مي شود، كه چه بسا آثار شوم آن ها تا آخر عمر باقي مي ماند؛ به همين علت دين مقدس اسلام- كه دين فطرت و طبيعت است- با اين انحرافات به شدت مبارزه نموده و آن ها را از گناهان بزرگ شمرده است. (كوهي، 173)
انسان مؤمن ناهنجاري اجتماعي را به همان سان كه بر زن و ناموس خود بر نمي تابد و حيثيت ربايي از زن و فرزند خود را تحمل نمي كند، اين همه را درباره زن مسلمان نيز نبايد تحمل كند.
امام صادق(ع) در تعبير لطيفي به اين نكته خطير اجتماعي اشاره مي كند و مي فرمايد:
بروا ابائكم يبركم أبناءكم و عفو عن نساء الناس تعف عن نسائكم (صدوق، 288) « نيكي كنيد با پدرانتان تا به شما نيكي كنند پسرانتان و چشم پوشي كنيد از زنان مردم تا مردن از زنانتان چشم بپوشند».
نتيجه گيري
اما اگر زناني آداب حضور را زير پا نهند، اسلام با حضور آن ها در فعاليت هاي اجتماعي مخالفت مي كند.
زن و مرد دو موجودي هستند كه خداوند حكيم بر مبناي مصلحت، آن دو را مختلف و با استعدادهاي گوناگون خلق نموده است، آن ها داراي حقوق انساني مساوي هستند، ولي در تمامي موضوعات تكليف مساوي و برابر ندارند، بلكه تكليف آن ها متناسب با داده ها و توانايي هايشان است و در روز قيامت با اين معيارها مؤاخذه خواهند شد. پس بايد استعدادها و توانايي هاي زن و مرد را شناسايي كرد و متناسب با آن، آن ها را در جامعه مشاركت داد كه اين، عين عدالت است.
علاوه برآيات مربوط به امر به معروف و نهي از منكر، هجرت، بيعت، آزادي در فعاليت اقتصادي و... كه در آن ها خداوند مردان و زنان را با هم، به مشاركت اجتماعي دعوت مي كند، عملاً معصومان با مشاركت اجتماعي زنان با حفظ آداب اسلامي، مخالفتي نكرده اند، چنان كه حضرت خديجه زن پيامبر(ص) در تمامي ناملايمات اجتماعي همراه پيامبر(ص) حضور داشت يا مثلاً ام شريك، پس از مسلماني، ميان قريش مخفيانه دعوت به اسلام مي كرد.
نبايد اين نكته را از نظر دور داشت كه با حضور زن در جامعه خطراتي نيز او را تهديد مي كند كه منحرف شدن زن، اخلال در تربيت فرزند، ادا نشدن حقوق شوهر و صدمات روحي و جسمي فراوان، خستگي مضاعف و... از جمله اين خطرات مي باشند. در مقابل، براي اين حضور فوايدي چون رشد شخصيت زن و كمك به اقتصاد خانواده و جامعه متصور است. بنابراين اگر زني بتواند با وجود خطرات اجتماعي كه او را تهديد مي كنند، خود را از گناه
مصون دارد و وظايف مادري و همسري خود را به خوبي انجام دهد، نه تنها اسلام با حضور او در اجتماع مخالفتي ندارد، بلكه وجود چنين زناني را مي ستايد و ارج مي نهد و حتي در مواردي واجب مي شمارد.
پي نوشت ها :
1. دانشيار دانشگاه مازندران
نشاني الكترونيكي: sm.rabinataj@ Gmail.com
2. دانشجوي كارشناسي ارشد
نشاني الكترونيكي: a.roh@ yahoo.com
* تاريخ دريافت مقاله: 1 /2 /1389
* تاريخ پذيرش مقاله: 29 /2 /1389
1. قرآن
2. نهج البلاغه
3. ابن اثير، اسد الغابة في معرفة الصحابة، تهران، انتشارات اسماعيليان، بي جا، بي تا
4. ابن حجر عسقلاني، احمد بن علي، الاصابة في تمييز الصحابة، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1328ق
5. ابن سعد، الطبقات الكبري، بيروت، دار صادر، بي تا
6. ابن منظور، لسان العرب، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1408ق
7. ابن هشام، السيرة النبوة، محقق مصطفي السقا و...، مصر، مطبعة مصطفي البابي و الحلبي و اولاده، 1355ق
8. ابي داوود، سليمان بن الاشعث السجستاني، سنن ابي داوود، بيروت، دار الفكر، 1421ق
9. بخاري، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1401ق
10. پاينده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران، انتشارات جاويدان، چاپ يازدهم، 1361ش
11. پريور، علي، خانواده و شادكامي، بي جا، انتشارات فجر، بي تا
12.حر عاملي، محمد بن حسن، وسايل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعة، محقق محمد الرازي، بيروت، داراحياء التراث العربي، بي تا
13. راغب اصفهاني، معجم مفردات الفاظ القرآن، محقق نديم مرعشلي، دار الكتب العربي، بي تا
14. روشن فر، مرضيه، زن، اشتغال، مالكيت (در فقه اماميه و قوانين موضوعه)، تهران، برگ زيتون، 1382ش
15. سيد بن طاووس، لهوف، ترجمه عقيقي بخشايشي، قم، نشر بخشايش، 1377ش
16. شيخ مفيد، الارشاد، ترجمه محمد باقر ساعدي خراساني، تهران، كتابفروشي اسلاميه، 1376ش
17. صادق كوهستاني، عطيه، زندگاني حضرت زينب(س)، قم، نسيم حيات، 1385ش
18. صدوق، محمد بن علي بن الحسين بابويه القمي، من لا يحضره الفقيه، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، 1406ق
19. صدوق، محمد بن علي بن الحسين بابويه القمي، امالي، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، 1400ق
20. طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه، بي تا
21. طبرسي، ابوعلي فضل بن الحسن، مجمع البيان لعلوم القرآن، تصحيح و تحقيق و تعليق سيد هاشم رسولي محلاتي، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1339ش
22. طبرسي، حسن بن فضل، مكارم الاخلاق، ترجمه ابراهيم مير باقري، تهران، انتشارات فراهاني، 1381ش
23. طريحي، فخرالدين، مجمع البحرين، محقق احمد الحسيني، قونيه، مكتب نشر الثقافة الاسلامية، 1408ق
24. قائمي، علي، نظام حيات خانواده در اسلام، تهران، سازمان انجمن اوليا و مربيان، چاپ هفتم، 1378ش
25. قاسمي، جمال الدين، محاسن التأويل، بيروت، دارالفكر، 1398ق
26. كليني، محمد بن يعقوب، كافي، ترجمه و شرح سيد هاشمي رسولي، تهران، نشر فرهنگ اهل البيت،
1400ق
27. كليني، محمد بن يعقوب، الفروع من الكافي، تصحيح علي اكبر غفاري، تهران، دار الكتب الاسلاميه، 1362ش
28. كوهي، محمد رضا، آسيب شناسي شخصيت و محبوبيت زن، قم، انتشارات اتقان، 1384ش
29. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار الجامعة لدررالاخبار الائمة الاطهار، مؤسسه الوفاء، 1404ق
30 محتشمي، بتول، اشتغال زنان، بايدها و نبايدها، فصلنامه شوراي فرهنگي، اجتماعي زنان، شماره 3، بهار 1378
31. محمدي اشتهاردي، محمد، زنان مرد آفرين تاريخ، تهران، افق فردا، 1379ش
32. مطهري، مرتضي، مسئله حجاب، دفتر انتشارات اسلامي، وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، بي تا
33. مهريزي، مهدي، زن، تهران، نشر خرم، 1377
منبع: نشريه علوم ومعارف قرآن کريم، شماره 6.
