متن پژوهی توصیفی از کتاب معاد و جهان پس از مرگ
گزارش گر : هادی جمشیدی
منبع : اختصاصي راسخون
منبع : اختصاصي راسخون
وَلا تَحسَبنَّ الَّذین قُتلِوا فی سَبیلِ اللهِ اَموَاتاً بَل اَحیاءٌ عِندَ رَبِّهم یُرزَقُون.
چه غافلند دنیا پرستان و بی خبران که ارزش شهادت را در صحیفه های طبیعت جست و جو می کنندو وصف آن را در سروده‌ها و حماسه و شعرها می‌جویند و در کشف آن از هنر تخیل و کتابهای تعقل مدد می‌خواهند و حاشا! که حل این معما، جز به عشق میسر نمی‌گردد؛ و گوارا باد بر این شهیدان، لذت انس.
این جملات از زبان پیر عارفی است که بسیاری از جوانان این مرز و بوم فدائی راهش بودند و تشنه دیدارش، آری اینان راهی نورانی را در مقابل ما گشودند که درخشندگی آن ساله انقلاب و اسلام را بیمه خواهد کرد و دست طمع دشمنان را از آن قطع خواهد نمود.
نوشتار حاضر تقدیم به فرزندان معنوی روح الله که در مکتب او تربیت شدند و برای قرن‌ها الگوی انسانیت را به بشر ارائه کردند و جهان را برای پذیرش مصلح آخر الزمان آماده نمودند.
. مَن لَم یَشکُر المَخلُوق لَم یَشکُر الخَالِق
در اینجا لازم می‌دانم از تمامی عزیزانی که در مراحل مختلف مرا یاری کرده‌اند صمیمانه تشکر و قدر دانی بنمایم و از خداوند متعال توفیق روز افزون را برایشان خواستار باشم.
از مسئولین محترم معاونت علمی و پژوهشی حوزه علمیه اصفهان که راهنمای طلاب در عرصه تحقیقات و پژوهشهای علمی می‌باشند و همچنین از مسئولین مدرسه علمیه میرزا حسین به ویژه مسئول امور علمی و پژوهشی تشکر و قدردانی می‌نمایم و امیدوارم خداوند متعال بر توفیقات ایشان در خدمت رسانی به حوزه‌ها و نشر معاف اسلامی بیفزاید.
«چکیده»
از آن جایی که معاد یکی از اصول دین ما محسوب می‌شود و در قرآن و روایات نیز مفصّل در مورد این موضوع بحث شده است پس وظیفه هر انسانی است که خود را چنان بسازد که اعتقاد مصمم به این اصل مهم داشته باشد. اصل معاد در اعماق فطرت انسان جای دارد. انسانی که عالم پس از مرگ را ندیده و کسی هم به او گزارشی از مشاهدات خود نداده است. اما در کتب آسمانی خداوند متعال به معرفی معاد پرداخته و با بشارت مومنین و انذار بدکاران مایه آرامش خاطر مومنین را فراهم آورده است. از یک طرف هم کسانی که وظیفه خود می‌دانند این اصل را برای مردم روشن کنند دست به نگارش کتابهایی زده‌اند و با دلایل عقلی و نقلی به تبیین مسئله پرداخته‌اند و راه را بر تبلیغات سوء و گمراه کننده بدخواهان و دشمنان اسلام بسته‌اند و آثاری مانند این اثر پدید می‌آورند تا اصل و اساس معاد را معرفی کنند و شبهات را جوابگو باشند و مردم را در سازندگی برای مواجه شدن با این امر عظیم یاری رسانند.
اطلاعات کتاب شناختی:
عنوان کتاب : معاد و جهان پس از مرگ
مولف : آیت الله ناصر مکارم شیرازی (مدظله)
سال چاپ:1376 ه. ش
نوبت چاپ : چهارم
مکان نشر : قم
ناشر : انتشارات سرور
تعداد صفحات : 303
تیراژ : 2000 نسخه
معرفی مولف کتاب:
جد اعلای ایشان که از تجار شیراز به شمار می‌رفت در شیراز به تجارت اشتغال داشت و مورد تکریم و احترام و اطمینان بود؛ و پدر ایشان مرحوم آقای علی محمّد مکارم فرزند حاج عبدالکریم مکارم بود که در شیراز می‌زیست و در آنجا نیز بدرود حیات گفت. آیت الله مکارم شیرازی پس از طی دوران دبستان و دبیرستان به تحصیل علوم دینی پرداخت و سطوح حوزه علمیه را که معمولاً ده سال زمان نیاز دارد در چهار سال به اتمام رساند و در محضر استادانی چون مرحوم آخوند خراسانی تلمذ فرمود و نبوغ و استعداد و تلاش وافر ایشان باعث شد که در سن 24 سالگی به درجه اجتهاد برسد. گفتنی است که ایشان چند سالی را در نجف اشرف به تحصیل علوم دینی پرداخت و به واسطه طرح سوالات مختلف مورد توجه اساتید بزرگ قرار گرفت و در آنجا از سوی دو تن از مراجع بزرگ مفتخر به اجازه اجتهاد گردید. یکی آیت الله العظمی اصطهباناتی که شیخ الفقهاء محسوب می‌شد و دیگر آیت الله العظمی حاج شیخ محمد حسین کاشف الغطاء.
ایشان دارای تألیفات زیادی در زمینه های مختلف بوده‌اند و همچنین مقالات ارزنده ای که هر کدام جوابگوی سوالات و شبهاتی می‌باشد.
ایشان به خاطر نبوغ علمی زیادی که داشتند مورد توجه علمایی چون امام خمینی (ره) بودند که ایشان را در تمام عرصه‌ها و زمینه‌ها تشویق می‌کرده اند.
معرفی برخی از آثار مولف:
1- رساله توضیح المسائل
2- استفتائات جلد 1 و 2
3- 110 سرمشق از سخنان حضرت علی علیه السلام
4- 150 درس زندگی
5- 180 پرسش و پاسخ
6- 50 درس اصول عقائد برای جوانان
7- آفریدگار جهان
8- آیات ولایت در قرآن
9- آیین رحمت
10- آیین ما (اصل شیعه)
11- احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی
12- احکام عزاداری
13- اخلاق اسلامی در نهج البلاغه جلد 1 و 2
14- اخلاق در قرآن جلد 1 و 2 و 3
15- ارتباط با ارواح
16- از تو سوال می‌کنند
17- اسرار عقب ماندگی شرق
18- اسلام در یک نگاه
19- اسلام و آزادی بردگان
20- اسلام و کمکهای مردمی
21- اعتقاد ما
22- اعتکاف عبادتی کامل
23- انوار هدایت
24- اهداف قیام حسینی
25- بازار یابی شبکه ای یا کلاهبرداری مرموز
26- بررسی طرق فرار از ریا
27- برگزیده تفسیر نمونه جلد 1 و 2 و 3 و 4 و 5
28- پیام امیرالمومنین علیه السلام
29- رساله احکام پزشکی
30- رساله احکام (پسران)
31- رساله احکام (دختران)
32- رساله احکام نوجوانان
33- رمی جمرات
34- رهبران بزرگ و مسئولیتهای بزرگ
35- زندگی در پرتو اخلاق
36- حضرت زهرا سلام الله علیها برترین بانوی جهان
37- شأن نزول آیات قرآن
38- مفاتیح نوین
39- وهابیت بر سر دو راهی
40- مناسک جامع حج
41- عقیده یک مسلمان
42- فسلسوف نماها
43- قرآن و آخرین پیامبر
44- قهرمان توحید
45- مثالهای زیبای قرآن
46- مشکلات جنسی جوانان
ایشان با قلم ارزنده‌ی خودمقالات زیادی را در خدمت اسلام و تشیع به رشته تحریر در آورده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
1- فرهنگ انتظار
2- توسل، توحید یا شرک
3- معضل اشتغال
4- مساله نجاست سگ در اسلام
5- سنگسار، قانون اسلام
6- عطوفت اسلامی
7- سخنی درباره ازدواج موقت
8- شورای شش نفره
9- رابطه اسلام، صلح و جنگ
10- حجاب اجباری
11- رفتار شناسی خلیفه دوم (مساله سوال برانگیز در تاریخ اسلام)
12- معنی واژه‌ها و اصطلاحات فقهی
13- اشتباهات در رسم الخط قرآن عثمان طه
شهرت و اعتبار نویسنده:
انگیزه نویسنده از تالیف کتاب:
در حضور خدا دانستن و اعتقاد به معاد یعنی ایمان به دادگاه عظیمی که هیچ شباهتی به دادگاه های این جهان ندارند و همه اعمال ما در آنجا حاضر است. واین اثر را کوششی برای احیای اصل دوم یعنی معاد می‌دانند و مزیت این اثر آن است که به زبان روز و به صورت کاملا مستدل و قابل فهم برای همه اقشار و ناظر و جوابگو به تمام سوالات و پرسشها می‌باشد؛ و ایشان اظهار داشته که در مورد مساله معاد و رستاخیز متاسفانه کمتر نوشته شده است؛ و آثار مربوط به این موضوع از تعداد محدودی تجاوز نمی‌کند ... ایشان اظهار امیدواری کرده که با این اثر بتواند گام موثری در اصلاح خویش بردارد. البته نوشتن و نگارش در مورد چنین موضوعی کار آسانی نیست چون کسی از آن طرف برنگشته که بتواند جزئیات و کلیات جهان آخرت را برای ما بازگو کند؛ و نوشتن در این مورد را سهل و آسان کند و معلومات مردم در این مورد بیشتر شود. ولی با این حال نمی‌توان دست روی دست گذاشت
و کاری انجام نداد. همین مسائل باعث شده که معظم له دست به نگارش این اثر ارزشمند بزند.
منابع علمی نویسنده:
1-آفریدگار جهان (در زمینه دلائل توحید و پاسخ به مکتبهای مادی)
2-خدا را چگونه بشناسیم (در زمینه صفات خداوند و مسئله جبر و اختیار)
3-رهبران بزرگ (در زمینه لزوم رهبری پیامبران و مسئله وحی و مانند آن)
4-قرآن و آخرین پیامبر (در زمینه محتویات اعجاز قرآن وشناخت پیامبر اسلام)
این اثر را می‌توان در زمره شروح قرار داد که شرحی است در یک مسئله عقیدتی که همانطور که ذکر شد از حساسیت زیادی برخوردار است چون اطلاع دقیقی در مورد جزئیات آن در دست نیست پس نیاز به شرحی دارد که جوابگوی پرسشهایی باشد که در ذهن هر انسانی به وجود می آیدو جوابگویی صحیح و دقیق و خالی از شبهه می‌تواند تاثیر زیادی در فرد بگذارد و او را از هر گونه لغزش و ایجاد شبهه در ذهنش مصون بداردو همین شرح می‌تواند چکیده ای از قرآن و نهج البلاغه و روایات مختلف باشد؛ و یکی از زمینه های مورد علاقه بنده نیز بررسی مسائل اعتقادی واخلاقی در منابعی مانند این دو منبع عظیم است. از آنجایی که این دو منبع ارزشمند خالی از هر گونه شبهه و نارسایی است. علاقه بنده بیجا نیست و ارتباط آن با کتاب حاضر این است که این اثر برگرفته از قرآن و نهج البلاغه است و اگر احیانا از منابع دیگری هم تغذیه کرده باشد آن اثر نیز بر گرفته از این دو منبع می‌باشد؛ و زمینه دیگری که می‌تواند مورد علاقه هر کس دیگری باشد بررسی همه جانبه یک مسئله است و اگر آن مسئله اعتقادی باشد. چه بهتر و اگر از اصول دین باشد باز هم از ارزش بالاتری برخوردار است؛ و در این کتاب نویسنده مسئله را همه جانبه بررسی کرده و از هیچ موردی فرو گذار نکرده است و می‌توان گفت که نویسنده خود را به جای خواننده قرار داده و ذهن خود را آماده ایجاد هر گونه پرسشی کرده و همچنین ذهن خود را آماده هر گونه جوابگویی در مورد پرسش‌های ایجاد شده کرده است؛ و همچنین می‌تواند زمینه مورد علاقه بنده یا هر شخص دیگری باشد.
موضوع کتاب:
مگر این که دستی توانا در درک و فهم مبانی قرآن و دینی داشته باشد.
و چند مدتی خود را وقف در تحقیق در مورد این موضوع قرار دهد. موضوع
این کتاب مسئله معاد و جهان پس از مرگ است. از اسم این کتاب معلوم است
که مطالب آن به سادگی به دست نیامده و در مقایسه با موضوعات دیگر از اهمیت زیادی برخوردار است؛ و این موضوع راه را برای تحقیقات و پژوهشهای گوناگون باز کرده است.
موضوعات دیگر:
مخاطبین کتاب:
با شبهات روبرو شوند.
و نکته ای که در اینجالازم است تذکر داده شود این است که موضوع بحث همه جانبه و کلی است و از اهمیت زیادی برخوردار است. پس نمی‌تواند عرصه محدودی را پوشش دهد و ناگزیر باید یک پژوهش کلی و عمومی باشد تا بتواند همه جانبه کار کند و همچنانکه در ضمن مباحث گذشته مطرح شد مسئله معاد نیاز به مقدمه چینی دارد تا بتوان مسئله را درک کرد. مثلا تا بحث عدل مطرح و بررسی نشود نمی‌توان نیاز به معاد را احساس کرد و به خود قبولاند. پس از اینجا می‌توان فهمید که موضوع معاد یک پژوهش کلی و عمومی است.
محدودیت‌های نویسنده:
ایده نویسنده:
سازماندهی مطالب کتاب:
ساختار کلی کتاب:
این کتاب به دوازده بخش اساسی تقسیم می‌شود که هر بخش دارای موضوعات فرعی می‌باشد که این موضوعات می‌توانند کامل کننده و مبین موضوع اصلی باشند و این تقسیم بندی از هر نظر معتبر و منطقی به نظر می‌رسد. همچنانکه در مطالب قبلی اشاره شد موضوع معاد دارای مقدماتی است که لازم است قبل از مطرح شدن مسئله معاد ذکر شوند تا ذهن مخاطب آماده پذیرش مسئله شود و شبهات کمتری در ذهن او ایجاد شود؛ و نویسنده این کتاب نیز همین روش را بر گزیده و ترتیب خاص و جالبی به مطالب کتاب داده است؛ و موضوعاتی اصلی را به ترتیب وقوع اهمیت مطرح ساخته و موضوعات فرعی را به همین روش مطرح کرده و برخی از آنها را به صورت پرسشی مطرح کرده و به آنها جواب قانع کننده از قرآن و روایت داده است. نویسنده در اثبات معاد با دلایل عقلی توضیحات و توجیهاتی آورده است اما به نظر بنده برای کسی که بحث معاد را انکار می‌کند برخی دلایل نمی‌توانند کارساز باشند مخصوصا در چهارمین دلیل عقلی که بحث پدیده های مادی و انرژی و مغناطیس مطرح می‌شود نویسنده می‌توانست آنها را به طور مختصر و مفید مطرح کند و فایده بیشتری نیز داشته باشد و در بخش دلایل عقلی و مخصوصا چهارمین دلیل عقلی فقط خواب و رویاست که می‌تواند تا حدی کارساز باشد.
کتاب حاضر دارای پیوست نیست و ضمائم نیز ندارد و کتابنامه هم ندارد اما داری فهرست مطالب می‌باشد چنانکه در مطالب قبلی ذکر شد کتاب دارای موضوعات اصلی و فرعی می‌باشد که موضوعات فرعی کامل کننده و توضیح دهنده موضوعات اصلی می‌باشد. کتاب دارای فهرست فنی نیز نمی‌باشد.
لازم به ذکر است که روش ارجاع دهی در این کتاب نیمه سنتی است و این از آنجا معلوم است که نویسنده آثار زیادی را عرضه کرده و نیمه سنتی بودن ارجاع دهی در آثار دیگر نیز آشکار می‌باشد و نویسنده در این باره از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند و شاید بتوان گفت خودش مخترع الگویی جدید است.
فشرده ای از نکات اصلی و مفاهیم کلیدی کتاب:
قرآن عالم پس از مرگ را از طرق مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد:
1-از طریق چگونگی آفرینش نخستین
2-از طریق رستاخیز عمومی در جهان گیاهان که بارها با چشم خود دیده‌ایم.
3-از طریق رستاخیز انرژی‌ها حتی در مورد موجودات به ظاهر بی جان و بی روح
4-توجه به مظاهر قدرت خداوند متعال در جهان هستی
5- اشاره به داستان‌های مرتبط با رستاخیز مانند داستان اصحاب کهف و بررسی خواب طولانی از نظر علمی، بعد از بررسی این مسئله از نظر قرآن به بحث عدالت می‌پردازیم که ثمره مهم بحث معاد است که در روز قیامت کرسی محکمه الهی بر پا می‌شود و انسان در مورد کوچک‌ترین عمل خود نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. اما این محکمه با محکمه‌هایی که ما در دنیا می‌بینیم تفاوت‌های بسیاری دارد و از ظرافت و دقت بیشتری برخوردار می‌باشد. مسئله بعد؛ فلسفه آفرینش است که شناخت آن به شناخت عالم پس از مرگ کمک می‌کند و به ما می‌گوید که اگر جهان و چرخ‌های تکامل انسان و تلاش‌ها و فعالیت‌های انسان روزی از کار بیفتد این یک بیهوده کاری است و ما باید بفهمیم که از کجا آمده‌ایم و به کجا می‌رویم
و اما مسئله روح که در مورد آن، سه موضوع باید بررسی شود:
1-استقلال روح
2-تجرد روح
3-بقای روح
دلایل استقلال روح عبارتند از خاصیت واقع نمایی که همان آگاهی از جهان بیرون است و وحدت شخصیت و عدم انطباق بزرگ و کوچک و متفاوت بودن پدیده‌های رروحی با کیفیات مادی و دلایل تجربی و علمی که وجود دارند.
نتیجه ای که می‌توان گرفت این است که روح حقیقی ما فوق مادی است و تفاوت زیادی با ماده دارد البته این نتیجه گیری با توجه به بررسی سه مسئله اصلی روح می‌باشد.
در مورد جسمانی بودن نظرات گوناگونی است که می‌توان آنها را به چهار قسمت تقسیم کرد:
نظر اول:معاد روحانی است.
نظر دوم:معاد روحانی و جسمانی است.
نظر سوم:معاد روحانی و نیمه جسمانی است.
نظر چهارم:معاد فقط جسمانی می‌باشد.
و مسئله دیگری که مطرح است بحث گواهان دادگاه بزرگ و حساب و کتاب و میزان است. که گواهان به قول قرآن ذات پاک خداوند متعال و پیامبران و زبان و دست و پا و پوست‌های تن و زمین و فرشتگان می‌باشند. بحث تجسم اعمال و پاداش و کیفر و بهشت و دوزخ و علائم و نشانه های رستاخیز در پایان مطرح می‌شود.
استدلال عقلی یا نقلی:
نویسنده در این کتاب از استدلال‌های عقلی و نقلی استفاده کرده است. اما موضوع کتاب چنین مطلبی را می‌طلبد که نویسنده هم از استدلال عقلی استفاده نماید؛ و هم از استدلال نقلی، چون مسئله معاد هم باید از نظر نقلی بررسی شود که نویسنده نیز صراحتا دلائلی از قرآن و روایات آورده است اما ظاهرا بیشتر از استدلال‌های عقلی استفاده نموده است چون بر حسب موضوع چنین استدلال‌هایی کارسازتر است؛ و برای توجیه و اقناع مخاطب مفیدتر است و از طرف دیگر حال متکلم و نویسنده می‌طلبد که بر اساس علم و فهم خود و سوابق درخشان در طرح مسائل عقلی و جوابگویی به شبهات، بیشتر از استدلال‌های عقلی استفاده نماید و گاهی بر اساس نیاز از استدلال‌های نقلی استفاده نماید.
نکته قابل توجه اینکه نویسنده در برخی موارد که تعداد آنها بسیار اندک است به مطالبی بیش از حد تاکید کرده در صورتی که می‌توانست با ذکر یک مرتبه و یا یک اشاره مطلب را به مخاطب بفهماند که در این صورت هم مجال بحث بیشتر باشد و هم خواننده بتواند یک جمع بندی از بحث داشته باشد چون اگر بیش از حد در مورد مطلبی صحبت کنند خواننده مطالب قبلی را از یاد می‌برد و نوع بر خوردش با مطالب بعدی نیز متفاوت خواهد بود. از مواردی که بیش از اندازه تاکید شده بحث معاد و رستاخیز انرژی‌ها می باشدو نیز در بحث دلایل تجربی بر استقلال روح، نویسنده بیش از حد در مورد انواع خواب‌ها و همچنین خوابهای مغناطیسی و دلائل مادی سخن به میان آورده است.
نویسنده در این کتاب از استدلال‌های عقلی و نقلی استفاده کرده است. اما موضوع کتاب چنین مطلبی را می‌طلبد که نویسنده هم از استدلال عقلی استفاده نماید؛ و هم از استدلال نقلی، چون مسئله معاد هم باید از نظر نقلی بررسی شود که نویسنده نیز صراحتا دلائلی از قرآن و روایات آورده است اما ظاهرا بیشتر از استدلال‌های عقلی استفاده نموده است چون بر حسب موضوع چنین استدلال‌هایی کارسازتر است؛ و برای توجیه و اقناع مخاطب مفیدتر است و از طرف دیگر حال متکلم و نویسنده می‌طلبد که بر اساس علم و فهم خود و سوابق درخشان در طرح مسائل عقلی و جوابگویی به شبهات، بیشتر از استدلال‌های عقلی استفاده نماید و گاهی بر اساس نیاز از استدلال‌های نقلی استفاده نماید.
نکته قابل توجه اینکه نویسنده در برخی موارد که تعداد آنها بسیار اندک است به مطالبی بیش از حد تاکید کرده در صورتی که می‌توانست با ذکر یک مرتبه و یا یک اشاره مطلب را به مخاطب بفهماند که در این صورت هم مجال بحث بیشتر باشد و هم خواننده بتواند یک جمع بندی از بحث داشته باشد چون اگر بیش از حد در مورد مطلبی صحبت کنند خواننده مطالب قبلی را از یاد می‌برد و نوع بر خوردش با مطالب بعدی نیز متفاوت خواهد بود. از مواردی که بیش از اندازه تاکید شده بحث معاد و رستاخیز انرژی‌ها می باشدو نیز در بحث دلایل تجربی بر استقلال روح، نویسنده بیش از حد در مورد انواع خواب‌ها و همچنین خوابهای مغناطیسی و دلائل مادی سخن به میان آورده است.
پیشنهاد مولف:
نتیجه گیری:
صحبت کردن در مورد مسائل مهم ذاتا مشکل است و نتیجه گیری از آنها بسی مشکل‌تر. بحث معاد چنان که عرض شد جز اصول دین است و اصلی است که نه قابل تقلید است؛ و نه می‌توان از آن غافل شدو از آن روی گرداند. اما باید تلاش کرد تا معرفتی نسبت به این اصل بزرگ پیدا کنیم که هیچ شبهه ای نتواند عنایت ما را نسبت به آن کمرنگ کندو این ممکن نیست مگر با توکل به خدا وشناخت هر چه بیشتر مسئله معاد از طریق مطالعه و تحقیق و راهی که می‌تواند پیمودن این راه را آسان‌تر کند معرفت نفس است که به معرفت خدا منتهی می‌شود و معرفت خدا هر گاه برای انسان حل شود جای هیچ نگرانی نیست. امید است که خداوند توفیق شناخت خودش و شناخت معارف دین مبین پیامبرش را به ما عطا کند تا بدین وسیله پیمودن این راه سخت بر ما سهل و آسان شود. انشاءالله
/ع
