آيا واقعاً عالم هاي ديگر وجود دارد؟

ممکن است شواهد وجود جهان هاي موازي که اساساً با جهان ما متفاوتند، فراتر از دامنه علم قرار گرفته باشد
در دهه اخير ادعايي غير عادي کيهان شناسان را فريفته است: جهان در حال انبساطي که ما اطراف خود مي بينيم تنها جهان موجود نيست؛ ميلياردها جهان ديگر نيز در بيرون وجود دارند. يک عالم وجود ندارد بلکه چند عالم وجود دارد. در مقاله هاي "ساينتفيک آمريکن" و کتاب هايي نظير آخرين کتاب "برايان گرين"، به عنوان "واقعيت پنهان"، دانشمندان از يک تحول اَبَر کوپرنيکي سخن به ميان آورده اند. در اين ديدگاه نه تنها جهان ما يکي است در ميان انبوهي از سياره ها، بلکه تمام جهان ما نيز در مقياس کيهاني چيزها ناچيز است و تنها يکي از جهان هاي بي شماري است که هر يک کار خودشان را انجام مي دهند.
کلمه «چند عالم» معاني گوناگوني دارد. اخترشناسان مي توانند تا فاصله اي به اندازه 42 ميليارد سال نوري را مشاهده کنند؛ افق ديداري کيهان. ما هيچ دليلي نداريم که ترديد کنيم که جهان در آن جا تمام مي شود. فراتر از آن مي تواند دامنه هاي زياد و حتي بي نهايت زيادي بسيار شبيه به آنچه ما مي بينيم، وجود داشته باشد. که هر يک توزيع نخستين متفاوتي از ماده دارد، اما همان قوانين فيزيک در همگي کارگر است. امروزه تقريباً تمامي کيهان شناسان از جمله خود من اين نوع چند عالم را که "ماکس تگمارک" آن را سطح 1 مي نامد، مي پذيريم. اما برخي فراتر از اين مي روند. آنها انواع کاملاً گوناگوني از جهان ها با فيزيک متفاوت، سرگذشت هاي گوناگون و شايد ابعاد فضايي گوناگون را پيشنهاد مي دهند. که بيشتر آنها نابارور هستند اما برخي از آنها حيات را زايش مي کنند.
طرفدار اصلي اين چند عالم سطح (درجه) 2 "الکساندر ويلنکين" است که تصويري برجسته از مجموعه اي نامتناهي از جهان ها را ترسيم مي کند با بي نهايت کهکشان، سياره و بي نهايت انسان همانند شما که در حال خواندن اين مقاله هستيد. ادعاهايي مشابه از زمان باستان با فرهنگ هاي گوناگون ساخته شده است. آن چه که جديد است اين ادعاست که چند عالم را فرضيه اي علمي و در عين حال از نظر تجربي قابل آزمايش و از لحاظ رياضي دقيق مي داند. من در مورد اين ادعا ترديد دارم. من باور ندارم که وجود جهان هاي ديگر ثابت شده است يا حتي مي تواند ثابت شود. ضمناً طرفداران چند عالم و نيز توسعه يافتن مفهوم ما از واقعيت فيزيکي، در حال باز تعريف کردن مقصود علم هستند.

بر فراز افق
 

آنهايي که مفهوم وسيع چند عالم را باور دارند، طرح هاي گوناگوني براي اين موضوع دارند که چگونه يک چنين توسعه اي از جهان ممکن است رخ دهد. و کجا همگي آنها قرار گرفته اند. آنها ممکن است مطابق با آنچه که مدل تورم آشفته "الن گيوس" و "آندره ليند" و ديگران در نظر دارد در مناطقي از فضا که بسيار فراتر از جهان ماست، قرار گرفته باشند. ممکن است آن طور که مدل جهان دوره اي "پاول" و "نيل" پيشنهاد مي دهد در دوره هاي مختلف زماني وجود داشته باشند. آنها ممکن است در همان فضايي که ما هستيم اما در شاخه اي متفاوت از تابع موج کوانتومي وجود داشته باشند، آن طور که "ديويد دويچ" طرفدار آن است. آنها ممکن است مکاني نداشته و آن طور که "ماکس تگمارک" و "دنيس اسکياما" پيشنهاد مي دهند کاملاً با فضا - زمان ما بي ارتباط باشند. از ميان اين گزينه ها آنچه بيش از همه پذيرفته شده همان تورم آشفته است و من روي آن تمرکز خواهم کرد. با اين حال بيشتر گفته هاي من همه ديگر طرح ها را نيز در بر مي گيرد. ايده اين است که فضا با آن وسعتش يک چيز تهي تا ابد در حال انبساط است که در آن تأثيرات کوانتومي دائماً جهان هاي جديدي را متولد مي کنند همان طور که يک کودک با دميدن در حباب ها آنها را زياد مي کند. مفهوم تورم به دهه 80 باز مي گردد. و فيزيکدانان براساس فراگيرترين نظريه شان از طبيعت يعني نظريه ريسمان روي آن کار کرده اند. نظريه ريسمان اجازه مي دهد تا حباب ها بسيار متفاوت با يکديگر به نظر برسند. در عمل، هر حباب نه تنها با توزيع تصادفي بلکه با انواع تصادفي ماده نيز زندگي را شروع مي کند. جهان ما داراي ذراتي همچون الکترون ها و کوارک هاست که با نيروهايي مانند الکترومغناطيس با يکديگر برهم کنش دارند. جهان هاي ديگر ممکن است انواع ديگري از ذرات و نيروها و در نتيجه بايد بگوييم قوانين محلي فيزيکي متفاوتي داشته باشند. مجموعه کامل قوانين محلي مجاز به نام «دورنما» شناخته مي شود. در برخي از تعبيرهاي نظريه ريسمان، دورنما، بي کران است که باعث مي شود جهان ها تنوع بسيار زيادي داشته باشند.
بسياري از فيزيکداناني که درباره چند عالم سخن مي گويند و به خصوص از طرفداران دورنماي ريسمان هستند توجه چنداني به جهان هاي موازي به خودي خود ندارند. براي آنها ايرادهايي که به چند عالم به عنوان يک مفهوم وارد مي شود بي اهميت است. نظريات آنها براساس سازگاري ذاتي و شايد آزمايش تصادفي پا مي گيرد يا از بين مي رود. آنها چند عالم را به عنوان پس زمينه هايشان در نظر مي گيرند، بدون اينکه نگران باشند که چگونه پديده آمده است و اين دقيقاً مسئله اي است که کيهان شناسان نگران آن هستند!
براي يک کيهان شناس مشکل اساسي در برخورد با همه طرح هاي چند عالم وجود يک افق ديداري کيهاني است. افق حدي است براي اينکه تا چه قدر دورتر را بتوانيم ببينيم، زيرا سيگنال هايي که با سرعت نور (که محدود است) در حال سفر به سوي ما هستند از زمان شروع جهان تا به حال به اندازه کافي وقت نداشته اند تا از دور دست ها به ما برسند. همه جهان هاي موازي بيرون از افق ما قرار دارند و اکنون يا هر وقت ديگر و بدون توجه به چگونگي تکامل فناوري فراتر از گنجايش ديد ما باقي مي مانند. در واقع آنها آن قدر دور هستند که ابداً هيچ اثري بر جهان ما نداشته اند. به همين دليل است که هيچ يک از ادعاهاي علاقه مندان چند عالم نمي تواند مستقيماً ثابت شود.
طرفدارانش به ما مي گويند که ما مي توانيم به بيان وسيع آنچه که هزار بار، 10 به توان 100 بار، 10 به توان 1000 بار و بي نهايت دورتر از افق کيهاني ما رخ مي دهد همه را به کمک داده هايي که در افق به دست مي آوريم، بيان کنيم. اين يک برون يابي از نوع فوق العاده است. شايد جهان در يک مقياس خيلي بزرگ جمع و جور شود و فراتر از آنجا هيچ بي نهايتي وجود نداشته باشد. شايد همه ماده جهان در جايي پايان مي يابد و پس از آن تا ابد فضاي تهي وجود داشته باشد. شايد فضا و زمان جداي از هم به پايان مي آيند و جهان را محدود مي کنند. ما دقيقاً نمي دانيم در واقه چه رخ مي دهد چون هيچ اطلاعي درباره اين مناطق نداشته و هرگز نخواهيم داشت.

هفت بحث سؤال انگيز
 

بيشتر طرفداران چند عالم دانشمنداني دقيق هستند که کاملاً از اين مشکل آگاهند اما مي پندارند که ما مي توانيم هنوز به طور نسبتاً علمي در آنچه بيرون از آن جا (افق) رخ مي دهد، حدس هايي بزنيم. بحث هاي آنان در هفت نوع کلي جمع مي شود که هر يک به مشکل برمي خورند.

1- فضا هيچ پاياني ندارد
 

عده کمي ثابت مي کنند که فضا فراتر از افق کيهاني ما توسعه يافته است و دامنه هاي زياد ديگري فراتر از آنچه ما مي بينيم قرار دارند. اگر اين نوع مشروط چند عالم وجود داشته باشد مي توانيم آنچه را که مي بينيم به دامنه هاي بيرون از افق با عدم قطعيت بيشتر نسبت به مناطق دورتر برون يابي کنيم. آن وقت آسان خواهد بود که انواع بسيار پيچيده اي از تغيير از جمله فيزيک جايگزين را مجسم کنيم که بيرون از جايي که ما مي توانيم ببينيم رخ مي دهد. اما مشکلي که با اين نوع برون يابي از معلوم به مجهول وجود دارد اين است که، هيچ کس نمي تواند درستي يا نادرستي آن را ثابت کند. چگونه دانشمندان مي توانند تعيين کنند که آيا تصوير آنها از ناحيه اي غير قابل مشاهده از فضا - زمان يک برون يابي معقول از آنچه ما مي بينيم است يا نه؟
آيا ممکن است جهان هاي ديگر توزيع هاي نخستين متفاوتي از ماده يا همچنين مقادير متفاوتي از ثابت هاي بنيادين فيزيک همچون آنهايي که شدت نيروهاي هسته اي را تنظيم مي کنند، داشته باشند؟ شما مي توانيد هر يک از اينها را بسته به آنچه فرض مي کنيد، بپذيريد.

2- فيزيک کنوني دامنه هاي ديگري از پيش بيني مي کند
 

فرضيه هاي متحد مطرح شده هستي چيزهايي همچون ميدان هاي اسکالري که خويشاوندان فرضيه اي ديگر ميدان هاي فضا پر کن مانند ميدان الکترومغناطيسي هستند پيش بيني مي کنند. چنين ميدان هايي تورم کيهاني را راه مي اندازند و تا ابد عالم هايي را مي آفرينند. اين فرضيه ها به لحاظ نظري به خوبي بنا نهاده شده اند، اما سرشت ميدان ها فرضيه اي ناشناخته است و آزمايشگران بايد وجود آنها را ثابت کنند و طبيعتاً ويژگي هاي فرضي آنها را اندازه بگيرند. مسلماً فيزيکدانان ثابت نکرده اند که ديناميک اين ميدان ها باعث مي شود که قوانين متفاوت فيزيک در عالم هاي متفاوت حباب مانند عمل کنند.

3- فرضيه اي که وجود بي نهايت عالم را پيش بيني مي کند از يک آزمون مشاهده اي کليدي موفق بيرون مي آيد
 

تابش زمينه اي ريز موج کيهاني، جهان را آن طور که در پايان دوره نخستين انبساط داغ خود به نظر مي رسيد، آشکار مي کند. اما تمام انواع تورم تا ابد ادامه نيافته و تعداد بي شماري جهان هاي ناپايدار را نمي آفرينند. مشاهدات، نوع لازم تورم را از ديگر انواع متمايز نمي سازد. حتي برخي کيهان شناسان همچون "استاينر" معتقدند که تورم بي پايان الگوهايي متفاوت با آنچه را که ما مي بينيم در تابش زمينه اي ايجاد مي کند. اما ليند و ديگران مخالفند. چه کسي درست مي گويد؟ اينها همه بستگي به آن دارد که شما درباره فيزيک ميدان تورمي چه چيز را بپذيريد.

4- ثابت هاي بنيادين براي حيات به دقت "تنظيم ظريف" شده اند
 

يک حقيقت حيرت انگيز در مورد جهان ما اين است که ثابت هاي فيزيکي مقادير دقيقي دارند که امکان به وجود آمدن ساختارهاي پيچيده مانند موجودات زنده را مي دهد. "استيون واينبرگ" و "مارتين ريس" و "لئونارد ساس کايند" و ديگران ادعا مي کنند يک عالم بيگانه تفسير مطلوبي از اين انطباق آشکار مي دهد. اگر همه مقادير مجاز در يک مجموعه به اندازه کافي بزرگ از جهان ها وجود داشته باشد، انرژي تاريک و چند عالم:

آيا دقيقاً به اندازه است؟
 

طرفداران به عنوان مدرکي براي وجود چند عالم به چگالي انرژي تاريکي استناد مي کنند که بر جهان ما حکم فرماست. فرايند تورم بي پايان به هر جهاني در چند عالم يک چگالي تصادفي از انرژي تاريک مي دهد. به طور نسبي جهان هاي اندکي مقدار صفر يا مقادير کم را دارا هستند. عمدتاً آنها مقادير زيادي دارند (منطقه آبي) ولي مقادير زياد انرژي تاريک مي تواند باعث از هم پاشيده شدن ساختارهاي پيچيده مورد نياز براي ايجاد حيات پايدار بشود (منطقه قرمز) پس جهان هاي زيست پذير بايد مقادير چگالي متوسطي از انرژي تاريک را دارا باشند (قله منطقه مشترک بين آبي و قرمز). و همان طور که مي بينيم جهان ما همين گونه است. مخالفان ايده چند عالم مي گويند که اين استدلال دوري (دايره اي وار) است: فقط وقتي به کار مي آيد که وجود چند عالم را از ابتدا قبول کرده باشيد. اين يک آزمون ثُبات است نه مدرک اثبات.
آنگاه گونه هاي زيست پذير مطمئناً جايي پيدا مي شوند. اين استدلال به طور خاص براي شرح دادن چگالي انرژي ماده تاريک که موجب شتاب گرفتن انبساط کيهان مي شود مطرح شده است. من عقيده دارم يک چند عالم توضيحي قابل قبول و ممکن براي ميزان اين چگالي است. احتمالاً اين تنها گزنيه بنيادي علمي است که هم اکنون در دست داريم. ولي ما هيچ اميدي براي آزمايش کردن آن نداريم. علاوه بر اين بيشتر آناليزهاي اين موضوع با اين فرض برقرار شده اند که معادله هاي بنيادين فيزيک همه جا يکسان هستند و فقط در ثابت ها با يکديگر فرق دارند ولي اگر کسي موضوع چند عالم را جدي بگيرد، ديگر لزومي به اين يکسان بودن معادله ها نيست.

5- ثابت هاي بنيادي با پيش بيني هاي چند عالم مطابقت دارد
 

اين بحث، بخش قبلي را اصلاح مي کند با پيشنهاد اين موضوع که کيهان بيشتر از آنچه دقيقاً براي حيات لازم باشد "تنظيم ظريف" نشده است. طرفداران اين پيشنهاد، احتمالات وجود مقادير مختلف چگالي انرژي تاريک را اندازه گرفته اند. هرچه مقدار آن زيادتر باشد احتمال وقوعش زيادتر است ولي در عوض کيهان براي حيات نامناسب تر مي شود. مقداري که ما مشاهده مي کنيم بايد دقيقاً روي مرز غير قابل سکونت (زيست ناپذير) باشد و به نظر مي آيد که اين گونه باشد... جايي که اين استدلال ها لغزش دارند آنجايي است که اگر چند عالمي نباشد تا مفهوم احتمال را در مورد آن به کار ببنديم آن وقت يک استدلال احتمالاتي هم نخواهيم داشت. اين استدلال اگرچه نتيجه مطلوب را قبل از رخ دادنش فرض مي کند، اگر تنها يک جهان فيزيکي موجود باشد از کار مي افتند. احتمال، تنها وسيله اي است براي کاوش در مورد پايداري فرضيه چند عالم، نه مدرکي براي وجود آن.

6- نظريه ريسمان ها مجموعه متنوعي از جهان ها را پيش بيني مي کند
 

نظريه ريسمان ها از فرضيه اي که همه چيز را توضيح مي دهد به فرضيه اي که در آن همه چيز ممکن است تبديل شده است. شکل امروزي آن پيش بيني مي کند که بسياري از ويژگي هاي جهان ما کاملاً اتفاقي است.
اگر کيهان از اين نوع باشد اين ويژگي ها به نظر غير قابل توضيح مي رسد. چگونه ما مي توانيم اين واقعيت را درک کنيم که مثلاً فيزيک دقيقاً همان ويژگي هاي محدودي را دارد که اجازه مي دهد حيات وجود داشته باشد؟ اگر جهان ما يکي از جهان هاي بي شمار باشد، اين ويژگي ها فوق العاده به نظر مي رسند: هيچ چيز آنها را انتخاب نکرده آنها صرفاً ويژگي هايي هستند که در محدوده دنياي ما به وجود آمده اند. ما اگر هر جاي ديگري زندگي مي کرديم ويژگي هاي ديگري مشاهده مي کرديم. البته اگر امکان حيات براي ما وجود داشته باشد تا بتوانيم چنين چيزي را مشاهده کنيم (چون حيات در بسياري از مکان ها غير ممکن است). ولي فرضيه ريسمان ها يک فرضيه آزمايش شده و اثبات شده نيست. حتي يک فرضيه کامل هم نيست. اگر مدرکي داشته باشيم که نظريه ريسمان درست است آن وقت پيش بيني هاي نظري آن، استدلالي آزمايش محور و قانوني براي چند عالم خواهند بود. ما چنين مدرکي نداريم.

7- هر چيزي که بتواند اتفاق بيفتد، اتفاق مي افتد
 

در جست و جو براي پاسخ به اين سؤال که چرا طبيعت از قوانين مشخصي پيروي مي کند و نه ديگر قوانين، فيزيک دانان و فلاسفه اين طور انديشيده اند که طبيعت هيچ گاه چنين انتخابي نداشته است. همه قوانين ممکن در جايي به کار روند. اين ايده تا اندازه اي از مکانيک کوانتوم الهام گرفته شده است. مکانيکي که همان طور که "موري گلمان" به طور فوق العاده اي مطرح کرد ايجاب مي کند، هر چيزي که غير ممکن نباشد بايد روي بدهد. يک ذره همه راه هايي را که مي تواند طي کند مي پيمايد. و چيزي که ما مي بينيم يک ميانگين وزني از همه امکان ها (راه هاي موجود. م) است.
ممکن است همين قضيه در مورد کل جهان نيز صادق باشد که تورم آشفته
نسخه اي از فرضيه تورم که مي گويد در جهان، در نقاط تصادفي در فضا و زمان، شکست خود به خودي رخ مي دهد. در هر نقطه اي که شکست رخ مي دهد، جهاني ايجاد مي شود که کمي متورم است، در نهايت حتماً حبابي وجود خواهد داشت که در آن تورم به اندازه کافي طولاني مي شود، تا بتواند جهان ما را ايجاد کند. تورم، دائمي و ابدي بوده و انفجار بزرگ همواره در حال رخ دادن است. در اين ايده، جهان ها مي توانند از درون جهان هاي ديگر جوانه زده و در نتيجه جهان هاي چندگانه را بسازند. حتي خود جهان ما نيز ممکن است از درون جهان قبلي جوانه زده باشد. در مدل تورمي آشفته، وجود جهان هاي چندگانه دائمي و ابدي است؛ حتي اگر تک تک جهان ها دائمي و ابدي نباشند. برخي جهان ها ممکن است سريعاً پس از رخ دادن انفجار بزرگ درون يک فروپاشي بزرگ از بين بروند. و برخي جهان ها براي هميشه منبسط مي شوند. بنابراين جهان هاي چندگانه را جهان هايي مي سازند که به مقدار زياد متورم مي شوند.
دلالت بر وجود چند عالم مي کند. ولي اخترشناسان کوچک ترين شناسي براي مشاهده اين امکان هاي بي شمار ندارند. ما حتي نمي توانيم بدانيم که اين امکان ها چه هستند. ما تنها مي توانيم در برابر برخي اصول سازمان يافته غير قابل اثبات يا چهارچوبي که مشخص مي کند چه چيز مجاز است و چه چيز غير مجاز، درکي از اين طرح بيابيم. به طور مثال اينکه همه اصول رياضي بايد در بعضي از قلمروهاي فيزيکي تحقق پيدا کنند. (آن طور که تگمارک پيشنهاد مي دهد). اما ما نمي دانيم اين اصل مستلزم چه نوع ماهيتي (موجوديتي) است. صرف نظر از اين واقعيت که بايد جهاني را که مي بينيم در بر بگيرد. از طرفي هيچ راهي نداريم که صحت و سقم وجود يا طبيعت اين اصل سازمان دهنده را تصديق کند. اين از جهاتي پيشنهاد جذابي است ولي کاربردهاي پيشنهاد شده آن در عمل کاملاً فرضي است.

نبود مدرک
 

با وجود اينکه دلايل نظري کم هستند، عده اي از کيهان شناسان آزمايش هاي تجربي مختلفي را براي بررسي امکان وجود جهان هاي موازي پيشنهاد کرده اند. تابش زمينه ريز موج کيهاني ممکن است رد پاهايي از جهان هاي حباب گونه ديگر داشته باشد. مثلاً اگر جهان ما با يکي ديگر از اين نوع جهان هاي حباب گونه برخورد مي کرد شاهد سناريو تورم آشفته بوديم. همچنين ممکن است تابش زمينه شامل بقاياي جهان هاي ديگري که قبل از انفجار بزرگ در يک چرخه بي پايان از جهان ها بوده اند باشد. اينها حقيقتاً راه هايي هستند که مي توان به وسيله آنها مدرکي واقعي براي جهان هاي ديگر يافت. بعضي از کيهان شناسان ادعا کرده اند که چنين پس مانده هايي را ديده اند. ادعاهاي تجربي به شدت محل بحث و بررسي هستند. به هر حال بسياري از چند عالم هاي فرضي ممکن به چنين مشاهده هايي منجر نمي شوند. در نتيجه مشاهده کننده ها فقط مي توانند موارد خاصي از مدل هاي چند عالم را با اين راه آزمايش کنند.
آزمون سوم تعيين کردن شکل جهان قابل مشاهده است. آيا جهان کروي است؟ (با انحناي مثبت)
هذلولي شکل است؟ (با انحناي منفي) يا مسطح است؟ (بدون انحنا) سناريوهاي چند عالم مي گويند که جهان نمي تواند کروي باشد زيرا يک کره بر روي خودش بسته مي شود و فقط ابعاد و مقادير محدود را مجاز مي شمارد. متأسفانه اين راه چندان هم بي عيب نيست. جهان خارج از افق ديد ما مي تواند شکلي غير از چيزي که ما در اين افق مي بينيم داشته باشد. آنچه مهم تر است اين است که همه تئوري هاي چند عالم وجود هندسه کروي را غير مجاز نمي دانند.
يک راه بهتر بررسي توپولوژي جهان است. آيا جهان مانند شيريني حلقوي (دونات) محدود است؟ اگر اين طور باشد در ابعاد خود محدود است که بيشتر نظريه هاي تورم و به طور خاص سناريوي عالم هاي ديگري که بر اساس تورم آشفته هستند را نقض مي کند. چنين شکلي الگوهاي متناوبي را در آسمان ايجاد مي کند. مانند دايره هاي غول آسا در تابش ريز موج زمينه کيهاني. پژوهشگران چنين اَشکالي را جست و جو کرده اند ولي هرگز نيافته اند. ولي اين نتيجه بي حاصل نمي تواند نقطه قوتي براي وجود چند عالم تلقي شود.
در نهايت فيزيکدانان اميدوارند تعدادي از فرضيه هاي چند عالم را ثابت يا نقض کنند. آنها ممکن است شواهدي عليه نسخه هاي تورم آشفته بيابند يا شايد يک تناقض رياضي يا عملي کشف کنند که وادارشان کند نظريه ريسمان ها را رها کنند. اين اديه تمام انگيزه ها در جهت اثبات چند عالم را وايران مي کند. اگرچه همه مفاهيم آن را نقض نمي کند.

خطرات برون يابي
 

بيرون (از افق) چه وجود دارد؟
 

وقتي اخترشناسان با دقت به جهان نگاه مي کنند تا فاصله اي حدود 42 ميليارد سال نوري در محدوده ديدشان قرار دارد يعني همان افق کيهاني ما که نشان مي دهد نور از زمان انفجار بزرگ تاکنون چه مسافتي را توانسته است بپيمايد. (همچنين نشان مي دهد که اندازه جهان از آن زمان به بعد چه قدر گسترش يافته است.) کيهان شناسان با فرض اينکه جهان در آن جا پايان نمي يابد و بي نهايت بزرگ است حدس هايي نسبتاً علمي درباره اينکه ادامه جهان چه طور به نظر مي رسد، مي زنند.

چند عالم سطح 1: محتمل
 

سر راست ترين فرض اين است که حجم ما از فضا نمونه بارزي از کل آن است. موجودات فضايي دور حجم هاي متفاوتي را مي بينند، اما همه اينها جداي از تغييرات تصادفي در توزيع ماده اساساً يک جور به نظر مي آيند. اين نواحي اعم از مشاهده شده ها يا نشده ها يک نوع اصلي چند عالم را تشکيل مي دهند.

چند عالم سطح 2: شک برانگيز
 

بسياري از کيهان شناسان پا فراتر نهاده و فرض کرده اند که در جاهاي به اندازه کافي دور چيزها کاملاً متفاوت با آنچه ما مي بينيم به نظر مي رسند. دور و بر ما ممکن است يکي از آن حباب هاي زيادي باشد که در يک زمينه تهي ديگر شناورند. قوانين از يک حباب تا حباب ديگر تغيير مي کند و تنوع تقريباً غير قابل باوري از برآمدها (نتايج حاصل از قوانين. م) را ايجاد مي کند. شايد مشاهده ديگر حباب ها به طور کلي غير ممکن باشد. نويسنده و ديگر شکاکان درباره اين نوع چند عالم احساس ترديد مي کنند.

فضايي زياد براي جنبيدن
 

روي هم رفته وضعيت چند عالم غير قطعي است. دليل اساسي آن هم انعطاف بسيار زياد اين فرضيه است. به طوري که بيشتر شبيه يک مفهوم است تا يک تئوري خوش تعريف. بيشتر پيشنهادهاي آن مانند يک لحاف چهل تکه از ايده هاي مختلف است و به صورت يک کل منسجم ديده نمي شود. ساز و کار اصلي براي تورم بي پايان به خودي خود باعث نمي شود فيزيک در هر زمينه اي در چند عالم متفاوت باشد. براي اين کار نياز دارد با يک تئوري فرضي ديگر ترکيب شود اگرچه آنها مي توانند با يکديگر سازگاري پيدا کنند، باز هم چيزي در مورد آن حتمي نيست.
گام کليدي در توجيه يک چند عالم برون يابي از شناخته شده ها به ناشناخته ها و از قابل آزمايش ها به غير قابل آزمايش ها است. شما بسته به اينکه چه چيزي را بخواهيد استنتاج کنيد، جواب هاي مختلف مي گيريد. به دليل اينکه فرضيه هايي که شامل چند عالم مي شوند تقريباً همه چيز را شرح مي دهند. هر مشاهده اي مي تواند با برخي از گونه هاي چند عالم مطابقت پيدا کند. دلايل گوناگون پيشنهاد مي کند ما بايد يک توضيح نظري را به جاي اصرار کردن بر آزمايش هاي تجربي بپذيريم. ولي چنين آزمايش هايي تا به حال شاکله و شرط اصلي تلاش هاي علمي بوده و در اين صورت ما آن را با مسئوليت خود کار مي گذاريم. اگر ما ملزومات داده هاي قابل اطمينان را تضعيف کنيم هسته اصلي موفقيت هاي علمي چند قرن اخير را تضعيف کرده ايم.
هم اکنون اين درست است که يک تفسير راضي کننده و وحدت بخش براي بعضي از پديده ها ارزش بيشتري نسبت به مخلوطي از مباحث جداگانه براي - شرح - همان پديده ها دارد. اگر آن توضيح وحدت بخش بگويد که مخلوقات غير قابل مشاهده مانند جهان هاي موازي وجود دارند به نظر مي آيد ما نيز مجبوريم چنين چيزهايي را قبول کنيم. ولي مسئله اصلي اينجاست که چه تعداد از اين موجودات مورد احتياج است؟
به طور خاص آيا ما بيشتر يا کمتر از تعداد واقعي پديده ها مخلوقاتي براي شرح آنها ابداع مي کنيم؟ در مورد چند عالم ما اين طور مي انگاريم که تعداد بسيار زياد يا شايد بي نهايت از اين وجودهاي غير قابل مشاهده براي شرح دادن تنها يک جهان وجود دارند. اين فرض به سختي با تز فيلسوف انگليسي قرن چهاردهم "ويليام اوکهام"، وفق پيدا مي کند: مخلوقات نبايد بيش از ضرورت زياد شوند.
طرفداران چند عالم يک دليل نهايي پيدا کرده اند: هيچ چاره ديگر بهتري وجود ندارد! با وجود ناخوشايند بودن سناريوي دانشمندان مبني بر کشف تکثير شدن جهان هاي موازي، اگر اين پيشنهاد بهترين راه حل باشد ناچاريم آن را بپذيريم. برعکس اگر بخواهيم چند عالم را کنار بگذاريم، احتياج به يک گزينه محکم ديگر داريم. اين کاوش براي گزينه هاي جايگزين بستگي به اين دارد که آمادگي لازم براي چه نوع کشفي را داشته باشيم. اميد فيزيکدانان هميشه اين بوده است که قوانين طبيعت حتمي الوقوع هستند. اجسام اين طور وجود دارند، زيرا هيچ راه ديگري وجود ندارد که جور ديگري باشند. ولي ما هرگز قادر نبوده ايم درستي اين فرض را به اثبات برسانيم. گزينه هاي ديگري هم وجود دارند: کل کيهان مي تواند تصادف محض باشد. فقط به اين شمايل درآمده است! با اين پيشنهاد که اشيا به منظوري اين گونه پديد آمده اند و هدف يا نيتي در پس آن وجود دارد. علم نمي تواند راي قاطعي بدهد کدام يک از اينها مورد نظر است زيرا اين مقوله ها متافيزيکي هستند.
دانشمندان پيشنهاد چند عالم را براي حل مشکل عميق وجود حيات ارائه کردند، ولي خود اين پيشنهاد مشکلات حل نشده ديگري از خود باقي گذاشت. تمام مسائلي که در زمينه کيهان وجود داشتند دوباره در مورد چند عالم سر بر مي آورند. اگر چند عالم واقعاً وجود دارد آيا بر حسب ضرورت پديد آمده است يا شانس يا هدف از پيش تعيين شده اي در کار بوده است؟ اين يک پرسش متافيزيکي است که هيچ تئوري فيزيکي نمي تواند به آن پاسخ دهد چه در مورد کيهان چه در مورد عالم هاي ديگر.
براي پيشرفت بيشتر ما بايد به همان روش آزمون محوري در علم (که هسته علم است) روي بياوريم. ما نياز داريم يک ارتباط عليتي با هر موجوديتي که پيشنهاد مي کنيم برقرار کنيم. در غير اين صورت هيچ محدوديتي نخواهيم داشت. اين ارتباط مي تواند غير مستقيم باشد. اگر يک وجود غير قابل مشاهده باشد ولي بودن آن براي وجودهاي ديگري که به طور مشخص تأييد شده اند لازم باشد خود آن وجود مي تواند تاييد شده باشد. اما مسئوليت اثبات آن بر عهده شبکه اي از تفسيرها است. چالشي که من براي طرفداران چند عالم مطرح مي کنم اين است که: آيا مي توانيد ثابت کنيد که وجود جهان هاي ناديدنيِ موازي براي شرح دادن جهاني که مي بينيم ضروري است؟ و آيا اين ارتباط ضروري و گريزناپذير است؟
با وجودي که من شکاک هستم، تفکر درباره چند عالم را يک فرصت عالي مي دانم که در آن مي توانيم درباره ذات علم و ذات وجود (ماهيت حيات - م) تأمل کنيم: چرا ما اينجا هستيم؟ اين پرسش ما را به سمت بينش هاي نو و جالبي هدايت مي کند، به علاوه، يک برنامه پژوهشي پر بازده هم هست. در جست و جوي اين مفاهيم، ما نياز به يک ذهن باز داريم. البته نه خيلي باز!اين مسيري ايده آل براي پا گذاشتن است. جهان هاي موازي ممکن است وجود داشته باشند و ممکن است نباشند؛ نمي دانيم. قرار است با همين عدم قطعيت زندگي کنيم. با گمانه زني هاي فلسفي براساس علم که همان چيستي طرح هاي چند عالم است، هيچ چيز غلط به نظر نمي آيد. ولي بايد آن را به خاطر چيزي که هست، نام گذاري کنيم.
منبع: ساينتيفيک آمريکن
منبع: نشريه دانشمند، شماره 581..