تغییرات غلظت عناصر کم مصرف در ریشه گونه های مختلف مرکبات در تنش شوری (2)

اثرشوری بر غلظت منگنز

مقایسه میانگین ها نشان داد که پایه های مورد آزمایش از نظر غلظت منگنز در ریشه با هم اختلاف معنی دار دارند. در تیمار شاهد بالا ترین غلظت منگنز در ریشه نارنج و مترین آن در ریشه لیمو شیرین بود. در این تیمار بین نارنج، لیمو آب و ولکامریانا از نظر غلظت منگنز در ریشه اختلاف معنی دار وجود نداشت. شوری منجر به افزایش غلظت منگنز در ریشه گردید. به طور کلی بین تیمار شاهد و تیمار بیست میلی مولار، با چهل و شصت میلی مولار، ازنظر افزایش غلظت منگنز در ریشه اختلاف معنی دار وجود داشت و از مجموع تیمارها نیز بین پایه های ولکامریانا و لیموشیرین با لیموآب، بکرایی و نارنج اختلاف معنی دار وجود داشت. تراکم منگنز در ریشه لیموشیرین روند افزایشی بیشتری نسبت به سایر پایه ها داشت (جدول 4).
اختلاف در رفتار گونه های مختلف مرکبات در رابطه با غلظت منگنز در ریشه توسط روئیز و همکاران(12)، نیز گزارش شده است لیکن با نتایج بدست آمده در این پژوهش همسوئی ندارد. روئیز و همکاران آزمایش خود را در بستری از ورمی کولایت انجام داده اند و گزارش شده است که نوع محیط کشت به کار رفته در نتیجه بدست آمده تأثیر زیادی دارد (8). عنوان شده است که کلرید سدیم باعث افزایش غلظت منگنز در عصاره اشباع خاک شده و طی آن جذب منگنز توسط گیاه افزایش می یابد (1) ولی علت افزایش تراکم آن در ریشه احتمالاً به خاطر اختلال در سیستم انتقال آن از طریق آوند چوبی می باشد.

اثر شوری بر غلظت مس

مقایسه میانگین ها نشان داد که پایه های مورد آزمایش در غلظت مس در ریشه با هم اختلاف دارند. در تیمار شاهد بالاترین غلظت مس در ریشه بکرایی و کمترین آن در ریشه لیموآب بود. با اعمال شوری، غلظت مس تغییرات متفاوتی از خود نشان داد. به طورکلی بین تیمارها از نظر غلظت مس در تیمار چهل میلی مولار، و کمترین آن در تیمار شاهد مشاهده شد. ریشه بکرایی کمترین تأثیر را در رابطه با تغییرات غلظت مس از خود نشان داد.
از مجموع تیمارها نیز بین ولکامریانا، بکرایی و لیموشیرین با نارنج و لیموآب اختلاف معنی دار در سطح یک درصد آزمون دانکن وجود داشت(جدول 5).

اثر شوری بر غلظت کلر

مقایسه میانگین غلظت یون کلر نشان داد که پایه های مورد آزمایش در میزان تجمع یون کلر در ریشه با هم اختلاف دارند. در تیمار شاهد ولکامریانا بالاترین و لیموآب کمترین غلظت یون کلر در ریشه داشتند. با اعمال تیمارهای شوری، میزان تجمع یون کلر در ریشه افزایش نشان داد، لیکن میزان افزایش در ریشه همه پایه ها و تمام تیمارها یکنواخت نبود. در شوری شصت میلی مولار، بالاترین میزان تجمع یون کلر در ریشه ولکامریانا (2/59 درصد ماده خشک)، و کمترین آن در ریشه لیموآب (1/94 درصد ماده خشک)، بود بطور کلی بین تیمار شاهد و سایر تیمارها از نظر میزان تجمع یون کلر در ریشه اختلاف معنی دار در سطح یک درصد مشاهده شد و از مجموع تیمارها بین پایه های مختلف از نظر میزان تجمع یون کلر در ریشه نیز، اختلاف معنی دار در سطح یک درصد وجود داشت و ترتیب آن از بیشترین به کمترین به صورت بکرایی و ولکامریانا هم سطح، لیموشیرین، نارنج و لیموآب بود (جدول شش).
نتایج موجود در جدول شش، حاکی از رفتار متفاوت پایه های مرکبات در تراکم کلر در ریشه می باشد و گزارشهای سایر محققان (7، 6، 4، 2)، نیز مؤید این نتیجه اند که مقدار کلر در ریشه های مرکبات بسته به نوع گونه متفاوت است. براثر شوری مقدار کلر در ریشه افزایش یافت که این نتیجه با نتایج به دست آمده توسط دیگر پژوهشگران (13، 3، 7، 12) مطابقت دارد. گزارش شده است که افزایش غلظت کلر در ریشه می تواند بیانگر تراکم کلر در ریشه و ممانعت از انتقال آن به شاخساره باشد و شاخص خوبی در تعیین تحمل به شوری باشد (12، 4، 7). براین اساس و با توجه به توان بالای ولکامریانا و بکرایی در تراکم کلر در ریشه، می توان گفت که در شرایط شور این دو پایه بدلیل ارسال کلر کمتر به ساقه تحمل بیشتری داشته باشند.

اثرشوری بر غلظت بُر

مقایسه میانگین ها نشان داد که پایه های مورد آزمایش در غلظت بر در ریشه با هم اختلاف دارند. در تیمار شاهد بالاترین غلظت بُر (9/5میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک)، در ریشه نارنج و ولکامریانا بود. بر اثر شوری غلظت بُر در ریشه لیموشیرین، نارنج و لیموآب نسبت به شاهد افزایش معنی دار داشت و در ریشه ولکامریانا کاهش معنی دار داشت و در ریشه بکرایی فاقد اختلاف معنی دار بود.
بطور کلی بین تیمار شاهد و سایر تیمارها از نظر غلظت بُر در ریشه اختلاف معنی دار وجود داشت و تنها بین تیمار شاهد و تیمارهای بیست و شصت میلی مولار، ازنظر غلظت بُر در ریشه اختلاف معنی دار وجود داشت. در مجموع آزمایش نیز بین لیمو آب، لیموشیرین و ولکامریانا با نارنج و بکرائی از نظر غلظت بُر در ریشه اختلاف معنی دار در سطح یک درصد آزمون دانکن مشاهده شد (جدول 7).
در پایه های آلو نیز این مسئله روشن شده است که در تأثیر شوری غلظت بُر در ریشه کم می شود (5) عنوان شده است که کاهش غلظت بُر در ریشه در اثر اعمال کلرید سدیم احتمالاً از جایگزینی سدیم به جای کلسیم و کم شدن ظرفیت پیوندی بُر ناشی می شود(1). از نتایج مطالعات انجام شده چنین بر می اید که با فرض پخشندگی غیر فعال بُر توسط غشای سلولی، جذب بُر مستقل از جذب آب خواهد بود و در نتیجه کاهش آب درون گیاه، غلظت بُر در آوند چوبی و نهایتاً آپوپلاست برگ زیاد خواهد شد. بنابراین اثر متقابل شوری و بُر، از اثر ترکیبی بُر و جذب آب توسط ریشه ها، ناشی می شود(14).
گزارش شده است که در اغلب موارد غلظت عناصر کم مصرف در فاز محلول خاک به استثناء کلر پایین بوده و غلظت آنها بسته به خواص فیزیکی و شیمیایی خاک متفاوت است. قابلیت استفاده اغلب عناصر کم مصرف به pH و Ec محلول خاک و ماهیت محل های پیوند روی سطوح ذرات آلی و معدنی خاک بستگی دارد. به همین دلیل رابطه بین شوری خاک و عناصر کم مصرف بسیار پیچیده است. در خاک های شور یا سدیمی، حلالیت عناصر کم مصرف به ویژه آهن، روی، مس و منگنز کم است و گیاهان در این خاک ها غالباً با کمبود این عناصر مواجه خواهند بود. با این وجود ممکن است، بسته به نوع گیاه و میزان تحمل آن به شوری، بافت خاک، میزان و نوع شوری، غلظت عناصر کم مصرف و شرایط محیطی، غلظت عناصر کم مصرف در اندام های هوایی گیاهان افزایش، کاهش و یا بدون تغییر بماند(1) با توجه به کل نتایج می توان گفت که تحت شرایط این آزمایش و از آنجایی که تراکم کلر در ریشه به عنوان شاخص خوبی برای تعیین پتانسیل تحمل به شوری بیان شده است(13)، ولکامریانا و تا حدودی بکرایی به ویژه در رابطه با توان تراکم کلر در ریشه، از پتانسیل خوبی در تحمل شوری های متوسط برخوردار هستند.
منبع: فصلنامه پژوهش در علوم کشاورزی شماره 5.