نویسنده: رامین رامین نژاد
حضرت زرتشت (علیه السلام) از پیامبران الهی و تنها پیامبر شناخته شده ی آریایی است. نام آن حضرت در قرآن کریم نیامده، ولی دین او با عنوان «مَجوس» در کنار دین یهود و مسیحیت به عنوان ادیان آسمانی نام برده شده است.(1) کلمه «مَجوس» در انجیل برنابا 5 بار آمده است.(2) لغت شناسان اصل واژه مَجوس را «مُنج گوش» (مردی که دارای گوش های کوچک است) ذکر کرده اند.(3) در روایت های اسلامی آمده است که «زرتشتیان پیامبری داشتند که او را کشتند (4) و کتابی داشت (اَوِستا) که سوزاندند».(5) در شریعت اسلام بر زرتشتیان نیز همانند سایر اهل کتاب جِزیهِ مقرر گردیده و در بسیاری از احکام شرعی، احکام یهود و نصارا بر آنان جاری گردیده است.(6)
تاریخ بعثت حضرت زرتشت (علیه السلام) بین سده 6 تا 18 ق.م تخمین زده شده است. ایرانیان قدیم آتش را به عنوان تجلّی الله ی «آگنی» ستایش می کردند و خورشید و
دیگر اجرام نورانی آسمانی را می پرستیدند و به الهه نیک و بد اعتقاد داشتند. خداوند در چنین اوضاعی حضرت زرتشت یا به تلفظ صحیح تر «زاراتوشترا» را مبعوث فرمود و او به تبلیغ آیین الهی پرداخت، ولی نتوانست دین خود را در میان قبیله اش ــ میدیا در آذربایجان ــ نشر دهد. پس به بلخ رفت و در گشتاسب شاه آیین او را پذیرفت و دین زرتشت در سراسر ایران رواج یافت و در زندگی و سعادت مادّی و معنوی مردم تأثیری عمیق بخشید.(7) ارکان توحیدی دین زرتشت پس از شهادت آن حضرت به فراموشی سپرده شد.
در حمله ی اسکندر مقدونی به ایران در سال 330 ق.م مراکز مهم آثار دینی زرتشت از جمله تخت جمشید در آتش سوخت. قرن ها بعد که ساسانیان در ایران به قدرت رسیدند، آیین زرتشت را در جهت تأمین منافع مادّی خود تحریف کردند؛ پس بت های قدیمی ایران که توسط حضرت زرتشت (علیه السلام) از تخت اُلوهیّت به زیر کشیده شده بودند، دوباره به سریر خود بازگشتند و مورد ستایش مردم قرار گرفتند. بنای آتشکده و تقدیس آتش از جمله معماهای دین زرتشت است که با هیچ توجیهی نمی توان آن را از آیین الهی زرتشت برشمرد. در دوره های اولیه ی زرتشتی تا دوره ی هخامنشیان از پرستش در مقابل آتش خبری نبود، بلکه این روش بعدها از آناتولی گرفته شد. در زمان ساسانیان پرستشگاه هایی ساخته شد و موبدان در آن آتش افروختند و از آن به نام فروغ آسمانی برای قرن های مدید نگه داری کردند، چنان که یکی از معجزات الهی در بدو تولد پیامبر گرامی اسلام، خاموش شدن آتشکده ی فارس بود. زرتشتیان تقدیس آتش را یکی از اصیل ترین ارکان آیین زرتشت و مظهر نورانیّت خدا می دانند، اما پرستش آتش، اعاده ی پرستش الهه ی آگنی است که پیش از اسلام در ایران رواج داشته است.(8)
اگرچه در اوستا به شهادت زرتشت (علیه السلام) در هجوم دوم تورانیان به شهر بلخ اشاره نشده، ولی با استناد به کتاب های دینی پهلوی و سنّت کهن زرتشتی، این پیامبر ایرانی در همین جنگ در آتشکده بلخ به دست یک تورانی به نام «بِراترکرش» در روز خرداد از ماه اردیبهشت به سن 77 سالگی به شهادت رسیده است.(9)
شهر بلخ در شمال کشور افغانستان قرار دارد، اما بلخ قدیم که روزگاری پرجمعیت بوده، در حومه ی بلخ جدید واقع شده است. دیوارهای مخروبه ی حصار شهر تاریخی بلخ که مساحتی معادل 35 کیلومتر مربع دارد، تا نیمه در شن فرو رفته است (10). چنان که ذکر شد، محتمل است که حضرت زرتشت (علیه السلام) در همین محوطه باستانی به شهادت رسیده و مدفون شده باشد، اما متأسفانه هیچ نشانی از مزار مطهر او در این مکان وجود ندارد.
تاریخ بعثت حضرت زرتشت (علیه السلام) بین سده 6 تا 18 ق.م تخمین زده شده است. ایرانیان قدیم آتش را به عنوان تجلّی الله ی «آگنی» ستایش می کردند و خورشید و
دیگر اجرام نورانی آسمانی را می پرستیدند و به الهه نیک و بد اعتقاد داشتند. خداوند در چنین اوضاعی حضرت زرتشت یا به تلفظ صحیح تر «زاراتوشترا» را مبعوث فرمود و او به تبلیغ آیین الهی پرداخت، ولی نتوانست دین خود را در میان قبیله اش ــ میدیا در آذربایجان ــ نشر دهد. پس به بلخ رفت و در گشتاسب شاه آیین او را پذیرفت و دین زرتشت در سراسر ایران رواج یافت و در زندگی و سعادت مادّی و معنوی مردم تأثیری عمیق بخشید.(7) ارکان توحیدی دین زرتشت پس از شهادت آن حضرت به فراموشی سپرده شد.
در حمله ی اسکندر مقدونی به ایران در سال 330 ق.م مراکز مهم آثار دینی زرتشت از جمله تخت جمشید در آتش سوخت. قرن ها بعد که ساسانیان در ایران به قدرت رسیدند، آیین زرتشت را در جهت تأمین منافع مادّی خود تحریف کردند؛ پس بت های قدیمی ایران که توسط حضرت زرتشت (علیه السلام) از تخت اُلوهیّت به زیر کشیده شده بودند، دوباره به سریر خود بازگشتند و مورد ستایش مردم قرار گرفتند. بنای آتشکده و تقدیس آتش از جمله معماهای دین زرتشت است که با هیچ توجیهی نمی توان آن را از آیین الهی زرتشت برشمرد. در دوره های اولیه ی زرتشتی تا دوره ی هخامنشیان از پرستش در مقابل آتش خبری نبود، بلکه این روش بعدها از آناتولی گرفته شد. در زمان ساسانیان پرستشگاه هایی ساخته شد و موبدان در آن آتش افروختند و از آن به نام فروغ آسمانی برای قرن های مدید نگه داری کردند، چنان که یکی از معجزات الهی در بدو تولد پیامبر گرامی اسلام، خاموش شدن آتشکده ی فارس بود. زرتشتیان تقدیس آتش را یکی از اصیل ترین ارکان آیین زرتشت و مظهر نورانیّت خدا می دانند، اما پرستش آتش، اعاده ی پرستش الهه ی آگنی است که پیش از اسلام در ایران رواج داشته است.(8)
اگرچه در اوستا به شهادت زرتشت (علیه السلام) در هجوم دوم تورانیان به شهر بلخ اشاره نشده، ولی با استناد به کتاب های دینی پهلوی و سنّت کهن زرتشتی، این پیامبر ایرانی در همین جنگ در آتشکده بلخ به دست یک تورانی به نام «بِراترکرش» در روز خرداد از ماه اردیبهشت به سن 77 سالگی به شهادت رسیده است.(9)
شهر بلخ در شمال کشور افغانستان قرار دارد، اما بلخ قدیم که روزگاری پرجمعیت بوده، در حومه ی بلخ جدید واقع شده است. دیوارهای مخروبه ی حصار شهر تاریخی بلخ که مساحتی معادل 35 کیلومتر مربع دارد، تا نیمه در شن فرو رفته است (10). چنان که ذکر شد، محتمل است که حضرت زرتشت (علیه السلام) در همین محوطه باستانی به شهادت رسیده و مدفون شده باشد، اما متأسفانه هیچ نشانی از مزار مطهر او در این مکان وجود ندارد.
پی نوشت ها :
1ــ حج/17.
2ــ انجیل برنابا، 1/6ــ 6؛ 1/16، 5، 8.
3ــ امید عطائی فرد، پیامبر آریایی، 521؛ آذرتاش آذرنوش، راه های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی، 192.
4ــ طوسی، تهذیب، 113/4؛ 159/6، 175؛ 567/13؛ 96/11ــ 97.
5 ــ مجلسی، بحارالانوار، 96/11.
6ــ طوسی، تهذیب، 188/10؛ 69/39؛ طوسی، استبصار، 270/4؛ 190/1.
7ــ محمدطاهر، العقائد الوثنیه فی الدیانه النصرانیه، تنیر، مقدمه سیدعبدالرحیم خلخالی، 1ــ3.
8ــ همان.
9ــ محمد معین، مزدیسنا و ادب فارسی، 122/2.
10ــ ویل دورانت، تاریخ تمدن، مشرق زمین گاهواره تمدن، 132؛ امید عطائی فرد، پیامبر آریایی، 447.
