نویسنده: رضایی حسن رضا
جنین شناسی و مراحل آن
الف. سرآغاز آفرینش
1. آفرینش انسان از خاک
قرآن در بعضی از آیات آفرینش حضرت آدم(ع) را از خاک و در بعضی دیگر خلقت تمام بشر را از خاک می داند. برای مثال در سوره سجده می فرماید: « وبدء خلق الانسان من طین؛ (1) آفرینش انسان را از گل آغاز کرد. »در این آیه (2) به آفرینش حضرت آدم (ع) اشاره دارد، نه همه انسانها، اما در آیات دیگر خلقت تمام انسانها را از خاک می داند: « و لقد خلقنا الانسان من شلاله من طین؛ (3) و به یقین انسان را از چکیده ای از گل آفریدیم. »
نکته ای که می توان به آن اشاره کرد این است که در بعضی از آیات از آفرینش انسان با «تراب» (4) و در برخی دیگر با واژه «طین» یاد شده است.
واژه «طین و تراب»
«طین» به معنی «خاک آمیخته با آب، یا خاک مرطوب» است. از آیه «انا خلقناهم من طین لازب؛ (5) ما آنها را از گل چسبنده آفریدیم» استفاده می شود که «طین» آمیخته ای از آب و گل است که حالت چسبندگی دارد. این واژه در قرآن 8 مرتبه و به صورت نکره درباره خلقت انسان آمده و به معنای گل مخصوص است.«تراب» به معنی خاک است. در معنای «مسکنه و خضوع» هم آمده است. ترب الرجل یعنی فقیر شد (از شدت فقر خاک نشین شد). قرآن 6 بار از تراب به صورت نکره برای خلقت انسان استفاده کرده است. (6)
درباره آفرینش حضرت آدم (ع) از خاک تمامی مسلمانان و ادیان مختلف، و قائلان به ثبات انواع اتفاق نظر دارند، اما سخن در این است که خلقت بشر بعد از آن حضرت چگونه بود؟ [مفسران (7) با کمک دانش جدید دریافته اند که بنیان ساختمانی وجود انسان، از خاک است. تحقیقات نشان داده است اگر جسم انسان به اصل خود برگردانده شود، شباهت زیادی به یک معدن کوچک خواهد داشت که از ترکیب حدود 22 عنصر تشکیل یافته است.
عناصر موجود در خاک
گرچه بعضی از مفسران آیات را در بیان واسطه ها می دانند، ولی با نگاه بیولوژیک (زیست شناسانه) نقش عناصر خاک در ایجاد و بقای انسان انکار ناپذیر است، چنانکه بدن انسان به صورت معدن کوچک تصور پذیر است. عناصر موجود در خاک از راه مواد غذایی با منشأ نباتی یا حیوانی یا محلول در آبی که از منابع زیر زمینی یا جاری به دست می آید، به بدن انسان راه می یابد.عناصر موجود در بدن
در این جا به اختصار به عناصر موجود در بدن انسان و نقش هر یک اشاره می نماییم.1. اکسیژن (O) و ئیدروژن (H) به صورت آب در بدن نقش اساسی در حفظ حیات انسان دارند. میزان آب تمام بدن (total body water- TBW) در سنین مختلف متفاوت است پیش از تولد و در حدود ماه چهارم جنین، حدود 90% و در زمان تولد حدود 80% وزن نوزاد آب است که این مقدار به مرور در 12 سالگی به حدود دو سوم وزن بدن می رسد. این کاهش در سنین بالاتر به حدود 60% در مردان و 55 % در زنان می رسد.
آب نقش اساسی در توزیع نیازهای بدن و دفع مواد زائد و سمی از مسیر خون و ادرار دارد و کاهش سریع آب بدن (بیش از معادل 10% وزن) بسیار خطرناک و در صورت جبران نشدن سریع مرگ آور یا دست کم بسیار آسیب رسان می باشد. (H- 252,N- 191).
2. کربن (C) همراه با اکسیژن و ئیدروژن، قندهای مختلف را در بدن انسان
تشکیل می دهد. منشأ کربن بدن انسان منابع گیاهی و جانوری است که از خاک به دست می آیند. قند منشأ اصلی تأمین انرژی مورد نیاز بدن انسان است و همه مواد دارای انرژی در بدن از جمله چربی و پروتئین در نهایت به گلوگز تبدیل می شوند و همراه اکسیژن در فرآیندی مشابه سوختن، انرژی بدن را تأمین می کنند.
3. نیتروژن (N) همراه کربن، اکسیژن و هیدروژن عناصر اصلی تشکیل دهنده پروتئینها، آنزیمها و هورمونها در بدن می باشند. نیتروژن مشخصه میزان پروتئین است و هر گرم نیتروژن معادل 6/25 گرم پروتئین در بدن به حساب می آید. نیتروژن در هوا فراوان است و بعضی گیاهان توان انتقال آن به خاک را دارند؛ اما انسان سالم نیتروژن ورودی را از راه غذا و از منشاء خاک به دست می آورد. » (415 H).
پروتئینها در تولید مواد آلی بدن نقش اساسی دارند. علاوه بر آن حمل و انتقال بعضی عناصر مهم بدن به عهده بعضی پروتئینها است. پروتئینها از اجزاء ساده تری به نام آمینو اسیدها (amino acid) ترکیب یافته اند که نیتروژن در آن اصل است. بدن توان تولید اغلب آمینواسیدها را دارد، اما بعضی از اسیدها باید از بیرون وارد شوند. بیشتر کبد انسان پروتئینها را از ترکیب این آمینو اسیدها تولید می کند که در واقع مشخصه سلولهای زنده می باشند و نقش اصلی را در قوام و پایداری بدن به عهده دارند (N 348- 631).
آنزیمها (Enzymie) ترکیبی پیچیده در بدن دارند و نیتروژن عنصر مهمی در ترکیب آنها به شمار می رود. نقش آنها تسهیل واکنشهایی است که برای رشد و سلامتی بدن انجام می شود و نبود هر یک باعث ایراداتی به درجات مختلف در بدن می باشد.
4. سدیم (Na) یون مثبت (ca cion) اصلی مایعات خارج سلولی بدن انسان و عامل اصلی باقی ماندن مایعات در داخل عروق است. ورودی آن بیشتر از راه غذا و نمک معدنی است و میزان دقیق آن توسط کلیه با عمل مواد ترشح شده از غدد فوق کلیه و غده هیپوفیز در مغز تنظیم می شود. هر نوع کاهش یا افزایش آن بخصوص اگر سریع باشد، از راه تغییرات در حجم مایعات بدن و فشار خون، بسیار خطرناک است و می تواند با ایجاد عوارضی از جمله تشنج و اختلال کارکرد نظام قلبی، به بیمار آسیب برساند (N196- 198) میزان مورد نیاز فرد بالغ 1 تا 3 گرم از این ماده می باشد(M419).
5. پتاسیم (k) مهم ترین یون مثبت (ca sion) داخل سلولی است و مقدار عمده آن در سلول های عضلانی متمرکز است. اگر چه میزان پتاسیم خارج سلولی تنها از کل پتاسیم بدن است؛ نقش آن در فعالیتهای بدن بسیار حیاتی است. پتاسیم از راه غذاها به بدن می رسد و از راه کلیه ها تنظیم می شود (N203). میزان مورد نیاز پتاسیم از راه خوراکی در 24 ساعت 5-2 گرم می باشد. (H419).
7. منیزیم (Mg) بیشتر از نصف آن در استخوان متمرکز است. علاوه بر استحکام استخوانها، در سازوکار تامین انرژی بدن و عملکرد آنزیم نقش دارد. منابع آن تغذیه ای و بیشتر سبزیجات، غلات و گوشت است (N216). نیاز روزانه به آن نیز 3/. میلی گرم است (H419).
8. فسفر (P) بیشتر در استخوان متمرکزست و نقش اساسی در استحکام آن دارد، ولی مقادیر خارج از استخوان نیز گرچه کم است، اما حضور آن در بسیاری از ترکیبات حیاتی پروتئینی و در عوامل حامل انرژی (ATP) بسیار مهم است. میزان فسفر بدن از آغاز تولد تا بلوغ بشدت افزایش می یابد و منابع خوب آن
شیر یا گوشت و ماهی است (N220) میزان نیاز معمول به آن 1/2 - 8/. گرم برای فرد بالغ می باشد.
9. آهن (Fe) نقش اساسی در خون سازی رشد، ایمنی و عملکرد عصبی دارد (N1614). میزان مورد نیاز آن بسته به سن و جنس متفاوت و به طور متوسط 10 میلی گرم در روز است (H419) که از منابع حیوانی مثل گوشت و جگر، و گیاهی مثل حبوبات و بعضی سبزیها به دست می آید.
10. روی (Zn) نقش مهم در رشد، سلامت سلولی از جمله پوست و بعضی عملکردهای دیگر بدن از جمله جذب روده ای دارد. میزان متوسط نیاز روزانه به آن 15 میلی گرم می باشد و از راه تغذیه سالم تأمین می شود(M 415).
11. مس (Cu) در خونسازی و بعضی عملکردهای عصبی نقش دارد و میزان متوسط مصرف روزانه آن 2 تا 3 میلی گرم است (M419).
12. ید (I) ماده ای است که توسط تیروئید به صورت کاملا فعال جمع آوری و برای تولید هورمونهای تیروئیدی استفاده می شود. هورمونهای تیروئیدی نقش بسیار مهم و غیرقابل جایگزین در همه فعالیتهای بدن دارند و اساسی ترین هورمون در رشد بدن می باشد. (N1970-1884). میزان متوسط نیاز روزانه به آن 15/. میلی گرم می باشد.
13. منگنز (Mn) با نیاز 5-2 میلی گرم (M419) برای رشد نرمال اسکلتی موثر است.
پی نوشت ها :
1- سجده /6.
2- آل عمران /59.
3- مومنون /12؛ حج / 5؛ غافر / 67.
4- انا خلقناکم من تراب، (سوره ی حج، آیه ی 5)، (سوره غافر، آیه ی 67).
5- سوره ی صافات، آیه ی 11.
6- التحقیق مصطفوی، راغب اصفهانی مفردات؛ لسان العرب، ابن منظور؛ قاموس قرآن، قرشی، ذیل ماده طین و تراب.
7- هر چند بعضی این گونه توجیه می کنند که آیات در بیان واسطه هاست؛ یعنی انسان ها با واسطه آدم از خاک آفریده شدند. (معارف قرآن، مصباح یزدی، ص 330).
