ایران شناسی در ارمنستان

گفتگو با دکتر ورج پارسادانیان

ایران و ارمنستان از دیرباز روابط چند جانبه و گسترده ای با هم داشته اند و همین امر در فرهنگ و زبان دو کشور به ویژه ارمنستان تاثیر بسیاری بر جای نهاده است. گفتگوی زیر با یکی از ایران شناسان پر تلاش ارمنی است.
من متولد تهران هستم و بعد از سال 1995 در ارمنستان زندگی می کنم، تحصیلات ابتدایی و متوسط را در ایران گذراندم. در ارمنستان مطالعات عالی را در رشته شرق شناسی به پایان رساندم و سپس در رشته زبان و ادبیات فارسی مشغول به کار شدم. در حال حاضر در دانشگاه «هراجیا آچاریان» ایروان زبان فارسی تدریس می کنم و ریاست کرسی ایران شناسی، بخش زبان وادبیات فارسی را به عهده دارم و همزمان رئیس دانشکده شرق شناسی هستم. تاکنون چند کتاب ازروسی به فارسی ترجمه کرده ام و فرهنگی تالیف کرده ام که در برگیرنده تفاوتهای فارسی ایران و دری افغانستان است. فرهنگی تطبیقی است به نام «فرهنگ فارسی- دری ارمنی و دری - فارسی- ارمنی» و «فرهنگ فارسی - دری - روسی و دری - فارسی - روسی» که شامل بیش از 3500 مدخل (واژه و ترکیب) می شود و تفاوتهای موجود بین فارسی و دری را در بر می گیرد. در این فرهنگها معادل معنایی زبانهای ارمنی و روسی نیز درج گردیده است.
آیا بین زبانها فارسی و ارمنی از دیرباز مبادلاتی وجود داشته؟
بله، هر دو ملت ایران و ارمنستان از کهن ترین ملتهای جهان به شمار می روند و در منطقه ای همجوار زیسته اند. بی شک اقتباساتی از یکدیگر و تاثیراتی متقابل داشته اند. امروز طبق آماری که در دست داریم، فقط از دوران فارسی میانه (پهلوی) 1400 ریشه در زبان ارمنی راه پیدا کرده و از هر ریشه چندین واژه ساخته شده است. ضمن اینکه بین این دو زبان مشترکات زیادی نیز وجود دارد. بی گمان اگر تحقیق بشود، در زیان فارسی واژه هایی هست که از ارمنی گرفته شده. این دو ملت از زمان هخامنشیان با هم ارتباط داشتند. در دوره اشکانیان نیز یک سلسله اشکانی ارمنی به سلطنت رسیدند به نام آشاکونیانس. در دوره هخامنشیان ما جزو یک امپراتوری بودیم و ارمنستان بخشی از ایران بود.
چه عوالی موجب جذابیت ایران شناسی و زبان فارسی برای ارمنیان شده است؟
اولین عامل همسایگی است. دومین دلیلش، زندگی مسالمت آمیز در طی سده های بسیار است و بالاخره جذابیت خود زبان فارسی. زبان شیرین فارسی که زبان عشق است، همیشه مورد علاقه ارامنه قرار گرفته. از سال 1941 به بعد، در ارمنستان در مقطع تحصیلات عالی، در دانشگاه دولتی ارمنستان به همت دانشمند شهیر و زبان شناس نام آور آچاریان کلاس زبان فارسی افتتاح شد و به تدریج این کلاس مبدل به دانشکده شرق شناسی با سه رشته ایران شناسی، عربی شناسی و ترکی شناسی شد. از ده سال گذشته دانشگاههای خصوصی نیز در این زمینه فعالیت می کنند. آنها با علاقه خاصی زبان فارسی را یاد می گیرند.
گویا ما اساطیر مشترک ایران و ارمنی نیز داریم، از جمله رستم!
بله، این نام در ارمنستان هم بر افراد گذاشته می شود و رایج است. اصلاً ما در نام گذاری مرد و زن اشتراکات فراوانی داریم که من در صدد تهیه مقاله ای در این زمینه هستم. در این اواخر جنبشی درمقطع آکادامی در ارمنستان به وجود آمده که به مقایسه دو حماسه «ساسون داویتی»که حماسه ملی ارامنه است و«شاهنامه»می پردازد و کارهای علمی و تحقیقات تطبیقی انجام می دهند. تا جایی که اطلاع دارم، در دانشگاههای مختلف ایران که رشته زبان و ادبیات ارمنی تاسیس شده، به مقایسه مشترکات حماسی ایران و ارامنه توجه نشده است.
از نظر زبان شناسی بین فارسی و ارمنی چه پیوند هایی وجود دارد؟
از نگاه ساختار زبانی، ما یک زبان هستیم. هر دو، شاخه ای از زبانهای هند و اروپایی هستند. اقسام کلمات ما هم مانند اقسام کلمات فارسی است و جمله بندیهای ما نیز خیلی به هم شبیه هستند و مشترکات دارند، به گونه ای که تا سده بیستم، زبان ارمنی هم یکی از شعبه های مستقل زبان ایران اعلام شد. در حال حاضر زبان ارمنی به عنوان زبانی مستقل از گروه زبانهای هند و ایرانی است. الفبای ما می دانیدکه با هیچ یک از الفبای زبانهای ایرانی شباهتی ندارند. الفبای ما از ابتدا تا امروز دست نخورده و تحولات زبانی هیچ تغییری در آن ایجاد نکرده است. علاوه بر اینها ما واژگان مشترک نیز داریم و من در پی تدوین چنین فرهنگی هستم.
برای تقویت کرسی ایران شناسی و زبان وادبیات فارسی در ارمنستان، چه کار باید کرد؟
سفارت و رایزنی فرهنگی ایران در بخش تقویت زبان فارسی کمک زیادی می کند؛ از جمله اینکه برای دبیرستان های فارسی زبان، کتابهای درسی به چاپ می رسانند. بنده هم یکی از چهار مولف کتابهای درسی بوده ام. به همت رایزنی فرهنگی ایران سالیانه عده ای از دانشجویان ما برای دیدن دوره های دانش افزایی به ایران می آیند. انتظار ارامنه از ایران، استحکام دوستی و برادری است و اینکه مراکز مسئول، کتاب بفرستند و زمینه برای شرکت محققان در کنفرانسها فراهم شود که البته تاکنون چنین بوده، ضمن آنکه هر ساله عده ای از دانشجویان ما در نمایشگاه کتاب شرکت می کنند. این خود یک نوع اولویت برای دانشجویان است.
منبع مقاله: محمد حمید، یزدان پرست لاریجانی؛ (1385)، نامه ایران (مجموعه مقاله ها، سروده ها و مطالب ایران شناسی) جلد سوم، تهران: اطلاعات، چاپ اول.