هند، پاکستان و چین در مقایسه ای بی امان برای کسب اقتدار نظامی، و تسلیحاتی درگیر شده اند و این در حالی است که تب ضدتسلیحات هسته ای جهان را فرا گرفته است.
روی هم رفته می توان گفت آسیای جنوبی به سوی دوره ای جدید از تشنج و بی ثباتی، ناشی از توجه به تسلیحات هسته ای پیش می رود.
گزارش هایی که امریکایی ها انتشار داده اند پاکستان را در سوء ظن و نگرانی عمیق فرو برده است. در دسامبر سال گذشته ماهواره های جاسوسی امریکا تحرکاتی غیرعادی را در صحرای راجستان که محل فعالیتهای هسته ای هند است ردیابی کردند و از این تحرکات عکس هایی به زمین فرستادند، این عکس ها کارگران هندی را در حال کار گذاشتن میله ای عظیم مربوط به آزمایش های اتمی در زیرزمین نشان می داد. از سال 1974 که هند نخسیتن آزمایش انفجار هسته ای خود را انجام داد چنین فعالیت هایی در صحرای راجستان دیده نشده بود. مقامات هندی با عکس العمل سریع در مقابل انتشار این عکس ها گفتند کارگران مشغول پاکسازی این صحرا از زباله بوده اند، ولی امریکائیها نگرانی خود را از آماده شدن هند برای آزمایش هسته ای دیگری ابراز کرده اند و به ناراسیمهارائو نخست وزیر هند برای متوقف کردن مقدمات این آزمایش هشدار داده اند: انجام یک آزمایش هسته ای دیگر نه فقط هند را با تحریم های امریکا مواجه می کند بلکه جنوب آسیا را به دوره ای جدید از مسابقات تسلیحات هسته ای می کشاند:
سؤال اینجاست که آیا رائو چنین خطری را خواهد پذیرفت؟ گرچه تمایلات ضد هسته ای بر تار و پود مردم جهان تنیده شده، ولی شرایط در آسیای جنوبی به صورتی است که این تمایلات در کشورهای منطقه مورد بحث مجال تجلّی نیافته است.
رائو با مبارزه طلبی هندوهای میهن پرست و متعصب که انجام آزمایش های هسته ای را در برنامه های انتخاباتی خود گنجانده اند رو به روست و پاکستان نیز مترصد آزمایش هسته ای از سوی هند است تا دست به نخستین انفجار هسته ای خود بزند. بی نظیر بوتو نخست وزیر پاکستان هفته پیش گفت اگر هند بمب هسته ای جدیدی را آزمایش کند کشور او با نخستین انفجار هسته ای خود به آن پاسخ می دهد. وی هشدار داد: «انفجار هسته ای از سوی هند پی آمدهای دردناکی برای شبه قاره در بر خواهد داشت.»
احتمال بروز چنین واقعه دردناکی کم نیست؛ سازمان ضد جاسوسی آمریکا بارها هشدار داده است که مرزها میان هند و پاکستان «محتمل ترین» مرزهای برای اقدام به یک جنگ هسته ای است.
در شبه قاره، اینک سه قدرت هند، پاکستان و چین در یک رقابت سه جانبه و تحریک آمیز هسته ای گرفتار آمده اند. هند نه به پاکستان اعتماد دارد و نه به چین و از آن بیم دارد که این دو کشور علیه هند اقدام به تبانی و توطئه کنند. در حالی که جاسوسان هر سه کشور عملیات مخفی یکدیگر را زیر نظر دارند، دانشمندان سه کشور در شرایطی بسیار سری سرگرم ساخت و آماده کردن نسلی جدید از سلاح های هسته ای قابل حمل به وسیله موشک های مدرن هستند. مکانیسم فعالیت های هسته ای این سه کشور به گونه ای است که نه امریکا و نه روسیه قادر به کنترل آن در شرایط جنگ سردی که میان سه کشور جریان دارد نیستند. اینان دقیقاً شرایطی را می گذرانند که در سال های جنگ سرد میان امریکا و شوروی حکمفرما بود: کنفرانس های سران، بر قراری خط سرخ تلفنی برای استفاده از آن در مواقع احتمال بروز جنگ هسته ای، معاهده های کنترل تسلیحات و ..... و در عین حال انباشتن سلاح های هسته ای.
این سوء ظن دائمی چین را بر آن داشته که برای برخورداری از حمایت کشوری دیگر در منطقه، به پاکستان نزدید شود. کینه های دیرینه هند و پاکستان امروز در کشمیر به شدت متظاهر است. در جنگی بی پایان در کشمیر، همه روزه خون های فراوان به زمین می ریزد و رقابت نابخردانه دو کشور هند و پاکستان در این ایالت حتی دامن جانوران اهلی را گرفته و دو طرف دام های متعلق به یکدیگر را به مسلسل می بندند.
همه این رقابت ها، حسادت ها و کینه های دیرینه، هر سه کشور قدرتمند منطقه را بر آن داشته که با توجه به فقدان هیچگونه اثر از پایان یافتن مخاصمات، به فعالیت های سری برای ساختن بمب هسته ای ادامه دهند.
در سال 1974 که هند اولین آزمایش هسته ای خود را انجام داد ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر وقت پاکستان با خشم گفت «همه تمدن های بزرگ جهان بمب اتمی دارند. تمدن های مسیحیت، یهود، کمونیست ها و هندوها قدرت هسته ای هستند، پس چرا؛ تمدن اسلامی از داشتن بمب اتمی محروم باشد».
محرک هند در داشتن سلاح هسته ای همواره بیم از همسایگانش بوده است. جواهر لعل نهرو رهبر مسالمت جوی هند پس از آنکه چین در سال 1963 نخستین آزمایش هسته ای خود را انجام داد از اعتقادش بر این که: هند هرگز بمب اتمی نخواهد ساخت.» دست برداشت و از آن پس در مقابل سئوالات متعدد مبنی بر این که سیاست هسته ای هند چیست سکوت اختیار می کرد. ژنرال بانرجی از فرماندهان عالیرتبه ارتش هند می گوید: «در زمینه استراتژیک هند نمی تواند عدم موازنه هسته ای میان چین و هند را تحمل کند.»، مقامات عالیرتبه سازمان ضد جاسوسی امریکا بحران کنونی میان هند و پاکستان را به بحران کوبا در خلیج خوکها در سال 1962 تشبیه می کنند و مقامات کاخ سفید از اوضاعی که در شبه قاره حاکم است عصبی هستند. ژنرال شالی کاشویلی رئیس ستاد مشترک امریکا می گوید: «اوضاع در شبه قاره بسیار نگران کننده است. به خصوص وقتی متوجه ظرفیت ها و ذخایر تسلیحاتی کشورهای منطقه می شویم این نگرانی دوچندان می شود، هر محرک کوچکی می تواند اوضاع را از کنترل خارج کند.»
امروز موازنه سلاح هسته ای در کشورهای جنوب آسیا چندان تغییر یافته که هر یک از آنها توانایی شلیک نخستین سلاح هسته ای را دارد. طبق اظهارات مقامات اطلاعاتی امریکا هر یک از کشورهای این منطقه دارای بمب هائی هستند که قدرت تخریبی آنها دست کم به قدرت بمبی است که به هیروشیما انداخته شد.
هند احتمالاً 25 و پاکستان کمتر از ده بمب اتمی در اختیار دارند که هم می توان آنها را از هواپیما پرتاب کرد و هم از طریق کامیون هایی که از راه دور هدایت می شوند به هدف زد. هم هند و هم پاکستان از وسایل زدن بمب به هدف که قدیمی هستند راضی نیستند و با سرعت در حال تولید و توسعه موشک هایی هستند که قادرند کلاهک های هسته ای را حمل کنند. پاکستانی ها معتقدند که هند در آستانه آزمایش نخستین موشک ها با ظرفیت حمل کلاهک اتمی است و پاکستان نیز در این زمینه چندان عقب نیست. بنابراین آسیای جنوبی بر آستانه دوره ای هولناک و تازه از مسابقه تسلیحات هسته ای ایستاده است.
برنامه ساخت بمب های هسته ای هند بطور سنتی کلاً بوسیله غیرنظامیان کنترل می شود و اسرار آن کمتر در اختیار نظامیان قرار می گیرد. (نهرو هرگز به ژنرال ها اعتماد نمی کرد)، بنابراین بسیار مشکل است به برنامه های تسلیحات هسته ای هند و اهداف آتی آنها از ساخت بمب اتمی پی برد.
هزاران دانشمند فیزیک اتمی زیرنظر هومی بابا دانشمند معروف اتمی هند در مرکز تحقیقات اتمی بابا به کار مشغولند. به گفته ی مقامات امریکایی هندی ها موانع بسیاری را از سر راه تولید بمب اتمی برداشته اند و در این زمینه پیشرفت های چشم گیری داشته و موفق شده اند بمب های عظیم الجثه قبلی را به بمب های کوچک قابل حمل در کلاهک موشک ها تبدیل کنند و اکنون در مرحله ای قرار دارند که بمب هایی با حداقل حجم را در کلاهک موشک هایی که ساخت آنها در مرحله پایانی است جای دهند.
در رژه ای که بمناسبت روز ملی هند در ژانویه گذشته در دهلی نو برگزار شد هندی ها موشک «پرتیوی 2» را که قادر است یک کلاهک اتمی را تا مسافت دویست و پنجاه کیلومتر حمل کند به نمایش گذاشتند، برد چنین موشک هایی برای درهم کوبیدن اکثر شهرهای بزرگ پاکستان کافی است. این موشک ها همچنین قابل نصب روی کامیون و پرتاب از آن هستند. مقامات امریکایی می گویند آنها و روس ها بارها از هندی ها خواسته اند تا از آزمایش این موشک ها در نزدیکی مرزهای پاکستان خودداری کنند زیرا این عمل اقدامی است که پاکستان را به شدت تحریک می کند و تعهداتی را که اسلام آباد در مورد ساخت بمب اتمی دارد به مخاطره می اندازد.
ذوالفقار علی بوتو روزی گفته بود پاکستان حتی اگر لازم باشد شکم مردم خود را با علف سیر می کند و نخواهد گذاشت از نظر تسلیحات هسته ای از هند عقب بماند و به حرف خود عمل هم کرد. او به شکار دانشمندان اتمی در سرتاسر جهان دست زد و آنها را در مراکزی برای ساخت قطعات و مواد هسته ای لازم برای بمب اتمی به کار گماشت. شرکت های غربی نیز که به این نیاز پاکستان پی برده بودند برای فروش محصولات خود به اسلام آباد هجوم آوردند. دکتر عبدالغدیرخان پدر بمب اتمی پاکستان می گوید: «غربی ها برای پول مادر خود را هم می فروشند.»
به گفته منابع امریکایی پاکستان ر سال 1987 همه قطعات ساخت یک بمب را که می توانست ظرف چند ساعت برای پرتاب آماده شود در اختیار داشت و حالا، زیر نظر دختر بوتو پاکستان گام های بلندی در راه دستیابی به سلاح هسته ای برداشته است. پاکستان رقم هنگفت 63 درصد از بودجه خود را صرف هزینه ها و خرید تجیهزات نظامی می کند، و با آن که وعده داده برنامه های هسته ای خود را متوقف کند حضورش در بازار قاچاق قطعات تسلیحات هسته ای نشان می دهد بار دیگر برای بدست آوردن سلاح هسته ای فعال شده است. در فوریه گذشته انگلستان یک دیپلمات پاکستانی را که قصد داشت به اسرار تکنولوژی حساس هسته ای دست یابد اخراج کرد. مقامات امریکایی می گویند مؤسسه علوم و تکنولوژی هسته ای در نیلور پاکستان موشک هایی برای حمل کلاهک های هسته ای ساخته است که از موشک های هندی پیشرفته تر است. منیراحمد رئیس کمیسیون انرژی اتمی پاکستان می گوید: «ما دیگر در سال 1974 قرار نداریم که با بینوائی شاهد آزمایش هسته ای هند باشیم، ما هیچ تردیدی نداریم که هندی ها با سرعت مشغول ساخت سلاح های پیشرفته هسته ای هستند و معلم نیست در کجا متوقف خواهند شد، ما چرا چنین نباشیم؟-»
منابع تحقیق :
نیوزویک 22 آوریل 1996
برگردان از سرویس ترجمه «گزارش»
منبع: نامه پژوهشکده، سال چهارم، بهار و تابستان 1359، شماره 1 و 2، .
روی هم رفته می توان گفت آسیای جنوبی به سوی دوره ای جدید از تشنج و بی ثباتی، ناشی از توجه به تسلیحات هسته ای پیش می رود.
گزارش هایی که امریکایی ها انتشار داده اند پاکستان را در سوء ظن و نگرانی عمیق فرو برده است. در دسامبر سال گذشته ماهواره های جاسوسی امریکا تحرکاتی غیرعادی را در صحرای راجستان که محل فعالیتهای هسته ای هند است ردیابی کردند و از این تحرکات عکس هایی به زمین فرستادند، این عکس ها کارگران هندی را در حال کار گذاشتن میله ای عظیم مربوط به آزمایش های اتمی در زیرزمین نشان می داد. از سال 1974 که هند نخسیتن آزمایش انفجار هسته ای خود را انجام داد چنین فعالیت هایی در صحرای راجستان دیده نشده بود. مقامات هندی با عکس العمل سریع در مقابل انتشار این عکس ها گفتند کارگران مشغول پاکسازی این صحرا از زباله بوده اند، ولی امریکائیها نگرانی خود را از آماده شدن هند برای آزمایش هسته ای دیگری ابراز کرده اند و به ناراسیمهارائو نخست وزیر هند برای متوقف کردن مقدمات این آزمایش هشدار داده اند: انجام یک آزمایش هسته ای دیگر نه فقط هند را با تحریم های امریکا مواجه می کند بلکه جنوب آسیا را به دوره ای جدید از مسابقات تسلیحات هسته ای می کشاند:
سؤال اینجاست که آیا رائو چنین خطری را خواهد پذیرفت؟ گرچه تمایلات ضد هسته ای بر تار و پود مردم جهان تنیده شده، ولی شرایط در آسیای جنوبی به صورتی است که این تمایلات در کشورهای منطقه مورد بحث مجال تجلّی نیافته است.
رائو با مبارزه طلبی هندوهای میهن پرست و متعصب که انجام آزمایش های هسته ای را در برنامه های انتخاباتی خود گنجانده اند رو به روست و پاکستان نیز مترصد آزمایش هسته ای از سوی هند است تا دست به نخستین انفجار هسته ای خود بزند. بی نظیر بوتو نخست وزیر پاکستان هفته پیش گفت اگر هند بمب هسته ای جدیدی را آزمایش کند کشور او با نخستین انفجار هسته ای خود به آن پاسخ می دهد. وی هشدار داد: «انفجار هسته ای از سوی هند پی آمدهای دردناکی برای شبه قاره در بر خواهد داشت.»
احتمال بروز چنین واقعه دردناکی کم نیست؛ سازمان ضد جاسوسی آمریکا بارها هشدار داده است که مرزها میان هند و پاکستان «محتمل ترین» مرزهای برای اقدام به یک جنگ هسته ای است.
در شبه قاره، اینک سه قدرت هند، پاکستان و چین در یک رقابت سه جانبه و تحریک آمیز هسته ای گرفتار آمده اند. هند نه به پاکستان اعتماد دارد و نه به چین و از آن بیم دارد که این دو کشور علیه هند اقدام به تبانی و توطئه کنند. در حالی که جاسوسان هر سه کشور عملیات مخفی یکدیگر را زیر نظر دارند، دانشمندان سه کشور در شرایطی بسیار سری سرگرم ساخت و آماده کردن نسلی جدید از سلاح های هسته ای قابل حمل به وسیله موشک های مدرن هستند. مکانیسم فعالیت های هسته ای این سه کشور به گونه ای است که نه امریکا و نه روسیه قادر به کنترل آن در شرایط جنگ سردی که میان سه کشور جریان دارد نیستند. اینان دقیقاً شرایطی را می گذرانند که در سال های جنگ سرد میان امریکا و شوروی حکمفرما بود: کنفرانس های سران، بر قراری خط سرخ تلفنی برای استفاده از آن در مواقع احتمال بروز جنگ هسته ای، معاهده های کنترل تسلیحات و ..... و در عین حال انباشتن سلاح های هسته ای.
سوء ظن سه جانبه
جنگ سرد در جنوب آسیا حاصل جنگ های طولانی و برخوردهای مرزی متعدد میان کشورهای این منطقه در چند دهه اخیر است. هند هرگز فراموش نمی کند چین هنوز هم مناطق وسیعی از سرزمین های مرتفع هیمالیا را که در یک جنگ غافلگیرانه در سال 1962 تصرف کرد، در تصرف خود دارد. هند هرگز از نقشه های چین در استفاده از این ارتفاعات برای هجوم به هند غافل نبوده است.این سوء ظن دائمی چین را بر آن داشته که برای برخورداری از حمایت کشوری دیگر در منطقه، به پاکستان نزدید شود. کینه های دیرینه هند و پاکستان امروز در کشمیر به شدت متظاهر است. در جنگی بی پایان در کشمیر، همه روزه خون های فراوان به زمین می ریزد و رقابت نابخردانه دو کشور هند و پاکستان در این ایالت حتی دامن جانوران اهلی را گرفته و دو طرف دام های متعلق به یکدیگر را به مسلسل می بندند.
همه این رقابت ها، حسادت ها و کینه های دیرینه، هر سه کشور قدرتمند منطقه را بر آن داشته که با توجه به فقدان هیچگونه اثر از پایان یافتن مخاصمات، به فعالیت های سری برای ساختن بمب هسته ای ادامه دهند.
در سال 1974 که هند اولین آزمایش هسته ای خود را انجام داد ذوالفقار علی بوتو نخست وزیر وقت پاکستان با خشم گفت «همه تمدن های بزرگ جهان بمب اتمی دارند. تمدن های مسیحیت، یهود، کمونیست ها و هندوها قدرت هسته ای هستند، پس چرا؛ تمدن اسلامی از داشتن بمب اتمی محروم باشد».
محرک هند در داشتن سلاح هسته ای همواره بیم از همسایگانش بوده است. جواهر لعل نهرو رهبر مسالمت جوی هند پس از آنکه چین در سال 1963 نخستین آزمایش هسته ای خود را انجام داد از اعتقادش بر این که: هند هرگز بمب اتمی نخواهد ساخت.» دست برداشت و از آن پس در مقابل سئوالات متعدد مبنی بر این که سیاست هسته ای هند چیست سکوت اختیار می کرد. ژنرال بانرجی از فرماندهان عالیرتبه ارتش هند می گوید: «در زمینه استراتژیک هند نمی تواند عدم موازنه هسته ای میان چین و هند را تحمل کند.»، مقامات عالیرتبه سازمان ضد جاسوسی امریکا بحران کنونی میان هند و پاکستان را به بحران کوبا در خلیج خوکها در سال 1962 تشبیه می کنند و مقامات کاخ سفید از اوضاعی که در شبه قاره حاکم است عصبی هستند. ژنرال شالی کاشویلی رئیس ستاد مشترک امریکا می گوید: «اوضاع در شبه قاره بسیار نگران کننده است. به خصوص وقتی متوجه ظرفیت ها و ذخایر تسلیحاتی کشورهای منطقه می شویم این نگرانی دوچندان می شود، هر محرک کوچکی می تواند اوضاع را از کنترل خارج کند.»
امروز موازنه سلاح هسته ای در کشورهای جنوب آسیا چندان تغییر یافته که هر یک از آنها توانایی شلیک نخستین سلاح هسته ای را دارد. طبق اظهارات مقامات اطلاعاتی امریکا هر یک از کشورهای این منطقه دارای بمب هائی هستند که قدرت تخریبی آنها دست کم به قدرت بمبی است که به هیروشیما انداخته شد.
هند احتمالاً 25 و پاکستان کمتر از ده بمب اتمی در اختیار دارند که هم می توان آنها را از هواپیما پرتاب کرد و هم از طریق کامیون هایی که از راه دور هدایت می شوند به هدف زد. هم هند و هم پاکستان از وسایل زدن بمب به هدف که قدیمی هستند راضی نیستند و با سرعت در حال تولید و توسعه موشک هایی هستند که قادرند کلاهک های هسته ای را حمل کنند. پاکستانی ها معتقدند که هند در آستانه آزمایش نخستین موشک ها با ظرفیت حمل کلاهک اتمی است و پاکستان نیز در این زمینه چندان عقب نیست. بنابراین آسیای جنوبی بر آستانه دوره ای هولناک و تازه از مسابقه تسلیحات هسته ای ایستاده است.
برنامه ساخت بمب های هسته ای هند بطور سنتی کلاً بوسیله غیرنظامیان کنترل می شود و اسرار آن کمتر در اختیار نظامیان قرار می گیرد. (نهرو هرگز به ژنرال ها اعتماد نمی کرد)، بنابراین بسیار مشکل است به برنامه های تسلیحات هسته ای هند و اهداف آتی آنها از ساخت بمب اتمی پی برد.
هزاران دانشمند فیزیک اتمی زیرنظر هومی بابا دانشمند معروف اتمی هند در مرکز تحقیقات اتمی بابا به کار مشغولند. به گفته ی مقامات امریکایی هندی ها موانع بسیاری را از سر راه تولید بمب اتمی برداشته اند و در این زمینه پیشرفت های چشم گیری داشته و موفق شده اند بمب های عظیم الجثه قبلی را به بمب های کوچک قابل حمل در کلاهک موشک ها تبدیل کنند و اکنون در مرحله ای قرار دارند که بمب هایی با حداقل حجم را در کلاهک موشک هایی که ساخت آنها در مرحله پایانی است جای دهند.
در رژه ای که بمناسبت روز ملی هند در ژانویه گذشته در دهلی نو برگزار شد هندی ها موشک «پرتیوی 2» را که قادر است یک کلاهک اتمی را تا مسافت دویست و پنجاه کیلومتر حمل کند به نمایش گذاشتند، برد چنین موشک هایی برای درهم کوبیدن اکثر شهرهای بزرگ پاکستان کافی است. این موشک ها همچنین قابل نصب روی کامیون و پرتاب از آن هستند. مقامات امریکایی می گویند آنها و روس ها بارها از هندی ها خواسته اند تا از آزمایش این موشک ها در نزدیکی مرزهای پاکستان خودداری کنند زیرا این عمل اقدامی است که پاکستان را به شدت تحریک می کند و تعهداتی را که اسلام آباد در مورد ساخت بمب اتمی دارد به مخاطره می اندازد.
ذوالفقار علی بوتو روزی گفته بود پاکستان حتی اگر لازم باشد شکم مردم خود را با علف سیر می کند و نخواهد گذاشت از نظر تسلیحات هسته ای از هند عقب بماند و به حرف خود عمل هم کرد. او به شکار دانشمندان اتمی در سرتاسر جهان دست زد و آنها را در مراکزی برای ساخت قطعات و مواد هسته ای لازم برای بمب اتمی به کار گماشت. شرکت های غربی نیز که به این نیاز پاکستان پی برده بودند برای فروش محصولات خود به اسلام آباد هجوم آوردند. دکتر عبدالغدیرخان پدر بمب اتمی پاکستان می گوید: «غربی ها برای پول مادر خود را هم می فروشند.»
به گفته منابع امریکایی پاکستان ر سال 1987 همه قطعات ساخت یک بمب را که می توانست ظرف چند ساعت برای پرتاب آماده شود در اختیار داشت و حالا، زیر نظر دختر بوتو پاکستان گام های بلندی در راه دستیابی به سلاح هسته ای برداشته است. پاکستان رقم هنگفت 63 درصد از بودجه خود را صرف هزینه ها و خرید تجیهزات نظامی می کند، و با آن که وعده داده برنامه های هسته ای خود را متوقف کند حضورش در بازار قاچاق قطعات تسلیحات هسته ای نشان می دهد بار دیگر برای بدست آوردن سلاح هسته ای فعال شده است. در فوریه گذشته انگلستان یک دیپلمات پاکستانی را که قصد داشت به اسرار تکنولوژی حساس هسته ای دست یابد اخراج کرد. مقامات امریکایی می گویند مؤسسه علوم و تکنولوژی هسته ای در نیلور پاکستان موشک هایی برای حمل کلاهک های هسته ای ساخته است که از موشک های هندی پیشرفته تر است. منیراحمد رئیس کمیسیون انرژی اتمی پاکستان می گوید: «ما دیگر در سال 1974 قرار نداریم که با بینوائی شاهد آزمایش هسته ای هند باشیم، ما هیچ تردیدی نداریم که هندی ها با سرعت مشغول ساخت سلاح های پیشرفته هسته ای هستند و معلم نیست در کجا متوقف خواهند شد، ما چرا چنین نباشیم؟-»
منابع تحقیق :
نیوزویک 22 آوریل 1996
برگردان از سرویس ترجمه «گزارش»
منبع: نامه پژوهشکده، سال چهارم، بهار و تابستان 1359، شماره 1 و 2، .
