مراحل آموزش انسان

1- انعقاد نطفه

مرحله اول تکوین نطفه است. وراثت هم از طریق تکون نطفه منتقل می شود.
در این مرحله، «اسلام»، آداب و احکامی را معین کرده است. از مسائل اساسی گرفته مانند اینکه رابطه والدین براساس عقد شرعی و حلال باشد و قبل از آن به «کفویت و عقل و دین و اخلاق» دو طرف، عنایت بیشتری می شود تا مسائل جنبی (مانند اینکه انعقاد نطفه در ایام عادت ماهیانه نباشد و...) چرا که از این حیث در شخصیت فرزند اثر می گذارد.
رابطه نباید شیطانی باشد، یعنی باید با ذکر خدا صورت گیرد. اسلام می گوید گاهی به جای دو نفر، سه نفر در تکوین نطفه شریکند و نفر سوم شیطان است.
قرآن تصریح می فرماید:
«وَ شَارِکْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ و َالْأَوْلاَدِ» (اسراء / 46)
«و با آنان در اموال و اولاد شراکت بجوی»
در برخی موارد شیطان در وراثت انسان سهم پیدا می کند! این مرحله حساسی است. اگر در اینجا شبهه و ابهام باشد، اگر در یک نسل، خرابی و خسارت بوجود آمد، آموزشها جواب نمی دهد. اما پیشگیری همواره کم خرج تر، مفیدتر و مؤثرتر از درمان است.
اسلام در این زمینه منطق دارد. در قرآن و روایات، دریایی مطلب داریم که گنجینه های عالم ملکوت است. براساس تعالیم اسلام، زوجین باید قبل از تکون نطفه، تحت آموزش جدی، ضروری و مفید قرار بگیرند.
آنها باید آداب اخلاقی، بهداشت روانی، بهداشت معنوی و حتی خورد و خوراک خود را رعایت کنند. مثلاً برای انعقاد نطفه براساس روایات معصومین (ع)، رابطه زوجین نباید بعد از نماز صبح یا بین طلوعین، وقت اذان، رو به قبله، پشت به قبله، اول ماه، وسط ماه، آخر ماه، وقت غروب و غیره باشد. (1)
برنامه انسان در قرآن و سنت تفصیلی است نه اجمالی و برنامه انسان را از مرحله قبل از نطفه شروع، و در کلیه مراحل تعریف و طراحی و بیان کرده است.

2- دوران حمل

بعد از بحث نطفه، دوران حمل طفل مطرح می شود. در طول نه ماه بارداری شخصیت مادر در فرزند اثر می گذارد. اسلام می گوید اگر انسان بخواهد در شخصیت فرزند جنینی دخل و تصرف داشته باشد، باید از طریق مادر او را تحت آموزش معنوی قرار دهد. لذا باید مادر، هم از نظر روحی و هم از نظر جسمی مورد توجه و تغذیه مناسب قرار گیرد. آموزش کودک، به صورت غیر مستقیم از زمان نطفه در رحم مادر شروع می شود؛ و همین که سن جنین به 4 ماهگی رسید و روح در او حلول کرد، آموزشهای مستقیم هم شروع می شود. در این مرحله اصواتی که مادر می شنود، کودک هم می شنود و اثر می پذیرد.
براساس این نقش حیاتی و سرنوشت ساز مادر، نقش زن و حرمت او، نقش و حرمت محوری است. سرنوشت بشریت به شخصیت زن بستگی دارد.
اسلام می گوید زن شغلهای اساسی دارد. همسرداری و فرزندداری (تربیت فرزند) شغل اول و دوم اوست. حضور زن در شغلهای اداری، در صورت وجود ضرورت شرعی و عقلی، شغل سوم است.
شغلهای اصلی زن، سرنوشت جامعه را تعیین می کند و تغییر می دهد.
متأسفانه در جامعه، آن چنان که شایسته است مقام مادر احترام پیدا نکرده است. با این حال، برخی علم «فمینیست» بر می افرازند و به نظر آنها، زن باید در ادارات و مؤسسات وارد شود و سلسله مراتب مدیریت را طی کند تا عزت و کرامت برایش رقم بخورد!
اما این گمراهی عظیمی است که شکل گرفته است. ما هم به درستی جایگاه ها را نشناخته ایم و حق را ادا نکرده ایم.
در خصوص آموزش، نظام اسلامی باید زوجین خصوصاً مادر را تحت پوشش بگیرد. هر کاری را که می خواهیم بعداً انجام دهیم، باید در مراحل اولیه انجام دهیم، اگر این کار صورت بگیرد، بسیاری از مصیبتهای بعدی را نداشته و این قدر به نیروهای امنیتی و پلیس و دادگاه و غیره نیاز نخواهد بود.

3- از تولد تا دو سالگی

در ادامه مراحل آموزش انسان، پس از نطفه و جنین، دوران شیرخوارگی کودک است.
اسلام می گوید که فرزند باید دو سال از مادر شیر بخورد یعنی حداقل ارتباط مادر با کودک دو سال است. (2) حتی در بحث طلاق، براساس حکم اسلامی تا فرزند پسر دو ساله نشده، نمی توان او را از مادر گرفت! فرزند دختر که تا هفت سالگی حضانتش با مادر است. (3)
در موردی هم که احیاناً مردی ازدواج کرده و متوجه شده که همسر او درک و شعور درستی ندارد، یا فرد احمقی است، اسلام تأکید می کند که آن مادر نباید به بچه شیر بدهد چرا که در او تأثیر سوء خواهد گذاشت و شخصیت مادر، کودک را هم احمق می کند:
«لا تَسْتَرصعوا الحَمقَاء فَاِن اللَبَن یُعدی» (وسائل الشیعه ج 15 ص 188)
بر این اساس یک مادر باید از قبل از تکون نطفه تا 2 سالگی طفل، تحت پوشش مادی و معنوی نظام قرار بگیرد و این حمایت باید مجانی و افتخاری باشد.
در حقیقت این هزینه کردن، یک نوع سرمایه گذاری است، چرا که آموزش نوعی سرمایه گذاری بلند مدت است که نتایج و آثار آن در کوتاه مدت میسر نیست و باید آموزش را از این مراحل شروع کنیم.

4- 2 تا 7 سالگی، 7 سالگی تا بلوغ، بلوغ تا ازدواج

بعد از این مراحل، دو سالگی تا هفت سالگی فرزند، مرحله چهارم است و پس از آن، آموزش و پرورش، مرحله پنجم (7 تا سن بلوغ) و ششم (از بلوغ تا 18 سالگی) را در اختیار دارد و بعد از اتمام این مراحل، نوبت به دانشگاه و یا حوزه است. عجیب است که ما تمام مراحل مقدماتی را رها کرده ایم و می خواهیم اسلامی شدن را از دانشگاه، شروع کنیم!
این همه فعالیت و هزینه برای اسلامی کردن دانشگاه ها صورت می گیرد و نتیجه قابل توجهی هم نمی دهد چرا که این برخورد و برنامه، منطقی نیست، وقتی ما خودمان با غفلت از جامع نگری با مسائل آموزش برخورد منطقی نکردیم، موافقت و مخالفت جزئی نگرانه با آن هم مبنای منطقی نخواهد داشت.
می توان گفت که بعضی نقصان ها، برخی از خودی ها و موافقان را مخالف می کند!

1/4- ضرورت تأسیس مراکز مشاوره و مددکاری در زمینه ازدواج

جامعه و نظام اسلامی، باید افراد را حتی در مورد انتخاب همسر کمک کند. وقتی یک انسان فهیمده و فرهنگی با شخصی که از فرهنگ بی بهره است ازدواج کند، بین آنها «کفویت» وجود ندارد.
چرا این انتخابهای غلط صورت می گیرد؟ برای اینکه عوامل شناسائی وجود نداشته است و نظام این اهرمها را ایجاد نکره است.
ما می توانیم در مراکز فرهنگی، بخشی برای معرفی افراد و موردهای مناسب ایجاد کنیم. ما باید مشاوره و مددکاری را در این زمینه ترویج کنیم!
این کار، اقدام مهمی در جهت سالم سازی محیط آینده و سرمایه گذاری عظیمی برای نسلهای آینده است.
ما اگر دو نفر مناسب را به هم معرفی کنیم، کلی از تشنجها را از زندگی آنها گرفته ایم. این کار حتی اگر از بعد اقتصادی سنجیده شود، از صرف هزینه های کلان جلوگیری کرده است.
وقتی دو انسان فرهنگی با هم باشند و همدیگر را درک کنند، برای خدمت به نظام از مسائل درونی و صرف انرژی جسمی و فکری برای حل آنها آزاد خواهند بود.
اما اگر یک عنصر فرهنگی با یک شخص غیر متناسب ازدواج کند، در زندگی خانوادگی خود مشکل زیادی خواهند داشت. چنین افرادی آن قدر در کشاکش مشکلات خودشان هستند و گرفتار درگیری می شوند که دیگر فرصتی برای ارائه خدمت فرهنگی به جامعه ندارند.
بهر حال انطباق برنامه ها با نیازها و ارتباط منطقی نیازها به تفصیلی که به بعضی از موارد و نمونه ها در بالا اشاره شد، حاکی از جامعیت قوانین و دستورالعمل های قرآن کریم است که چنانچه جامعه و حکومت دینی ما نیز از آن الهام گرفته و توجه ویژه در برنامه ریزی ها به این ویژگی مهم بنمایند، در حل بسیاری از مشکلات پیروز خواهد بود.

1/1/4- عملکرد ما

اگر بخواهیم نسلی و فردی اصلاح شود، باید پدر و خصوصاً مادرِ آن نسل قبل از انعقاد جنین و در زمان حمل در معرض آموزش باشد. خود کودک هم از دو سالگی می تواند تحت آموزشهای قرآنی قرار گیرد. قرآن کتاب جان است و آموزش محوری کودک باید بر مبنای قرآن باشد.
اگر افراد از سنین کودکی در معرض آموزشهای قرآنی باشند، قرآن در جان آنها جذب می شود و در سنین بلوغ، اعجوبه های قرآنی متولد می شوند.

2/4- سن بلوغ و تکلیف

سن بلوغ، تولد انسانیت است یعنی فرد از حالت غریزی صرف، خارج می شود. سن بلوغ، تجلی آدمیت انسان است و به این معناست که انسان می تواند به حضور خدا شرفیاب شود.
«سید بن طاووس» به این مناسبت که بالغ شده است و خدا او را به حضور پذیرفته بود، جشن تکلیف گرفت اما متأسفانه جشن تکلیفهای ما عمق لازم را ندارد. اگر از نوجوانان شرکت کننده در این مراسم بپرسیم که:
«آیا شما به این نکته که قرآن کتاب خداست علم دارید؟»
نمی توانند جواب بدهند چرا که گاهی معلم آنها هم نمی تواند پاسخ دهد!

1/2/4- کدام مصونیت؟!

در این حال آیا توقع داریم که این افراد بتوانند در مقابل تهاجم فرهنگی مصونیت داشته باشند؟
به همین دلیل است که تا مسائلی نظیر ماهواره و اینترنت... مطرح می شود به مشکل برمی خوریم.
در حالیکه قرآن که خود کتاب نجات است، اهرم مصونیت را نیز ارائه کرده است. لیکن ما آموزشها را بر مبنای قرآن طراحی نکرده ایم. برای حل این معضل، باید مبنای کار آموزش و پرورش در سنین قبل از بلوغ، قرآن باشد و آشنائی تمام عیار کودک با قرآن (صوت و لحن، تجوید، روانخوانی، روخوانی، موسیقی قرآن) صورت گیرد. اگر جان کودک با موسیقی قرآن انس بگیرد، به هیچ وجه موسیقی فاسد را نمی پذیرد.
در این صورت است که مصونیت حاصل می شود و در نتیجه، کارهای آتی و مسئولیتهای آینده در قبال او ساده تر خواهد بود و بسیاری از مشکلات و گرفتاریها حل خواهد شد.
در اولین مرحله، کودک باید با موسیقی قرآن و دعا به عنوان نواهای ملکوتی آشنا شود و جان او تغذیه گردد زیرا موسیقی قرآن، مبنای فهم قرآن است.
بعد از آن با کلمات و موضوعات قرآن آشنا می شود و به تدریج پیش می رود.

پی نوشت ها :

1- رک بحارالانوار ج 71 کتاب العشره، وسائل الشیعه ج کتاب العشره، اصول کافی ج 2 کتاب العشره و کتبی همچون مکارم الاخلاق طبرسی و حلیه المتقین مجلسی و...
2- «الوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین» (بقره / 223).
3- رک رساله های عملیه کتاب النکاح.

منبع: نقی پورفر، ولی الله، مجموعه مباحثی از مدیریت در اسلام، تهران: ماه، 1382، چاپ اول.