نویسندگان: سلیمان انفرادی
و کمال کوهی
و کمال کوهی
سبک زندگی، مجموعه ای از نگرش ها، گرایش ها، باورها، رفتارها، اعمال، اعتقادات و سلایق است. در حالت کلی می توان گفت که سبک زندگی، با فرهنگ مترادف است؛ پس سبک زندگی هر جامعه نشأت گرفته از فرهنگ آن جامعه است و نمی توان سبک زندگی جامعه ای را عیناً به جوامع دیگر صادر کرد.
سبک زندگی مردم ایران برخاسته از تمدن باشکوه اسلامی و ایرانی است که معنویت و دینی بودن، ویژگی بارز آن را تشکیل می دهد. سبک زندگی اسلامی که مبتنی بر آموزه های قرآن، پیامبران و اهل بیت (ع) است ویژگی هایی مانند توحید، خانواده محوری، تأکید بر عفت، وظیفه شناسی، بشر دوستی، امانت داری، احترام به حقوق و آبروی دیگران، راست گویی، دخالت نکردن در زندگی خصوصی دیگران، زندگی پاک و نجیبانه و طلب علم و دانش برای تهذیب نفس را دارد، اما سبک زندگی غربی عمدتاً دینی است و عمده ترین ویژگی های آن مادی گرایی، مصرف گرایی، فرد گرایی، انسان گرایی، سکولاریسم و بی خیالی و... است.
می توان گفت که سبک زندگی غربی تک بُعدی بوده و بعد مادی زندگی انسان را بر بعد معنوی ترجیح می دهد، اما سبک زندگی اسلامی بعد معنوی و مادی را برای تعالی و رشد کامل انسان در بر می گیرد؛ بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که سبک زندگی اسلامی در مقایسه با سبک زندگی غربی برتر و کامل تر است و توانایی آن را دارد که آدمی را به جایگاه رفیع انسانیت برساند.
برای تعریف بهتر سبک زندگی اسلامی ابتدا مفاهیم و اصطلاحات مورد استفاده در آن را تعریف می کنیم:
ارزش: در اصطلاح جامعه شناسی، عقایدی است که افراد یا گروه های انسانی درباره آنچه مطلوب، مناسب، خوب یا بد است، دارند. ارزش های مختلف نمایانگر جنبه های اساسی تنوعات در فرهنگ انسانی است. ارزش ها معمولاً از عادت ها و هنجارهای هر جامعه ای نشأت می گیرند.
سبک زندگی: بر اساس بررسی ویژگی ها و الزامات واژه سبک، سبک زندگی دارای ویژگی های خاصی است که امکان می دهد آن را در عرصه تجربی نیز مشاهده کنیم. از این ویژگی ها می توان به چند مورد اشاره کرد:
الف) سبک زندگی می تواند ویژگی یک جامعه یا یک گروه اجتماعی باشد.
ب) سبک زندگی انسجام دارد. به عبارتی مجموعه رفتاری یعنی سبک زندگی حول یک محور اصلی مشخص، انسجام یافته است.
ج) سبک زندگی مستلزم عنصر انتخاب است. سبک زندگی ناشی از بروز تنوع نیز هست.(1)
انسجام از مهم ترین ویژگی های سبک زندگی هر جامعه ای است. از این رو وجه افتراق آن با مفاهیم مشابه در این است که سبک زندگی دارای عمری طولانی تر دست کم از جهت مبانی اساسی است و آن را باید از سایر رفتارهای زودگذر متمایز دانست. هم چنین می توان این گونه ادعا کرد که نوع آن در هر جامعه ای معرف آن جامعه و جهان بینی افراد آن جامعه است.
مبنای سبک زندگی غربی
مادی گرایی، مهم ترین ویژگی تمدن غربی است، ولی این مادی گرایی خود معلول علتی دیگر است که می توان آن را لیبرالیسم نامید. لیبرالیسم، آزادی شخصی و آزادی عمل را مهم ترین هدف می داند و بر حقوق افراد و برابری فرصت تأکید دارد. لیبرالیسم، طرفدار آزادی عمل است. مفاهیم اومانیسم و لیبرالیسم نشأت گرفته از انقلاب صنعتی است که پیامد آن نفی وجود خداوند در معنای توحیدی آن می باشد. این دو مفهوم در عرصه حیات سیاسی منجر به ظهور و بسط سکولاریسم می شود که آشکارا داعیه جدایی حوزه دین از سیاست را دارد. ارزش های سبک زندگی غربی با ترکیبی عجیب از عقاید به هم آمیخته و صفات ممیزه، هر چیزی را به تاراج می برند و به ویرانی می کشانند. در حالی که ارزش های اسلامی اعتدال و میانه روی را به ارمغان می آورند و هوشمندانه از افراط و تفریط به دورند. فضای حاکم در سبک زندگی غرب ارزش های روحی و انسانی را رها نموده و زنجیره عبودیت ماشین را به گردن مردمش افکنده است. مفاهیم لیبرالیسم ، اومانیسم ، سکولاریسم همان گونه که نشأت گرفته از مادی گرایی هستند باعث گسترش مادی گرایی می شوند و رابطه تأثیر و تأثری میان آن ها حاکم است. دین و مذهب از مؤلفه های ساختاری هر جامعه است و طبق گفته مردم شناسان و باستان شناسان مهم ترین ویژگی بشر و جوامع بشری است. در غرب نیز لیبرالیسم دینی حاکمیت دارد. لیبرالیسم دینی به معنای اعتقاد به حق انتخاب هر کس؛ انتخاب پرستش خداوند و یا بی ایمانی.می توان گفت که در غرب، انسان مفهوم و معنای بلندش را از دست داده است. انسان تهی از معنی، مبدل به پیچ و مهره ماشین عظیمی شده است که غرب با اتکا به آن می کوشد به موفقیت های مادی بیش تری برسد. در واقع، در زندگی غربی و محور ارزش های سبک زندگی غربی، عاطفه، هم نوع دوستی و تعاون به کم ترین و نازل ترین ارزش خود رسیده است؛ چرا که ماشین و مادی گرایی با ترحم و رقت قلب بیگانه است.»
بیشتر بخوانید:مدل های غربی، زنگ خطر زندگی اسلامی
مبنای سبک زندگی اسلامی
مهم ترین ارزش در سبک زندگی اسلامی که جهان بینی اسلامی حول محور آن در گردش است، علاقه و محبت نسبت به خدا و عشق به اصل توحید است که باعث روی گردانی افراد از مظاهر صرفاً مادی این جهانی می شود و بعد معنوی بشر را به صورت بارزی برجسته می سازد. باور بر این اصل باعث می شود فرد دارای یک سبک زندگی معتدل باشد و از تک بعدی بودن خارج شود.اسلام، انسان را در چارچوب مادیات و امور مادی محبوس نمی کند. ارزش های سبک زندگی اسلام، بر پایه اصول معنوی، روحی، اخلاقی و مقرراتی که بر دستگاه آفرینش عمومی و خصوصی انسان قابل انطباق است، قرار دارد و در حین برقراری تعاون و همکاری اجتماعی، ارزش زندگی را بالاتر از افق های آن برای تقدم علمی و فکری و تحصیل نیروی مادی هرگز خود را نیازمند به هرج و مرج اخلاقی و ابتذال و شهوت رانی ندید، بلکه در پرتو الهامات آسمانی متجلی شد و افزون بر دگرگون ساختن ظواهر زندگی مردم به عمق روح ملت ها نیز نفوذ کرد. همان طور که پایه مسائل فکری و عقیده ای اسلام بر توحید گذاشته شده است، زیربنای ارزش های سبک زندگی نیز بر اصل توحید و خدامحوری قرار دارد.(2)
گذشته از آیات قرآن کریم که بر سبک زندگی معتدل و دور از افراط و تفریط تأکید می ورزد، اهتمام جدی به این موضوع را پیوسته در گفتار و کردار پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) می یابیم؛ از رهنمودهای ایشان استنباط می شود که دین اسلام و ارزش های سبک زندگی اسلامی به دور از افراط و تفریط و پس از آن که مبانی مستحکم خود را به انسان ها معرفی می کند از آن ها می خواهد که خود به تفکر بپردازند و برحسب طبیعت و فطرت خود، روش یک زندگی معتدل و شرافتمندانه را برگزینند.
اکنون تمدن باشکوه اسلامی و ایرانی که بر اساس آموزه های دین اسلام رشد یافته، دارای اعتدال و همه جانبه نگری خاص است و به همان اندازه که به فکر دنیا است آخرت را هم فراموش نمی کند. بدین وسیله از تک بعدی بودن خارج می شود و به اعتقاد به ثنویت گرایی سبک زندگی کاملی را عرصه می دارد.
بیشتر بخوانید:بایسته های سبک زندگی دینی
تطبیق ارزش ها غالب در سبک زندگی اسلامی و غربی
ارزش های سبک زندگی غربی از ابتدای زندگی، مردم را به یک سری از ارزش های خاص و محدود و تک بعدی دعوت می کند و به مردم این گونه می باوراند که در صورت هم نوا نشدن با این ارزش های خاص و محدود نمی توانند به بقای خود در جامعه ادامه دهند. از سویی مردم نیز متأثر از فضای سنگین جامعه که مادی گرایی را به شکل مبتذل و زشت، ترویج و تبلیغ می کند، تاحدودی چاره ای جز پذیرش و تسلیم ندارند و نمی توانند به ندای معنوی برآمده از فطرت انسانی خود گوش فرا دهند.(3)ارزش های سبک زندگی غربی با ترکیبی عجیب از عقاید به هم آمیخته و صفات ممیزه، هر چیزی را به تاراج می برند و به ویرانی می کشانند. در حالی که ارزش های اسلامی اعتدال و میانه روی را به ارمغان می آورند و هوشمندانه از افراط و تفریط به دورند. فضای حاکم در سبک زندگی غرب ارزش های روحی و انسانی را رها نموده و زنجیره عبودیت ماشین را به گردن مردمش افکنده است. درحقیقت، هر چند که ارزش های غربی برای بشر هدایای ارزنده ای آورده است ولی یک بی بند و باری مهلک و کشنده را نیز با هزاران جنایت و مفاسد هولناک به همراه آورده است.(4)
پیروی از جهان بینی مادی که به معنای در پی هوای نفس رفتن است طبق آموزه های دین اسلام گام گذاشتن در راه اشتباه است؛ چرا که اسلام با تک بعدی نگریستن مخالف بوده و به اثرات سوء اخلاقی و تربیتی آن هشدار داده است. این فساد اخلاقی و تربیتی که شاکله ارزش های سبک زندگی غرب را درنوردیده است از نسلی به نسل دیگر سرایت می کند و هرچه بر عمرش می افزاید، مزمن تر و خطرناک تر می شود.
ارزش های غربی، مخلوق لیبرالیسم هستند نه طبیعت و فطرت انسان، و این امر تمایالات اصلی طبیعی را پایمال می کند. برای ملموس کردن مقایسه تطبیقی این دو سبک زندگی می توان به مسئله غریزه جنسی اشاره کرد؛ غریزه جنسی به صورت افسار گسیخته در جوامع غربی درحال جولان است و آزادی جنسی به عنوان یکی از ارزش های سبک زندگی شناخته می شود، درحالی که دین مبین اسلام با تشکیل خانواده و برقراری مهر و عطوفت میان اعضای خانواده این غریزه را در یک چارچوب مشخص قرار می دهد تا آن که راه را برای تعالی انسان مهیا سازد.
سبک زندگی برتر
عموماً سه دیدگاه در مورد این موضوع مطرح می شود که عبارتند از : دیدگاه های افراطی، تفریطی و میانه.الف) دیدگاه افراطی: طبعاً دیدگاه مادی گرایانه هم زمان که دیدگاهی تک بعدی نگر است، دیدگاهی افراطی نیز هست؛ چرا که در بعد خاصی از زندگی آن هم بعد مادی، راه افراط را می پیماید. پیروان این دیدگاه تمام شئون زندگی را در آسایش جسمی و تجملات زندگی خلاصه کرده اند و بدین شیوه، اخلاق و رفتار را بر اساس منشور مادی گرایی تنظیم می کنند.
ب) دیدگاه تفریطی: این دیدگاه را می توان به پیروان برخی از فرقه ها و مذاهب و ایسم های ساخته بشری منسوب داشت که فقط به بعد اخروی زندگی تأکید دارند. این افراد با تمام وسایل آسایش و رفاه بشری که برای زندگی لازم است، مخالفت می کنند و راه اصیل را یک زندگی ریاضت جویانه می دانند.
ج) دیدگاه میانه رو: پیروان این دیدگاه به هر دو بعد مادی و معنوی تأکید دارند و سعادت بشر را در پیمودن راهی میانه می دانند. اینان را باید پیروان واقعی توحید دانست که دین مبین اسلام نماینده انحصاری این نوع دیدگاه است. هر انسان عاقلی که در شرایط آزاد و بدون محدودیت به فکر بپردازد، در هر زمینه فعالیت بشری، راه میانه و اعتدال را می پسندد چرا که می داند انحراف از این راه توأم با خطا و فجایع بسیاری است.
در تقابل با مفاهیم سبک زندگی اسلامی، غرب و سبک زندگی آن مؤلفه های متفاوتی دارد که همه از ایسم های ساخته شده بشری نشأت گرفته اند و می توان به طور صریح به این تقابل اشاره کرد: مادی گرایی در غرب در برابر رعایت اعتدال در اسلام، مصرف گرایی در غرب در برابر عدم اسراف در اسلام، فردگرایی محض در غرب در برابر توجه به خدا به عنوان خالق محبوب انسان، سکولاریسم در غرب در برابر پیوند تنگاتنگ دین و سیاست در اسلام، و بی بند و باری و اعمال زشت در غرب در برابر زندگی پاک و نجیبانه در اسلام.
تمام این براهین و شواهد و مقایسه ها به یک نتیجه اصلی منجر می شود؛ تنها راه و روش زندگی و سبک زندگی برتر که هم دنیا و هم آخرت، هم فرد و هم جامعه، هم مادیات و هم معنویات را شامل می شود و به دور از افراط و تفریط یک برنامه منظم را برای زندگی انسان پیشنهاد می کند، همان سبک زندگی اسلامی است.
پی نوشت ها :
1. محمد فاضلی، جامعه شناسی مصرف موسیقی، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات شماره 4، ص 5.
2. موسوی لاری، سیمای تمدن غرب، ص 36.
3. همان، ص 47.
4. همان، ص 29.
