نویسندگان: محمدرضا صافی، حامد حبیب الهی، محمد سمیعی
مناطق سردسیر نسبت به مناطق گرمسیر و مرطوب، از پوشش گیاهان با خاصیت های دارویی غنی تری برخوردار است.
عرق دوآتشه به معنای آن است که گیاه 2 بار جوشانده شده، آب کمتری دارد و غلیظ تر است و در نتیجه تأثیرگذاری سریع تری هم دارد.
بنابه نظر آقایان گلاب گیر و هم چنین مشتریان عرقیات گیاهی، بیشترین مصرف عرقیات گیاهی به ترتیب زیر است:
1- گلاب
2- نعنا
3- شاهتره
4- کاسنی
5- خارشتر
6- زیره سبز
7- شوید
8- رازیانه
گران ترین نوع عرقیات به دلیل کمیاب بودن گیاهش، عرق کیالک است که در واقع عرق زالزالک وحشی است (با زالزالک معمولی فرق دارد). عرق کیالک معمولاً کمی گران تر از بقیه عرقیات است و البته تولید صنعتی آن هم نسبت به بقیه ی عرقیات محدودتر است.
به نکات زیر توجه نمایید:
1. هر چه آب به کار رفته در عرقیات بیشتر باشد اثراتشان ضعیف تر بوده که این خود نشان دهنده ی بی کیفیتی و تقلبی بودن آنهاست.
2. این تصور که برخی اعتقاد دارند عرقیات دارای خاصیت لاغرکنندگی هستند تاکنون به اثبات نرسیده است اما باید در نظر داشت که برخی از آنها با تنظیم فعالیت دستگاه گوارش و یا سوخت و ساز بدن به طور غیر مستقیم و اندک می توانند از بروز چاقی ممانعت کنند.
3. نگهداری طولانی مدت و نامناسب عرقیات منجر به تبخیر و جدا شدن اسانس آن ها گشته و به این ترتیب اثر درمانی نخواهد داشت. لذا از ورود هوا به داخل آن ها جلوگیری کرده و آن ها را در یخچال و در ظروف شیشه ای نگهداری نمایید. ظروف شیشه ای در مقایسه با ظروف پلاستیکی خنثی و غیر شیمیایی بوده و اسانس ها بر روی آن ها اثر خورندگی ندارند.
4. در هنگام خرید عرقیات به تاریخ مصرف و شماره ی بهداشت آن ها توجه نمایید. محصولی که استریل و بهداشتی نباشد قارچ و کپک در آن رشد کرده و موجب کدورت و تجزیه مواد مفید آن می شود. بر این اساس فرآورده ی حاصله خواص درمانی نداشته و می تواند منجر به بروز عوارض جانبی در مصرف کننده گردد.
5. در فصول گرم سال که در آن تعریق زیاد بوده و آب فراوانی از بدن دفع می شود از شربت ها یا نوشیدنی هایی که در آن ها از عرقیات خصوصاً بهار نارنج، بیدمشک، گلاب و کاسنی به کار رفته استفاده نمایید تا از طریق بهره مندی از خواص تغذیه ای مفید آن ها بتوانید به بدنی سالم و به دور از هر گونه سموم و مواد زائد دست یابید.
آیا تاریخ انقضایی برای عرقیات گیاهی وجود دارد؟
بله؛ البته تاریخ انقضای عرقیات گیاهی ارتباط مستقیمی با شرایط تهیه و تولید آنها دارد. اگر این محصولات در شرایط استاندارد و محل مناسبی تهیه نشوند، احتمال فسادشان خیلی بالا می رود و اصولاً ما نمی توانیم برای کالاهای غیر استاندارد، تاریخ انقضایی در نظر بگیریم اما اگر یک عرق گیاهی در شرایط استاندارد و استریل کارخانه ای تولید شده باشد، حتماً دارای تاریخ تولید و مصرفی است که مصرف کنندگان می توانند به آن اطمینان کنند. ناگفته نماند که روی بسته بندی عرقیات گیاهی هم باید مثل سایر کالاهای غذایی، اسم، آدرس کارخانه، شماره پروانه ساخت و مهر استاندارد درج شده باشد تا بتوان آن را با کالایی سالم و ایمن برای افراد جامعه به شمار آورد.چگونه می توان یک عرق گیاهی اصل را از نوع تقلبی اش تشخیص داد؟
در بحث عرقیات، اصل و تقلبی بودن آنها مطرح نیست زیرا استاندارد خاصی برای بعضی از آنها تعریف نشده است. چیزی که بین تولیدکنندگان مختلف متفاوت است، میزان گیاهی است که آنها برای تهیه ی عرقیات از آن استفاده می کنند. اگر مقدار گیاه به کار رفته و اسانس عرق گیاهی از یک میزان کمتر باشد، محصول تأثیر درمانی نخواهد داشت و مثل این است که فرد آب می خورد؛ یعنی خوردن آن نه نفعی را برایش در پی دارد، نه ضرری! اما مسأله آلودگی در عرقیاتی که به صورت غیراستریل و غیراستاندارد. تهیه می شوند، همیشه مطرح بوده و هست. رنگ عرق سالم و استریل باید شفاف و زلال باشد و این شفافیت نباید حتی بعد از یک سال از بین برود. پس اگر رنگ عرق گیاهی شما بعد از یکی دو ماه کدر شد یا عرق بعد از مدتی در ظرف اش رسوب کرد، مطمئن باشید که فروشنده به شما کالای سالمی را نفروخته و برای پیشگیری از بیماری یا مسمومیت های احتمالی، بلافاصله محصول غیر بهداشتی تان را دور بریزید. فراموش نکنید که کدر شدن، مهم ترین نشانه آلودگی است و کدر شدن رنگ در عرقیات سالم جایی ندارد.آیا نگهداری عرقیات گیاهی در یخچال لزومی دارد؟
عرقیات، حاصل اسانس گیاهان مربوطه هستند و اسانس ها هم نسبت به نور، هوا و گرما حساسیت دارند، در نتیجه بهتر است ما آنها را در محیطی به دور از هوا، گرما، نور مستقیم آفتاب و حتی در ظروف رنگی قرار دهیم. نگهداری عرقیات در شرایطی غیر از آنچه ذکر شد، باعث تخریب سریع تر کالای مصرفی ما می شود؛ یعنی هر چه محصول ما بیشتر در معرض نور وگرما قرار بگیرد، زودتر فاسد می شود. در یخچال دما پایین است و نور نسبتاً کمی هم به خوراکی های درون آن می رسد و به همین دلیل نگهداری عرقیات گیاهی در یخچال می تواند سبب حفظ سلامت آنها برای مدت طولانی تری شود. البته اگر نکته ی زیر که مربوط به نگهداری آنها می باشد را رعایت کنیم:اینکه ما عرق گیاهی مان را در یک بطری شیشه ای ترجیحاً تیره رنگ قرار دهیم و هر وقت نصف ظرف نوشیدنی مان خالی شد، بقیه آن را برای جلوگیری از اکسید و تخریب شدن در ظرف کوچک تری بریزیم و پس از هر بار استفاده، درب آن را خوب ببندیم. اگر بطری شیشه ای تیره رنگ دم دست تان نیست، می توانید همین شیشه های معمولی را با ورقه نازک آلومینیومی بپوشانید تا نور کمتری به محصول تان برسد.
آیا نگهداری عرقیات گیاهی در بطری های پلاستیکی با رنگ شفاف تأثیری روی سلامت شان می گذارد؟
قرار دادن و عرضه این گونه کالاها در بسته بندی های شیشه ای نه برای تولیدکننده و مصرف کننده مقرون به صرفه است و صرفه اقتصادی دارد و نه حمل و نقل اش کار ساده ای است. به همین جهت نمی توان تولیدکنندگان را وادار به استفاده از بطری های شیشه ای کرد، اما می توانیم به مصرف کننده بگوییم که اگر عرقیات گیاهی را در بطری های پلاستیکی با رنگ شفاف می خرید، پس از مراجعه به منزل حتماً آنها را درون یک بطری شیشه ای با رنگ تیره یا پوشش ورقی آلومینیومی بریزید و درب آن را محکم ببندید.خیلی از عرقیات یا اسانس ها روی پلاستیک تأثیر می گذارند و خیلی از آنها هم از پلاستیک تأثیر می گیرند. به همین خاطر است که متخصصان می گویند بدترین ظروف برای نگهداری داروها، ظروف پلاستیکی هستند. در مقایسه با ظروف پلاستیکی، ظروف شیشه ای جزء بهترین محصولات برای نگهداری انواع داروها و حتی مواد خوراکی به شمار می روند چون میزان خورندگی آنها نسبت به پلاستیک، بسیار پایین تر است. علت اصرار کارشناسان طب گیاهی به استفاده از ظروف شیشه ای برای نگهداری از عرقیات هم همین است. البته ظرف های آلومینیومی هم می توانند برای این کار، مناسب باشند.
یک دسته از پلاستیک ها وجود دارند که استفاده از آنها برای نگهداری و قرار دادن مواد غذایی و دارویی مجاز است اما این نوع پلاستیک ها معدود و مشخص اند و پروانه ساخت و مهر استاندارد هم دارند؛ مثل رنگ های غذایی که تعدادی از آنها مجاز و استفاده از آنها در خوراکی های مختلف بلامانع است و برخی از آنها هم سرطان زا هستند و فقط باید به صورت صنعتی مصرف شوند. حال اگر عرقیات گیاهی در کارخانه های معتبر تهیه شده باشند و مسئول کارخانه هم به اصول اخلاقی پایبند و نگران سلامت مردم باشد، قطعاً از بطری های پلاستیکی استاندارد برای نگهداری عرقیات گیاهی در آن واحد استفاده می شود و جای نگرانی برای مصرف کننده باقی نمی ماند اما همان طور که قبلاً گفتیم، اگر دغدغه سلامت خودتان و کالایی که می خواهید مصرف کنید را دارید، بهتر است. به محض اینکه امکان اش برای تان به وجود آمد، عرق گیاهی مورد نظرتان را داخل بطری های شیشه ای بریزید و درون یخچال نگهداری کنید چون عرقیات، اسانس دارند و ممکن است در صورت تماس طولانی مدت با پلاستیک دچار تغییر بافت شوند.
نور، گرما، رطوبت، دشمن عرقیات
بعضی عرقیات معطر مثل گلاب، هل و... اگر در مقابل نور خورشید باشند، عطر خود را از دست می دهند؛ پس بهتر است این نوع عرقیات را پشت پنجره آفتابگیر قرار ندهید.عرقیات به علت تبخیر شدن آب شان هنگام جوشاندن و غلیظ بودنشان، فسادناپذیرند اما تاریخ مصرف بعضی از آنها 3 ساله و بعضی دیگر یک ساله است و این یعنی بعد از گذشت تاریخ مصرف، خاصیت شان از بین می رود، نه اینکه خراب شوند.
مکان گرم و مرطوب، زودتر خاصیت انواع عرقیات را از بین می برد بنابراین آشپزخانه به دلیل داشتن فضای گرم و مرطوب مکان مناسبی برای نگه داشتن آنها نیست.
معمولاً خاصیت عرقیات گیاهانی که طبیعت گرم یا مایل به گرم دارند، زودتر از بین می رود و معمولاً تاریخ مصرف آنها یک ساله است.
نگهداری عرقیات در کمد اتاق های خواب، انباری و حیاط خلوت که فضایی خشک و خنک دارند، مناسب است. در ضمن می توان آنها را در یخچال هم نگه داشت.
بعضی انواع عرقیات طعم فوق العاده تلخی دارند و خوردن آنها به ویژه برای کودکان سخت است. این نوع عرقیات (مثل کاسنی، نعنا، بید و...) را می توان با نبات، عسل یا کمی آب میوه مخلوط کرد و خورد. خوردن این عرقیات همراه نبات، عسل یا آب میوه نه تنها خاصیت آنها را کم نمی کند بلکه افزایش می دهد.
اگر خواهان خرید عرقیاتی هستید که به روش سنتی تهیه می شود، حتماً از عطاری های معتبر و قابل اعتماد خرید کنید تا به شما جنس تقلبی یا عرق فوق العاده رقیق بی خاصیت نفروشند.
داروی طبیعی هم گاهی مضر است
نکته مهمی که باید بر آن تأکید شود تصوری است که به اشتباه بین گروهی از مردم رایج است. بسیاری از بیماران، طبیعی بودن دارو را دلیلی برای بی ضرر بودن آن می دانند. مطابق این تفکر تمامی داروهای گیاهی و فرآورده های حاصل از گیاهان دارویی بی ضرر و فاقد عوارض جانبی هستند. متخصصان داروسازی یادآوری می کنند که مصرف داروهای گیاهی همراه با سایر داروهای مورد استفاده بیمار می تواند عکس العمل و عوارض جانبی خطرناکی را به همراه داشته باشد.بنابراین توصیه می شود همواره و قبل از استفاده از داروهای گیاهی با پزشک خود در این باره مشورت کنید. بعضی از داروهای گیاهی موجب تداخل در قدرت جذب مواد غذایی مورد نیاز بدن می شوند، در حالی که انواع دیگری از داروهای مذکور موجب افزایش یا کاهش تأثیر یک داروی خاص می شوند. در این زمینه می توان به داروی تئوفیلین اشاره کرد که برای درمان آسم استفاده می شود. این دارو حاوی گزانتین است که در چای، قهوه و شکلات نیز یافت می شود. مصرف این مواد غذایی به مقدار زیاد همراه با تئوفیلین ممکن است موجب ایجاد مسمومیت دارویی شود. بعضی از ویتامین ها و مواد معدنی هم اثر داروها را تحت تأثیر قرار می دهند؛ مثلاً مقدار زیاد کلم بروکلی، اسفناج و دیگر سبزیجات حاوی ویتامین K، کاهش اثر داروهای ضد انعقادی مثل هپارین و وارفارین را به دنبال دارد. این نکات هنگام مصرف داروها باید به دقت مورد توجه قرار گیرد. در این خصوص سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری های مزمن که معمولاً دو یا چند دارو را به طور دائم استفاده می کنند و مبتلایان به دیابت، فشار خون بالا، افسردگی و بیماران قلبی از جمله بیمارانی هستند که باید درباره ی استفاده از داروهای گیاهی حتماً با پزشک خود مشورت کنند. باز هم تأکید می کنیم که طبیعی بودن به معنای بی ضرر بودن نیست و مقدار داروهای گیاهی یا جوشانده ها و ترکیباتی که از گیاهان دارویی تهیه می شود، حتماً باید به طور دقیق و تحت نظر پزشک تعیین و مصرف شود.
• توجه: در مصرف عرقیات زیاده روی نکنید و همیشه در هنگام تهیه ی آنها ابتدا به تاریخ مصرف و مجوز بهداشتی آنها توجه کنید و سپس در مورد میزان و زمان استفاده آنها از متخصصان این امر کمک بگیرد.
منبع مقاله: صافی، محمدرضا؛ سمیعی، محمد؛ حبیب الهی، حامد؛ (1391)، آشنایی با عرقیات گیاهی، قم، انتشارات ابتکار دانش، چاپ هفتم.
