انواع اسباب بازي

اسباب بازي هاي گوناگون را بهتر بشناسيم

امروزه مغازه ها پر از انواع اسباب بازي هستند اما بايد توجه داشت که اسباب بازي هايي متناسب با سن و توانايي هاي فرزندتان انتخاب کنيد، در غير اين صورت به جاي اينکه اسباب بازي ذهن او را تحريک کند، ممکن است وي را در شرايط شکست و ناکامي قرار دهد.
بايد بدانيد که اسباب بازي هاي گران قيمت تر، لزوماً اسباب بازي هاي بهتري نيستند.
اسباب بازي هاي کودکان بر اساس تقسيم بندي زير است:

اول: اسباب بازي هاي سازمان يافته

اين دسته از اسباب بازي ها شکل مشخص و از پيش تعيين شده اي دارند و دامنه ي تأثير آن محدود است. اين گونه اسباب بازي ها غالباً براي يک بازي خاصي به کار گرفته مي شوند و کودک کمتر قادر به دخل و تصرف و کشف درون آنها مي شود. به تعبير ديگر مي توان گفت بازي کودک را جهت داده و تفکر قالبي را در کودک تقويت مي کند. گر چه تخيّلات و تصورات کودک را نمي توان به قيد و بند کشيد ولي شکل و محتواي اسباب بازي در تخيل، تصور و عملکرد کودک مؤثر است. اين گونه اسباب بازي ها به شش دسته تقسيم مي شوند:

1- اسباب بازي هاي ويژه خردسالان

الف) موبيل يا آويز:

وسايلي هستند که از قطعات رنگي و سبک و متصف به هم تشکيل شده و با جريان هوا به حرکت در مي آيند. موبيل را بايد در محدوده ي ديد کودک آويخت. رنگ هاي درخشان آنها نظر کودک را به خود جلب مي کند و باعث افزايش تجربيات حسي - حرکتي و کنجکاوي کودک مي شود.

ب) کرادل:

نوعي ديگري از موبيل ها هستند که معمولاً به طور عرضي روي گهواره آويزان مي شوند و توليد صدا مي کنند و مستحکم و با دوام ساخته شده اند که از سن 6 ماهگي به بعد کودک مي تواند به کمک آنها خود را از حالت نشسته و خوابيده بلند کند.

ج) دانک لينگ:

از نوع اسباب بازي هاي آويزان کردني هستند که در معرض ديد کودک قرار داده مي شوند تا کودک آنها را ببيند و بگيرد، توپ پارچه اي، زنگوله و عروسک آويزان شده از اين دسته هستند.

د) جغجغه:

وسيله اي است که به تحريکات لمسي و حرکتي کودکان پاسخ مي دهد و توليد صدا مي کند و در انواع مختلف فشاري و حرکتي ساخته مي شود.

2- اسباب بازي هايي جهت جلب توجه

کودکاني که علاقه به بازي کردن با اسباب بازي ها از خود نشان نمي دهند و به تحريکات بيشتر و اضافي براي برانگيختن احتياج دارند، مي توانند از اين گروه اسباب بازي استفاده کنند.
اسباب بازي هايي که در اين گروه قرار مي گيرند با کمترين عمل بيشترين نتيجه را براي کودک دارد. مثلاً آدمکي که به پاهاي فنري آويزان است و با کشيدن و يا رها کردن فنر کودک مي تواند شاهد حرکات زيبا و موزون و هماهنگ باشد. اين وسايل مي توانند به خوبي حواس و قواي ذهني کودک را متمرکز سازند.

3- اسباب بازي هايي جهت ايجاد تحرک در کودک

اسباب بازي هايي که در اين طبقه قرار مي گيرند براي تمرين و تقويت عضلات، مصرف انرژي کودکان، ايجاد تعادل، پرورش اعتماد به نفس و کسب تجربيات در زمينه ب رهبري مفيد هستند.
الف: وسايلي که کودک مي تواند از آنها بالا برود و پايين بيايد مانند نردبان چوبي، طناب هايي که پله دارند و...
ب: وسايل و بازي هايي که در ايجاد تعادل مؤثر است مانند الاکلنگ، راه رفتن روي خطي که روي زمين کشيده شده و...
ج: وسايل قابل غلتاندن مانند توپ که کودک مي تواند آن را قل دهد، پرتاب کند و دنبال نمايد.
د: وسايل هل دادني و کشيدني مانند ماشين هاي کمپرسي و انواع ديگ ماشين ها که با نخ کشيده مي شود و... اين گونه وسايل موجب تحرک و تقويت عضلات بزرگ کودک مي شوند.

4- اسباب بازي هايي جهت تقويت مهارتهاي دستي و هماهنگي چشم و دست در اين طبقه اسباب بازي هايي قرار مي گيرند که نياز به فعاليت هاي دستي، دستکاري و عمليات ساختماني دارند و سبب درک، تشخيص، تطابق چشم و دست و تقويت حس لامسه و باعث تقويت حرکت ظريف دست مي شوند.

الف: نخ و مهره:

مي توان از کودک خواست که مثلاً ابتدا رنگ هاي آبي را يک جا، سپس قرمز و زرد و ... را قرار داده و يا به ترتيب از کوچک به بزرگ جدا کند. در اين فعاليت حس بينايي و دقت بينايي تقويت مي شود. و بين چشم و عضلات ظريف دست، هماهنگي ايجاد مي شود.

ب: اسباب بازي پيچ کردني:

يادگيري اين مهارت در دوران کودکي تا حدودي مشکل است لذا والدين بايد صبر نمايند تا زمان لازم فرا رسد، آن وقت خود کودکان با اشتياق مي توانند به بازي با اين گونه اسباب بازي ها بپردازند. ابتدا مي توان از پيچ و مهره هاي درشت و فلزي استفاده نمود. سپس از ماشين هايي که پيچ کردني هستند و هزار سازه ها را در اختيار کودک قرار داد.

5- اسباب بازي هايي براي تقويت قوه ي انتخاب:

در اين طبقه کودک به شناسايي مفاهيم مختلفي پي مي برد که عبارتند از:

الف) شناسايي اشکال هندسي:

پازل هاي جاگذاردني، بهترين وسايل آموزش اشکال هندسي هستند. در اين پازل ها کودک با اشکال هندسي مانند دايره، مثلث، مستطيل و... آشنا مي شود.

ب) شناسايي اندازه و حجم:

درباره ي مفهوم اندازه مي توان از چند ني يا چوب و يا مداد در اندازه هاي مختلف استفاده کرد، تا کودک مفهوم کوچکي و بزرگي را درک کند. درباره ي مفهوم حجم نيز مي توان از چند ليوان يا کاسه در اندازه هاي مختلف بهره گرفت.

ج) شناسايي اصوات:

اين وسايل براي آموزش اصوات گوناگون، پرورش حس شنوايي و افزايش قدرت تشخيص به کار مي روند. طبل، ملوديک ها، سنج، زنگ، سازدهني و... در اين طبقه قرار مي گيرند.

د) شناسايي رنگ ها:

تقريباً تمام اسباب بازي ها از قطعات رنگي تشکيل شده اند که به هنگام بازي مي توان از آنان براي آموزش مفهوم رنگ ها استفاده نمود.

6- اسباب بازي هايي جهت تقويت قدرت تکلم و زبان کودک:

اسباب بازي هايي نظير سازدهني، ني، بوق و... باعث تقويت سيستم تنفسي و توليد صداي کودک مي شوند و اسباب بازي هاي ديگر نظير دومينو، پازل، کارتهاي قصه گو، کتاب هاي تصويري و به طور کلي کليه ي اسباب بازي ها، موضوع هاي متنوعي براي صحبت کردن و مکالمه ي کودک فراهم مي سازند.

دوم: اسباب بازي هاي سازمان نيافته (نامحدود)

اساب بازي ها و وسايلي که در اين طبقه قرار مي گيرند، شکل از پيش تعيين شده اي ندارد و کودک مي توانند با قوه ي خلاقيّت و ابتکار خويش اشکال نو و تازه اي خلق کند. اين نو ع اسباب بازي ها قابل گسترش هستند و دامنه ي وسيعي دارند و به طرق مختلف به کار گرفته مي شوند و داراي تنوع هستند، ارزش تشخيصي اين وسايل فراوان است، زيرا کودک در استفاده از آن محدوديّتي ندارد و مي توانند اعمال و افکار خود را به طور ناآگاهانه اجرا نمايد به عبارت ديگر چون وسايل اين گروه سازمان مشخصي ندارند، بنابراين نوع نظم و سازماني که کودک به آنها مي دهد، کليد مهمي است تا بتوانيم به ابعاد شخصيّت وي پي ببريم. وسايل اين گروه به سه دسته عمده تقسيم مي شوند:

الف: بازي هاي ساختني (ساختماني)

انواع لگوها، قطعات چوبي و آجرهاي چوبي مختلف و سراميک ها در اين گروه قرار مي گيرند. والدين مي توانند از مغازه هاي اسباب بازي فروشي اين گونه وسايل را تهيه نمايند. کودکان با اين قطعات اشکال مختلفي مي سازند و زمينه ي بروز و ابتکار را نيز در کودکان بيدار مي سازد.

ب: بازي هاي تخيلي:

کودک از همان زمان آشنايي خود با جهان خارج، نيروي تخيل قوي دارد و لذا از اين قدرت خود در بازي ها به نحوي مطلوب استفاده مي کند. اين نوع بازي ها در حقيقت ميداني براي تجلي قدرت خلاقيت کودک است يعني هر چه قدرت تخيل او قوي تر باشد بازي هاي تخيلي قوي تري انجام خواهد داد.
تفاوت اين نوع از بازي ها با بازي هاي نمادي آن است که در بازي هاي تقليدي و نمايشي و حتي نمادي، کودک از آنچه ديده است و تجربه کرده الگو برداري مي کند، در حالي که در بازي هاي تخيلي کودک با استفاده از تجربه هاي گذشته ي خود، رويدادهاي جديد که در سابق برخورد چنداني با آن نداشته است به وجود مي آورد.
با استفاده از بازي هاي نمادي کودک کبوتر انديشه را به دوردست ها پرواز مي دهد. با نيروي تخيل خود اشيا و موجودات مورد علاقه را حاضر کرده در آنها تغييراتي مي دهند تا مناسب بازي او گردند و آنگاه با اسباب بازي هاي نمادي خود آنها را فعال مي کند.
کودک با استفاده از نيروي تخيل خود موجودات يا اشيايي را که باعث زحمت و آزار او هستند بدون ترس از گزند آنها و با رضايت خاطر حاضر مي نمايد و آنگاه با اسباب بازي هاي نمادي خود آنها را نابود مي سازد و يا از آنها انتقام مي گيرد.

وسايل لازم براي بازي هاي تخيلي:

1- لباس هاي مردانه و زنانه
2- تلفن اسباب بازي يا چيزي شبيه آن؛ اين اسباب بازي باعث مي شود که کودک را به صحبت کردن تشويق کند.
3- خانواده ي عروسکي (شامل پدر، مادر و...) وسايل آشپزخانه (شامل يخچال و...)
4- يک زنگ که کودک براي ورود از آن استفاده کند.
5- جعبه هاي محکم که کودکان از آن به عنوان صندلي، ميز، ماشين، هواپيما و...استفاده مي کنند.
6- ملافه، پتو، روميزي، روتختي کهنه که ديگر مورد استفاده قرار نمي گيرد و ...
گاهي اوقات کودکان نياز دارند که والدين در بازي هاي تخيلي شان شرکت نمايند. در اين گونه بازي ها سعي کنيد خودتان را هم سطح آنها قرار دهيد و در بازي خيلي از کودکان قوي تر و يا ضعيف تر ظاهر نشويد، همانند يک هم بازي و هم سن و سال او ظاهر شويد.

ج: بازي هاي خلّاق و وسايل لازم:

اين بازي ها به خلاقيت کودکان کمک مي کند و آنها در خلال بازي به اختراع و ابتکار دست مي زنند و موفق به حل مسائل شده، اعتماد و جسارت پيدا مي کنند. خلاقيّت و ابتکار کودک غالباً در زمان هايي شکوفا مي شود که کودک آزادي عمل دارد و مي تواند قوه ي تخيل خويش را براي ساختن چيزي به کار اندازد.
بازي با گِل رس، شن ، نقاشي و...بر طبق الگو و مدل از پيش تعيين شده اي نيست. کودکان مي توانند با اين اسباب بازي ها دست به آفرينش و ابتکار بزنند. اين گونه وسايل به دليل خاصيّت شکل پذيري و قابليّت انعطاف پذيري شان زمينه اي براي کودک فراهم مي آورد که فکر کند، تصميم بگيرد و با کمک قوه ي تخيل و تصورش چيزي خلق کند.

طبقه بندي اسباب بازي ها

شوراي اسباب بازي کشور براي تقسيم بندي اسباب بازي ها از طبقه بندي زير استفاده مي کند:

گروه حرکتي مهارتي (ورزشي):

اسباب بازي هايي که موجب فعاليت و تحرک کودک و نوجوان مي شود و هدف آن پرورش و هماهنگي قواي جسمي است.

گروه آموزشي و کمک آموزشي:

اسباب بازي هايي که کودک و نوجوان را با علوم و تکنولوژي خاصي آشنا ساخته و به يادگيري بيشتر او از علوم کمک مي کند. هدف اين اسباب بازي ها ارتقاي دانش و مهارت هاي علمي است.

گروه فکري:

اسباب بازي هايي که موجب پرورش قواي فکري کودک و نوجوان از قبيل دقت، نظم، منطق، قدرت تخيل، پرورش هوش و حس کنجکاوي مي شود.

گروه فرهنگي هنري:

اين گروه از اسباب بازي ها، کودک و نوجوان را با فرهنگ، عقيده و ايدئولوژي خاصي آشنا مي کند و هنجارهاي فرهنگي و اعتقادي را به طور غيرمستقيم به آنها انتقال مي دهد.

گروه کمک درماني:

اين گروه، مخصوص کودکان و نوجواناني است که نقص جسماني دارند و از اسباب بازي ها در باز پروري و افزايش توان و هماهنگي بين اعضاي بدن و در نهايت بهبود آنها استفاده مي شود.
علاوه بر اين طبقه بندي که به آن «گروه اسباب بازي» گفته شده است، گروه ديگري به نام «خانواده ي اسباب بازي» نيز در طبقه بندي شوراي اسباب بازي پيش بيني شده که به شرح زير است:

عروسک ها:

انواع اشکال انساني - حيواني و يا تخيّلي که به عنوان اسباب بازي يا سرگرمي طراحي شده و جنبه ي تزئيني نداشته باشد.

مدل هايي از مصنوعات بشري:

اسباب بازي هايي که بر اساس وسايل مورد استفاده در زندگي طراحي شده باشند. اتومبيل، هواپيما، قطار، لوازم منزل و ابزار کار از جمله آنها است.

سازه ها:

مجموعه قطعاتي که به وسيله ي اتصالات و يا بدون آن به يکديگر وصل مي شوند و اشکال مختلف دو بعدي و يا سه بعدي را پديد مي آورند.

جورچين (پازل):

قطعات مرتبط به يکديگر که از کنار هم قرار دادن آنها شکلي کلي به دست مي آيد که مي تواند يک تصوير يا محدوده اي مشخص باشد و يا به صورت حجمي نيز ارائه شده است.

مارپيچ ها:

مسيرهاي پيچ در پيچ که عبور قطعات کوچک نظير ميخ، ساچمه و... از آنها ميسر بوده و هدف آن، پيدا کردن راه خروج براي آن قطعه است. اين نمونه ها به صورت حجمي نيز ارائه شده است.

کارت پازل:

مجموعه کارت هايي که به همراه دستورالعملي مشخص طراحي شده و کسب امتياز از طريق بازي کردن با آنها صورت مي پذيرد.

کتاب سرگرمي ها:

مجموعه کتاب هايي که کودک و نوجوان را درگير با سرگرمي هايي مي کند که جنبه ي کاردستي دارند.

بازي هاي رايانه اي:

انواع بازي ها و سرگرمي هاي ويدئويي و يارانه اي.
منبع مقاله :
حبيب الهي، محمد، صادقيان، مهناز، چراغچي، افتخار السادات، (1392)، کودک و بازي، اسباب بازي، قم: ابتکار دانش، چاپ اول