نويسنده: پريسا سيد اخلاقي
صنايع دستي ايران
سفالگري: ساختن ظروف با گل است و به ظرف ساخته شده از اين طريق سفال مي گويند. از مشهورترين سفالينه ها مي توان به کوزه و پياله سفالين اشاره کرد. قبل از رواج شيشه، سفالينه ها رايج ترين مظروفات بشر بودند. مرغوب ترين خاک در صنعت سفالگري خاک رس است که به دليل وجود مقادير بالاي آهن در آن، به رنگ سرخ است. سفالگري از نخستين صنايع بشر است. خاستگاه آن گرچه به درستي آشکار نيست ولي از روي يافته هاي کهن مربوط به سرزمين باستاني سومر مي دانند و البته به تازگي کشف تمدن جيرفت ترديد هايي در مورد اين نظريه ايجاد کرده است. تمدن معروف به کنار صندل که طبق آخرين کاوش ها قدمت آن را شش هزار سال پيش مي دانند و لوحي که در جيرفت کشف شد براي مطالعه با آمريکا و فرانسه فرستاده شد که توسط استادان شيکاگو و پاريس رمزگشايي شد که نتايج نشان داده اين منطقه 300 سال از خط نوشتاري تمدن شوش قديمي تر است.پيشينه سفالگري
ساختن ظروف سفال متعلق به زماني است که انسان در دشت زندگي مي کرد و روستاي اوليه شکل گرفته است. اين ظروف معمولاً براي نگهداري مواد غذايي ساخته شده است. ظروف سفالي خاصيت فاسدنشدني دارد اما از سويي به دست آوردن اين ظروف امکان تعبير و تفسير بخش هاي مهمي از زندگي انسان هاي اوليه را فراهم آورده است. مراحل ساخت و تحول ظروف هاي سفالي عبارتند از:- دست ساز.
- چرخ ساز که به صورت کند و تند وجود داشته است.
- ساختن ظروف سفالي به شکل مجسمه يا حجم هاي ترکيبي، يعني علاوه برحفظ کاربري ظروف سفالي آن ها را به شکل مجسمه هايي از حيوانات يا حجم هاي ترکيبي، که نشانگر نوع نگارش آن ها به جهان هستي است مي ساختند. مطالعه در مورد زمان آغاز و پيدايش خط بدون بررسي نقوش حک شده روي ظروف سفالي امکان پذير نبوده است. به ويژه ظروف مربوط به هزاره هاي 5 و 6پيش از ميلاد در اين ميان نقش غير قابل انکاري دارد.
واقعگرايي انسان اوليه در هنر از آغاز نقاشي هاي غار تا به تصوير کشيدن گياهان، حيوانات و انسان بر روي ظروف سفالي تا آغاز خط و کتابت يک پروسه طولاني است. تا زماني که سفالگري دست ساز بوده است. ديد واقعگرايانه به نقوش حکمفرماست. يعني خط تصويرنگار علي رغم آغاز شدن از بين النهرين که از مصر با هيروگليف به اوج رسيده است. روند تحول نقوش روي سفال که نهايتاً به اختراع خط انديشه نگار يا انديشه نگاشت مي انجامد روند ي چند هزار ساله است که تا پيش از هزاره پيش از ميلاد، يعني زمان سفال هاي دست ساز بوده است. از اوايل هزاره دوم قبل از ميلاد نقوش روي سفال ها علاوه بر اين که مشاهدات را نشان مي داد با اشارات هم همراه بوده اند. از هزاره دوم پيش از ميلاد خط انديشه نگار شکل گرفته است. خطي که رمزآلود است، خلاصه تر است و سريع تر نوشته مي شود.
پيشينه سفالگري در ايران
در ايران قدمت سفالينه ها به بيش از 10000سال مي رسد.کهن ترين ظرفي که در ايران يافت شده است، ظرف سياه دود آلوديست که همانند قديمي ترين ظروف سفالي کهني است که در جاهاي ديگر پيدا شده است. نخستين ظرف هاي سفالي که با روش کربن 14تاريخ آن به دست آمده و متعلق به هزاره چهارم پيش از زايش مسيح است در ميان رودان يافت شده است. کهن ترين سفالي که در ايران يافت شده متعلق به همان دوره است. اين ظرف دست ساز نسبتاً ابتدايي به دنبال خود ظرفي سرخ با لکه هاي سياه ناشي از پخت ناقص داشت. پيشرفت فني در حرفه کوزه گري سبب به وجود آمدن سبک جديدي شد، اين سبک با تغييرات و وقفه هايي که داشت بيش از 2000سال در بعضي از مناطق فلات ايران دوام يافت.
از اوايل هزاره پيش از ميلاد ما شاهد ظرف هاي سفالي ساخته شده در فلات مرکزي ايران در مناطق کوهستاني زاگرس هستيم. مانند تپه گيان و گودين تپه يا ظروف منقوش فارس و خوزستان. از آنجايي که زنان عمده ترين توليد کنندگان سفال بوده اند با ازدواج به قبايل متعلق به همسران خود مهاجرت کرده و به اين ترتيب تکنيک ساخت ظروف سفالي و تزئين آن را به مناطق ديگر منتقل مي کردند.
شوش، مهد سفالگري
در شش هزار سال پيش از ميلاد اولين نشانه پيدايش کوره پخت در صنعت سفال ديده مي شود و در سه هزار و پانصد سال پيش از ميلاد چرخ سفالگري ساده اي که با دست حرکت مي کرد ساخته شد. پيدايش چرخ سفالگري تحوّل بزرگي را در اين صنعت به وجود آورد.از آغاز نيمه سده گذشته باستان شناسان تعداد زيادي ظروف سفالي و اشياي ديگر در منطقه اي از مشرق ايران تا عراق و از قفقاز تا دره سند را از زير خاک بيرون آوردند. سفال هاي پيش از تاريخ که در اين منطقه وسيع يافت شده در شيوه و سبک ساختن تقريباً با مختصر تغيير يکنواخت و در سطح فني به طرز اعجاب انگيزي پيشرفته است.
نخستين نمونه هاي آن از شوش در ايلام که نخستين سکونتگاه ايرانيان در پاي فلات ايران بود به دست آمد. سفال هاي شوش نه تنها مربوط به خود شوش است بلکه سفالينه هايي که از تپه موسيان در 160 کيلومتري شوش و از سومر و تل حلف در عراق و از شمال غربي هندوستان و بلوچستان يا از فلات ايران در تپه گيان و تپه حصار و تورنگ تپه و تپه سيلک يا در بخش شرق تا آنائو که امروزه در ترکستان روسيه است جزو طبقه سفال هاي شوش ناميده مي شود. سفال هايي که به نام شوش نخست معروف است متعلق به 1500تا در حدود 2500پيش از ميلاد مسيح است. در اينجا بايد متذکر شد که مردماني با تمدن نوسنگي نيز در ايالت کانسوي چين پيدا شدند و ظروف سفالي آن ها ويژگي هايي همانند ظروف سفالي شوش از لحاظ روش و فن توليد دارد.
منبع مقاله :
سيد اخلاقي؛ پريسا، (1389)، دانشنامه کوچک صنايع دستي ايران، تهران: قصيده، چاپ دوم
