نويسنده: دکتر ساحل همتي گرکاني
بلوغ موجب ترشح چه هورمون هايي از تخمدان ها مي شود؟
هورمون محرکه ي گونادي (غددي) از بخش خاص مغز به نام هيپوتالاموس ترشح و بر روي غده ي هيپوفيز در بخش ديگر مغز اثر مي گذارد و ترشح موادي که هورمون محرک فوليکولي(FSH) و هورمون آزاد کننده ي لوتئيزي(LH) نام دارند را موجب مي شود. هورمون محرکه ي گونادي به صورت ضرباني، تقريباً يک ضربه در هر نود دقيقه، ترشح مي شود.ترشح مواد ذکر شده به شکل حلقه اي است، يعني هورمون محرکه ي گونادي موجب ترشح هورمون محرک فوليکولي است که بر اثر آن سلول هاي پيرامون تخمک که گرانالوزا و تکا نام دارند رشد مي کنند.(عمدتاً در 15 روز اول دوره) و آن مرحله ي رشد (پروليفراتيو) نام دارد. به بيان ساده تر در اين دوران با رشد فوليکول ترشح استروژن (هورمون تخمداني) به بالاترين حد خود مي رسد.
دوره يا سيکل قاعدگي معمولاً 28 روزه است که روز 14 سيکل به نام روز وسط دوره ناميده مي شود. غلظت هورمون تخمداني استروژن در حدود 36 ساعت بعد از روز 14 فاصله ي دوره ي قاعدگي (روز وسط ميان دو دوره)، به حد بالايي صعود مي کند.
با افزايش غلظت استروژن و هورمون محرک فوليکولي، تنظيم خودکار غددي- هورموني انجام مي شود، ترشح هورمون لوتئيزه کننده (LH) افزايش مي يابد و کاهش ترشح هورمون محرکه ي فوليکولي روي مي دهد. بلافاصله بعد از اين تغييرات هورموني، فوليکول پاره و تخمک آن رها مي شود. مابقي فوليکول به جسم زرد تبديل مي شود که منبع ترشحي پروژسترون (هورمون تخمدان) است. جسم زرد به تدريج کوچک مي شود و در سطح تخمدان جاي مي گيرد. اين مرحله که حدود دو هفته طول مي کشد و از روز 11 تا 15 دوره است را دوره ي ترشحي مي گويند.
اگر لقاح صورت پذيرد. تخمک بارور در رحم جاي مي گيرد و مابقي فوليکول تبديل به جسم سفيد مي شود.
استروژن چيست؟ منشا آن از کجاست؟
يک گروه از هورمون هاي شيميايي بدن هورمون هاي استروژني نام دارند. گرچه به نام هورمون زنانه شناخته شده اند اما در مردان نيز به مقدار اندکي موجود است که نقش آن به درستي مشخص نشده است. در زنان هورمون استروژن از تخمدان ها، غدد فوق کليه و بافت چربي توليد مي شود. مهم ترين منشا استروژن، فوليکول رشد يافته ي تخمداناست. زيرا بلافاصله در قبل و درطي تخمک گذاري با مقادير بالا در خون يافت مي شود. برخي از مواد اوليه ي استروژن در بافت چربي تبديل به هورمون استروژن مي شوند. لذا در زنان ورزشکار يا زناني که کاهش وزن شديد داشته اند غالبا استروژن پايين است و قطع قاعدگي ديده مي شود.
استروژن چگونه در بدن عمل مي کند؟
هورمون استروژن پس از توليد در بافت هاي مختلف به جريان خون وارد مي شود و به بافت هايي اتصال مي يابد که حاوي گيرنده هاي استروژن هستند. اين بافت ها عبارتند از:رحم، پستان ها، استخوان مغز، کبد و قلب.
مهم ترين عمل استروژن حفظ جداره ي رحم و مهبل و محرک اوليه براي رشد پستان هاست.
استروژن در حفظ توده ي استخواني بدن و جلوگيري از انسداد عروق قلبي نيز موثر است.
اگر بدن در معرض استروژن فراوان قرار بگيرد خطر ايجاد سرطان پستان و رحم افزايش مي يابد.
پروژسترون چيست، منشا اصلي آن کجاست، و چه وظيفه اي دارد؟
پروژسترون هورموني است که از غدد فوق کليه به مقدار اندک و بيش تر از جسم زرد در تخمدان ترشح مي شود. در صورت وقوع لقاح و حاملگي، جفت منبع قوي اي براي توليد پروژسترون است. سطوح پروژسترون در نيمه ي دوم سيکل (دوره ي ترشحي- از روز 15 تا روز 28 سيکل) به دنبال تخمک گذاري افزايش مي يابد.پروژسترون در آماده سازي رحم براي جايگزيني تخمک بارور شده، حفظ و نگهداري حاملگي اهميت دارد. به آن هورمون بارداري هم مي گويند. با بررسي کلي کار پروژسترون به اين نتيجه مي رسيم که در اثر اختلال پروژسترون حتي اگر لقاح صورت بگيرد. جاي گزيني و بارداري روي نمي دهد.
در حقيقت بعد از تخمک گذاري، جدار رحم به پروژسترون پاسخ مي دهد و اين هورمون سبب تکامل ساختمان جدار رحم مي شود. براي آن که پروژسترون عمل کند و لانه گزيني تخمک بارور شده انجام شود، ابتدا استروژن عمل مي کند و سپس پروژسترون وارد کار مي شود.
پروژسترون در رشد غدد شير خصوصاً در زمان بادرداري نقش مهمي را ايفا مي کند. اين هورمون بر روي ديگر سيستم هاي بدن نيز تاثير مي گذارد، از جمله بر روي مغز. اين هورمون روي توانايي حافظه و قوه ي شناختي اثر مثبتي دارد. پروژسترون تأثير سرطان زايي استروژن را بر روي رحم کاهش مي دهد.
خون ريزي هاي قاعدگي چگونه روي مي دهد؟
هورمون هاي مترشحه از تخمدان اثر مستقيم بر روي لايه ي داخلي جدا رحم دارند. با ترشح استروژن و پروژسترون، لايه ي داخلي رحم ضخيم مي شود با کاهش پروژسترون و افت هورمون لوتئيزه کننده (محرک جسم زرد) جدار داخلي رحم همراه با مويرگ ها ريزش مي کند که به شکل خون ريزي قاعدگي ظاهر مي شود. به طور متوسط در هر ماه حدود 35 ميلي ليتر خون با قاعدگي از دست مي رود. اگر اين مقدار به بيش از 80 ميلي ليتر در ماه برسد، غيرطبيعي است و عوارضي مثل کم خوني ايجاد مي شود، در اين گونه موارد بررسي هاي بيش تر توسط متخصصين و پي گيري هاي منظم توصيه مي شود.در مواردي که خون ريزي قاعدگي شديد يا نامنظم باشد؛ لخته ي خون ديده مي شود که نياز به بررسي توسط پزشک دارد.
در خون ريزي هاي قاعدگي، توجه به فاصله ي چرخه ها و طول دوره ي آن اهميت فراواني دارد.
خون ريزي بين 3 تا 7 روز طول مي کشد و فاصله ي چرخه ها بين 21 تا 45 روز مي باشد.
منبع مقاله :
همتي گرکاني، ساحل؛ (1389) اختلالات قبل از قاعدگي، تهران: نشر قطره، چاپ اول
