اسطوره شناسي طوبي

طوبي نام يکي از درختان بهشت است. ( گاهي کلمه ي طوبي را به جاي خود بهشت نيز به کار برده اند. ) « برخي از مفسران گفته اند که اصل اين کلمه حبشي و به عقيده ي بعضي هندي است. شاخ و برگ اين درخت تمام باغ عدم ( بهشت ) را مي پوشاند. اصل آن در سراي حضرت رسول ( صلي الله عليه و آله ) و يا علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) است، و در سراي هر مؤمني در بهشت شاخي از آن باشد و ميوه هاي گوناگون و خوش بو از آن حاصل آيد و چون بهشتيان ميوه ي آن درخت آرزو کنند، شاخه سر فرود آرد تا ميوه را بچينند. از ابن عباس روايت کنند که: سوار، زير يکي از شاخه هاي آن هفتاد سال اسب براند و مرغاني که بر شاخ طوبي فرود مي آيند، هر يک به اندازه ي شتر خراساني باشند. »(1)
در حديث است که حضرت عيسي ( عليه السلام ) به خداوند گفت: پروردگار طوبي چيست؟ خداوند فرمود: درختي است که من آن را در بهشت کاشته ام و بر سراسر بهشت سايه افکنده است.
شيخ اشراق در رساله ي عقل سرخ مي گويد: « درخت طوبي درختي است عظيم، هر کس که بهشتي بود، چون به بهشت رود، آن درخت را در بهشت بيند. هر ميوه اي که در جهان مي بيني بر آن درخت باشد و اگر درخت نبود، هرگز نه ميوه بود و نه درخت و نه رياحين و نه نبات. سيمرغ آشيانه بر سر طوبي دارد و بامداد که از آشيانه ي خود به در آيد و پر بر زمين گستراند، از اثر پر او ميوه بر درخت پيدا شود و نبات در زمين. »(2)
اين توصيف از طوبي، برابر است با مشخصات درخت اساطيري همه تخم يا ويسپوبيش ( يا همه درمان بخش ) که مطابق روايات کهن ( يشت ها ) جايگاه سيمرغ دانسته شده و محل آن درياي فراخ کرت است و بذر همه ي نهال ها در اوست.
« صوفيان طوبي را به معين طبيب وقت و حالت خوش گرفته اند، اما عين القضات همداني طوبي و سدره المنتهي و زيتونه را همه يک درخت مي داند. »(3) از اين رو در ادبيات منظوم فارسي، تصوير درخت طوبي، تصويري از درخت بهشتي است.

درختي ساختم مانند طوبي خرم و زيبا *** که هر لفظيش ديناري است و هر معنيش خرمايي ( ناصرخسرو )
مرحبا اي طوطي طوبي نشين *** حله در پوشيده طوقي آتشين ( عطار )
سايه ي طوبي ببين و خوش بخسب *** سر بنه در سايه، بي سرکش بجُسب ( مولوي )
تو و طوبي و ما و قامت يار *** فکر هر کس به قدر همت اوست ( حافظ )
طوبي زقامت تو نيارد که دم زند *** زين قصه بگذرم که سخن مي شود بلند ( حافظ )

پي‌نوشت‌ها:

1- تفسير طبري، ج3؛گل و گياه در ادب منظوم فارسي، ص 143.
2- مجموعه ي آثار شيخ اشراق،ص 232.
3- فرهنگ اساطير و اشارات داستاني، صص 295 و296.