حمایت از مظلوم در روایات اسلامی
پرسش :
روایات اسلامی چه جایگاهی برای «حمایت از مظلوم» در نظر گرفته است؟
پاسخ :
در منابع اسلامی، روایات متعدّدى درباره لزوم دفاع از مظلومان وجود دارد، که به چند نمونه آن اشاره مى شود:
1. پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «مَنْ اَخَذَ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ کانَ مَعى فى الجنّة مُصاحِباً»(1)؛ (کسى که حقّ مظلوم را از ظالم بگیرد [چه مظلوم، مسلمان باشد، و چه غیر مسلمان] در بهشت با من خواهد بود). جایگاه بسیارى از انسانها در بهشت خواهد بود، ولى همه بهشتیان این سعادت را ندارند که در کنار پیامبر بزرگوار اسلام(صلى الله علیه وآله) باشند، امّا کمک کردن و یارى رساندن به مظلوم، و گرفتن حق او از ظالم، به قدرى مهم است که انسان را در بهشت همنشین پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى کند.
2. در حدیث دیگرى از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «مَنْ سَمِعَ رَجُلاً ینادى یا لَلْمُسْلِمینْ فَلَمْ یجِبْهُ فَلَیسَ بِمُسْلِم»(2)؛ (هر کس صداى مظلومى را بشنود که از مسلمانان کمک مى طلبد، و به کمک او نشتابد مسلمان نیست).
این روایت نیز عام است و شامل غیر مسلمانان نیز مى شود. بنابراین، طبق روایت فوق هر کس نداى مظلومیت مظلومى را بشنود، و استغاثه اش به گوش او برسد، و توانایى یارى رساندن به او را داشته باشد، و به یاریش نشتابد مسلمان نیست. شما این دستور عالى اسلام را با رفتار دنیاپرستان و پول پرستان دنیاى مدرن امروز مقایسه کنید. آنها صریحاً مى گویند: «ما در جایى سرمایه گذارى مى کنیم که منافعى داشته باشیم، اگر در بوسنى و هرزگوین صدها هزار نفر کشته شوند براى ما مهم نیست، زیرا منافعى در آن منطقه نداریم!».
آیا اسلام با این معارف ارزشمندش جنگ طلب است، یا دنیاپرستان و پول پرستانى که بوى پول در هر گوشه اى از دنیا به مشام آنها برسد حاضرند براى تصاحب پول، آن منطقه را به آتش بکشند و مردمش را آواره نمایند.
3. امام على(علیه السلام) خطاب به دو فرزند بزرگوارش امام حسن و حسین(علیهما السلام) فرمود: «کونا لِظّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»(3)؛ (دشمن ظالم و یار و کمک کار مظلوم باشید). در این روایت نیز سخنى از مسلمانان نیست، بنابراین، دفاع از مظلوم وظیفه هر مسلمانى است؛ هر چند مظلوم، غیر مسلمان باشد.
4. امام سجّاد(علیه السلام) در کتاب ارزشمند صحیفه سجادیه، دعاى 38 مى فرماید: «اَللّهُمَّ اِنّى اَعْتَذِرُ اِلَیک مِنْ مَظْلُوم ظُلِمَ بِحَضْرَتى فَلَمْ اَنْصُرْهُ، وَ مِنْ مَعْرُوف اُسْدِىَ اِلَىَّ فَلَمْ اَشْکرْهُ، وَ مَنْ مُسِىء اِعْتَذَرَ اِلَىَّ فَلَمْ اَعْذِرْهُ»(4)؛ (پروردگارا! در پیشگاه تو از سه چیز عذرخواهى نموده، و پوزش مى طلبم:
1. از مظلومى که در حضور من مورد ظلم و ستم قرار گرفته، و یاریش نکردم.
2. از کسى که خدمتى به من کرده، و من از او قدردانى و تشکر ننمودم.
3. و از شخص خطاکارى که در حق من بدى کرده و عذرخواهى نمود، ولى عذر او را نپذیرفتم).
اوّلاً: امام سجاد(علیه السلام) کمک نکردن به مظلوم، قدردانى نکردن از مُنعم، و نپذیرفتن عذر خطاکار را گناه مى شمرد، و لذا به درگاه خداوند عذر تقصیر مى آورد.
ثانیاً: با توجّه به این که او، امام معصوم است و گناه و خطا نمى کند، این مطالب را براى ما بیان مى کند، که اگر مرتکب این خطاها شده ایم توبه کنیم.
ثالثاً: همان گونه که دوست داریم اگر مظلوم واقع شدیم دیگران به فریاد ما برسند، و اگر به دیگران خدمت کردیم قدردان زحمات ما باشند، و اگر خطایى کردیم عذرمان را بپذیرند، باید نسبت به دیگران نیز چنین باشیم. به مظلوم کمک کنیم، قدردان زحمات دیگران بوده، و عذر تقصیرشان را پذیرا باشیم.
عجیب است که در مظانّ اجابت دعا انتظار داریم خداوند متعال تمام گناهان و خطاهاى ما را بخشیده، و قلم عفو بر جرایم اعمالمان بکشد، امّا نسبت به خطاى دیگران، گاه سالها کینه آن را در سینه نگه مى داریم، و به هیچ وجه حاضر به بخشیدن او نیستیم. اگر مردم اهل عفو و گذشت بودند، و در این زمینه سخت گیرى نمى کردند، بسیارى از پرونده هاى دادگسترى مختومه مى شد.(5)
پی نوشت ها:
(1). کنز الفوائد، کراجکى، محمد بن على، محقق / مصحح: نعمة، عبد الله، دار الذخائر، قم، 1410 قمری، چاپ: اول، ج 1، ص 135، فصل (مما ورد فی ذکر الظلم).
(2). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 164، باب (الاهتمام بأمور المسلمین و النصیحة لهم و نفعهم).
(3). نهج البلاغه، شریف الرضى، محمد بن حسین، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت، قم، 1414 قمری، چاپ: اول، ص 421، (نامه 47).
(4). شاعر خوش ذوقى این جملات را به شکل زیر به شعر درآورده است؛ توجّه فرمایید:
بارالها من کنون بر درگهت *** عذر خواهم از قصور در رهت
ظلم بر مظلوم شد در نزدِ من *** من ندادم یاریش در انجمن
عذر مى خواهم اگر از دیگران *** شد به من لطف و نکردم شکر آن
یا اگر کس بد نمود و عذر خواست *** رد نمودم عذر او بى کم و کاست
منبع: از تو سوال مى کنند، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادى، انتشارات مدرسه امام على بن ابى‌طالب (علیه السلام)، قم، 1387 ش.
در منابع اسلامی، روایات متعدّدى درباره لزوم دفاع از مظلومان وجود دارد، که به چند نمونه آن اشاره مى شود:
1. پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «مَنْ اَخَذَ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ کانَ مَعى فى الجنّة مُصاحِباً»(1)؛ (کسى که حقّ مظلوم را از ظالم بگیرد [چه مظلوم، مسلمان باشد، و چه غیر مسلمان] در بهشت با من خواهد بود). جایگاه بسیارى از انسانها در بهشت خواهد بود، ولى همه بهشتیان این سعادت را ندارند که در کنار پیامبر بزرگوار اسلام(صلى الله علیه وآله) باشند، امّا کمک کردن و یارى رساندن به مظلوم، و گرفتن حق او از ظالم، به قدرى مهم است که انسان را در بهشت همنشین پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى کند.
2. در حدیث دیگرى از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «مَنْ سَمِعَ رَجُلاً ینادى یا لَلْمُسْلِمینْ فَلَمْ یجِبْهُ فَلَیسَ بِمُسْلِم»(2)؛ (هر کس صداى مظلومى را بشنود که از مسلمانان کمک مى طلبد، و به کمک او نشتابد مسلمان نیست).
این روایت نیز عام است و شامل غیر مسلمانان نیز مى شود. بنابراین، طبق روایت فوق هر کس نداى مظلومیت مظلومى را بشنود، و استغاثه اش به گوش او برسد، و توانایى یارى رساندن به او را داشته باشد، و به یاریش نشتابد مسلمان نیست. شما این دستور عالى اسلام را با رفتار دنیاپرستان و پول پرستان دنیاى مدرن امروز مقایسه کنید. آنها صریحاً مى گویند: «ما در جایى سرمایه گذارى مى کنیم که منافعى داشته باشیم، اگر در بوسنى و هرزگوین صدها هزار نفر کشته شوند براى ما مهم نیست، زیرا منافعى در آن منطقه نداریم!».
آیا اسلام با این معارف ارزشمندش جنگ طلب است، یا دنیاپرستان و پول پرستانى که بوى پول در هر گوشه اى از دنیا به مشام آنها برسد حاضرند براى تصاحب پول، آن منطقه را به آتش بکشند و مردمش را آواره نمایند.
3. امام على(علیه السلام) خطاب به دو فرزند بزرگوارش امام حسن و حسین(علیهما السلام) فرمود: «کونا لِظّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»(3)؛ (دشمن ظالم و یار و کمک کار مظلوم باشید). در این روایت نیز سخنى از مسلمانان نیست، بنابراین، دفاع از مظلوم وظیفه هر مسلمانى است؛ هر چند مظلوم، غیر مسلمان باشد.
4. امام سجّاد(علیه السلام) در کتاب ارزشمند صحیفه سجادیه، دعاى 38 مى فرماید: «اَللّهُمَّ اِنّى اَعْتَذِرُ اِلَیک مِنْ مَظْلُوم ظُلِمَ بِحَضْرَتى فَلَمْ اَنْصُرْهُ، وَ مِنْ مَعْرُوف اُسْدِىَ اِلَىَّ فَلَمْ اَشْکرْهُ، وَ مَنْ مُسِىء اِعْتَذَرَ اِلَىَّ فَلَمْ اَعْذِرْهُ»(4)؛ (پروردگارا! در پیشگاه تو از سه چیز عذرخواهى نموده، و پوزش مى طلبم:
1. از مظلومى که در حضور من مورد ظلم و ستم قرار گرفته، و یاریش نکردم.
2. از کسى که خدمتى به من کرده، و من از او قدردانى و تشکر ننمودم.
3. و از شخص خطاکارى که در حق من بدى کرده و عذرخواهى نمود، ولى عذر او را نپذیرفتم).
اوّلاً: امام سجاد(علیه السلام) کمک نکردن به مظلوم، قدردانى نکردن از مُنعم، و نپذیرفتن عذر خطاکار را گناه مى شمرد، و لذا به درگاه خداوند عذر تقصیر مى آورد.
ثانیاً: با توجّه به این که او، امام معصوم است و گناه و خطا نمى کند، این مطالب را براى ما بیان مى کند، که اگر مرتکب این خطاها شده ایم توبه کنیم.
ثالثاً: همان گونه که دوست داریم اگر مظلوم واقع شدیم دیگران به فریاد ما برسند، و اگر به دیگران خدمت کردیم قدردان زحمات ما باشند، و اگر خطایى کردیم عذرمان را بپذیرند، باید نسبت به دیگران نیز چنین باشیم. به مظلوم کمک کنیم، قدردان زحمات دیگران بوده، و عذر تقصیرشان را پذیرا باشیم.
عجیب است که در مظانّ اجابت دعا انتظار داریم خداوند متعال تمام گناهان و خطاهاى ما را بخشیده، و قلم عفو بر جرایم اعمالمان بکشد، امّا نسبت به خطاى دیگران، گاه سالها کینه آن را در سینه نگه مى داریم، و به هیچ وجه حاضر به بخشیدن او نیستیم. اگر مردم اهل عفو و گذشت بودند، و در این زمینه سخت گیرى نمى کردند، بسیارى از پرونده هاى دادگسترى مختومه مى شد.(5)
پی نوشت ها:
(1). کنز الفوائد، کراجکى، محمد بن على، محقق / مصحح: نعمة، عبد الله، دار الذخائر، قم، 1410 قمری، چاپ: اول، ج 1، ص 135، فصل (مما ورد فی ذکر الظلم).
(2). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 164، باب (الاهتمام بأمور المسلمین و النصیحة لهم و نفعهم).
(3). نهج البلاغه، شریف الرضى، محمد بن حسین، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت، قم، 1414 قمری، چاپ: اول، ص 421، (نامه 47).
(4). شاعر خوش ذوقى این جملات را به شکل زیر به شعر درآورده است؛ توجّه فرمایید:
بارالها من کنون بر درگهت *** عذر خواهم از قصور در رهت
ظلم بر مظلوم شد در نزدِ من *** من ندادم یاریش در انجمن
عذر مى خواهم اگر از دیگران *** شد به من لطف و نکردم شکر آن
یا اگر کس بد نمود و عذر خواست *** رد نمودم عذر او بى کم و کاست
منبع: از تو سوال مى کنند، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادى، انتشارات مدرسه امام على بن ابى‌طالب (علیه السلام)، قم، 1387 ش.
