راه های شناخت دوست شایسته

پرسش :

دوست خوب را چگونه بشناسیم؟

پاسخ :
برای شناختن دوست خوب راه‌های گوناگونی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

اولین راه شناخت دوست خوب این است که ببینیم او با چه کسانی دوست است. اگر دوست‌های او آدم‌های خوبی هستند، معلوم می‌شود که خودش هم آدم خوبی است، اما اگر دیدیم که دوست‌هایش آدم‌های خوبی نیستند، تقریباً می‌شود گفت که خودش هم آدم چندان مناسبی برای دوستی نیست.

حضرت محمد (صلّی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «مردم را با دوستانشان بیازمایید؛ زیرا آدمی با کسی دوستی می‌کند که از رفتارش خوشش بیاید.»(1) یعنی وقتی انسان فردی را برای دوستی بر می‌گزیند، حتماً روش و منش او را پسندیده است. از این رو، آدم‌های خوب همیشه با افراد خوب و انسان‌های بد با افراد بد طرح دوستی می‌ریزند.

پس ما می‌توانیم با شناخت دوست‌های یک فرد خودش را هم بشناسیم. حضرت سلیمان (علیه السلام) فرمودند: «درباره‌ی هیچ کس قضاوت نکنید تا آنکه ببینید با چه کسی هم‌نشینی می‌کند؛ زیرا آدمی از راه همگنان و هم‌نشینانش شناخته می‌شود.»(2)

دومین راه شناخت دوست خوب ارزیابی رفتار افراد در زمان خشم و ناراحتی است. در این حالات، افراد باطن خود را به نمایش می‌گذارند و حقیقت خود را نشان می‌دهند. به همین دلیل خیلی راحت می‌شود آنها را شناخت و به نقاط ضعف و قوتشان پی برد. اگر کسی در زمان خشم، صبوری ورزید و ادب را پیشه کرد، معلوم می شود که آدم خیلی خوبی است، اما اگر از کوره در رفت و داد و بیداد راه انداخت، خیلی نمی‌توان روی او حساب کرد.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «هر یک از برادرانت که سه بار از تو خشمگین شد و درباره‌ات سخن بدی نگفت، او را به دوستی خود برگزین.»(3)

سومین راه شناخت دوست خوب این است که ببینیم چه کسانی هنگام رنج و سختی در کنارمان می‌مانند و یاریمان می‌کنند. در زمان راحتی و آسایش دوست زیاد پیدا می‌شود. دوست خوب کسی است که در زمان سختی و مشکلات هم رابطه‌اش را با ما حفظ کند. امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «بد برادری است آنکه به گاه توانگریت به تو توجه دارد و آنگاه که فقیر شوی از تو می‌بُرد.»(4)

چهارمین راه شناخت دوست خوب این است که ببینیم آیا دیدار او ما را به یاد خدا و کارهای خوب می‌اندازد یا نه. ما با دیدار برخی از افراد به یاد خدا و کارهای نیک می‌افتیم و با دیدار برخی دیگر خدا را از یاد می‌بریم و هوس گناه می‌کنیم. آدم عاقل کسی است که با گروه اول دوست شود. «یاران عیسی (علیه السلام) از او پرسیدند: "ای روح الله! ما با چه کسی هم‌نشینی کنیم؟" حضرت عیسی (علیه السلام) فرمودند: "با آنکه دیدنش شما را به یاد خدا می‌اندازد و گفتارش بر دانش شما می‌افزاید و رفتارش شما را به توجه به آخرت تشویق می‌کند."»(5)

پی‌نوشت‌ها:
1. میزان الحکمه، حدیث 10223.
2. همان، حدیث 10222.
3. همان، حدیث 10238.
4. بحار الانوار، ج46، ص 287.
5. میزان الحکمه، حدیث 2403.

منبع: هفتاد و شش پرسش و پاسخ درباره اخلاق و رفتار، غلامرضا حیدری ابهری، انتشارات قدیانی، 1393.