یهود پایه گذاران «حیله های شرعی»
پرسش :
اولین کسانی که در احکام الهی، «حیله های شرعی» به کار بردند چه کسانی بودند؟
پاسخ :
از منابع مختلف چنین استفاده مى شود که اوّلین حیله گران، گروه یهود بودند؛ و به تعبیر دقیق تر، اوّلین گروهى را که ما در این رابطه مى شناسیم، بنى اسرائیل بوده است. قرآن مجید حیله گرى آنها را (بطور اجمالى و سربسته) در آیات 163 تا 166 سوره «اعراف» بیان مى کند.
به گفته قرآن اصل ماجرا از این قرار بود: «وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتى کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ اِذْ یَعْدُونَ فِى السَّبْتِ اِذْ تَأْتیهِمْ حیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتیهِمْ کَذلِکَ نَبْلُوهُمْ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ»؛ (و از آنها درباره [سرگذشت] شهرى که در ساحل دریا بود، بپرس! زمانى که آنها در روزهاى شنبه، تجاوز [و نافرمانى خدا] مى کردند؛ همان هنگام که ماهیان شان، روز شنبه [که روز تعطیل و استراحت و عبادت بود، بر سطح آب] آشکار مى شدند؛ امّا در غیر شنبه، به سراغ آنها نمى آمدند؛ این چنین آنها را به چیزی که در آن نافرمانی می کردند آزمایش کردیم!).
قرار شد خداوند متعال، جمعى از بنى اسرائیل را - که در کنار دریا زندگى مى کردند - امتحان کند؛ این قوم طبق احادیث وارده و تفاسیر مختلف، در بندرى بنام «ایله»(1) زندگى مى کردند که ظاهراً همین «بندر ایلات» فعلى بوده است، که در کنار دریاى احمر قرار دارد. امتحان آنها به این شکل بود که روز شنبه(2) ـ که روز تعطیلى بنى اسرائیل بود ـ ماهیگیرى نکنند؛ آنها به این آزمایش الهى پاسخ مثبت ندادند و از این امتحان سرافراز بیرون نیامدند؛ بلکه با یک حیله به اصطلاح شرعى، دست به ماهیگیرى زدند!
توضیح اینکه: در روز شنبه به عکس روزهاى دیگر، ماهی هاى فراوانى بر سطح آب ظاهر مى شد(3) به گونه اى که طبق بعضى از روایات، سطح آب پوشیده از ماهى بود، و آب به درستى دیده نمى شد!(4) آری آن جمعیّت دنیاپرست، نمی توانستند از این همه ماهى دل بکنند و از طرفى از عذاب الهى و مجازات پروردگار نیز مى ترسیدند! لذا براى این که به زعم خود، هم گرفتار عذاب الهى نشوند و هم شهوت دنیاپرستى خود را اشباع کنند، دست به حیله اى زدند و از قانون الهى در روز شنبه تجاوز کردند. قرآن مجید چگونگى حیله آنها را بیان نکرده است، ولى در تفاسیر و احادیث، حیله مذکور به أشکال مختلف نقل شده است، از جمله:
1. یهود حوضچه هایى در کنار دریا حفر کردند، روز شنبه راه این حوضچه ها را باز مى کردند، آب و ماهى به داخل این حوضچه ها وارد مى شد، وقتى که حوضچه ها پر مى شد، به هنگام عصر راه حوضچه ها را مى بستند و ماهی ها را در آن زندانى مى کردند، سپس در روز یکشنبه به صید آنها مى پرداختند!(5)
2. آنها حوضچه ها را به همان شکلى که گفته شد ساختند، ولى راه ورودى را به شکلى تنظیم نمودند که فقط ورود به آن امکان پذیر بود، امّا خروج از آن ممکن نبود(6) و به اصطلاح یک طرفه بود.(7)
3. طبق بعضى از روایات، آنها در روز شنبه دامهاى خود را در دریا مى افکندند و ماهی ها در آن گرفتار مى شدند، ولى همان روز دامها را جمع نمى کردند؛ بلکه روز یکشنبه آن را از آب خارج کرده و ماهی ها را صید مى نمودند، این دامها هم به شکلى بود که ورود به آن ممکن، ولى خروج از آن امکان نداشت.(8)
خلاصه این که طبق آیه شریفه و روایات رسیده از ائمّه معصومین(علیهم السلام) یهودیان دست به چنین حیله اى زدند، تا به مقصد و مقصود خود راه یابند.
پی نوشت:
(1). البرهان فى تفسیر القرآن، بحرانى، سید هاشم، تحقیق: موسسة بعثت، بنیاد بعثت، تهران، 1416 قمری، چاپ: اول، ج 2، ص 598.
(2). «سَبْتْ» در لغت بمعناى آرامش است و علّت این که روز شنبه را «سَبْت» گفته اند این است که این روز، روز تعطیلى بنى اسرائیل، روز آرامش، آسایش و ترک کسب و کار آنها بوده است. خداوند متعال خواب را نیز به همین جهت به «سُباتْ» توصیف کرده است: «وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً» چون خواب، مایه آرامش و آسایش انسان است. (سوره نبأ، آیه 9).
(3). این مطلب معلول یکى از دو علّت زیر بود، نخست این که ماهیان احساس کردند که در روز شنبه آرامش و امنیت دارند، بدین جهت بى پروا بر روى آب ظاهر مى شدند. دیگر اینکه آنها از ناحیه خداوند مأمور بودند که روز شنبه بیشتر بر روى آب ظاهر شوند، تا بدین وسیله بنى اسرائیل امتحان شوند.
(4). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، طبرسى، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 شمسی، چاپ: سوم، ج 4، ص 756.
(5). همان.
(6). البرهان فى تفسیر القرآن، همان، ج 2، ص 598.
(7). مانند نوعى از تله هاى قدیمى که ورود صید به آن امکان داشت، و حیوان به طمع طعمه اى که در تله بود داخل مى شد، ولى خروج از آن ممکن نبود.
(8). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، همان، ج 4، ص 756؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 6، ص 422.
منبع: بررسى طرق فرار از ربا، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1385 شمسی، چاپ: اول، ص 20.
از منابع مختلف چنین استفاده مى شود که اوّلین حیله گران، گروه یهود بودند؛ و به تعبیر دقیق تر، اوّلین گروهى را که ما در این رابطه مى شناسیم، بنى اسرائیل بوده است. قرآن مجید حیله گرى آنها را (بطور اجمالى و سربسته) در آیات 163 تا 166 سوره «اعراف» بیان مى کند.
به گفته قرآن اصل ماجرا از این قرار بود: «وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتى کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ اِذْ یَعْدُونَ فِى السَّبْتِ اِذْ تَأْتیهِمْ حیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتیهِمْ کَذلِکَ نَبْلُوهُمْ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ»؛ (و از آنها درباره [سرگذشت] شهرى که در ساحل دریا بود، بپرس! زمانى که آنها در روزهاى شنبه، تجاوز [و نافرمانى خدا] مى کردند؛ همان هنگام که ماهیان شان، روز شنبه [که روز تعطیل و استراحت و عبادت بود، بر سطح آب] آشکار مى شدند؛ امّا در غیر شنبه، به سراغ آنها نمى آمدند؛ این چنین آنها را به چیزی که در آن نافرمانی می کردند آزمایش کردیم!).
قرار شد خداوند متعال، جمعى از بنى اسرائیل را - که در کنار دریا زندگى مى کردند - امتحان کند؛ این قوم طبق احادیث وارده و تفاسیر مختلف، در بندرى بنام «ایله»(1) زندگى مى کردند که ظاهراً همین «بندر ایلات» فعلى بوده است، که در کنار دریاى احمر قرار دارد. امتحان آنها به این شکل بود که روز شنبه(2) ـ که روز تعطیلى بنى اسرائیل بود ـ ماهیگیرى نکنند؛ آنها به این آزمایش الهى پاسخ مثبت ندادند و از این امتحان سرافراز بیرون نیامدند؛ بلکه با یک حیله به اصطلاح شرعى، دست به ماهیگیرى زدند!
توضیح اینکه: در روز شنبه به عکس روزهاى دیگر، ماهی هاى فراوانى بر سطح آب ظاهر مى شد(3) به گونه اى که طبق بعضى از روایات، سطح آب پوشیده از ماهى بود، و آب به درستى دیده نمى شد!(4) آری آن جمعیّت دنیاپرست، نمی توانستند از این همه ماهى دل بکنند و از طرفى از عذاب الهى و مجازات پروردگار نیز مى ترسیدند! لذا براى این که به زعم خود، هم گرفتار عذاب الهى نشوند و هم شهوت دنیاپرستى خود را اشباع کنند، دست به حیله اى زدند و از قانون الهى در روز شنبه تجاوز کردند. قرآن مجید چگونگى حیله آنها را بیان نکرده است، ولى در تفاسیر و احادیث، حیله مذکور به أشکال مختلف نقل شده است، از جمله:
1. یهود حوضچه هایى در کنار دریا حفر کردند، روز شنبه راه این حوضچه ها را باز مى کردند، آب و ماهى به داخل این حوضچه ها وارد مى شد، وقتى که حوضچه ها پر مى شد، به هنگام عصر راه حوضچه ها را مى بستند و ماهی ها را در آن زندانى مى کردند، سپس در روز یکشنبه به صید آنها مى پرداختند!(5)
2. آنها حوضچه ها را به همان شکلى که گفته شد ساختند، ولى راه ورودى را به شکلى تنظیم نمودند که فقط ورود به آن امکان پذیر بود، امّا خروج از آن ممکن نبود(6) و به اصطلاح یک طرفه بود.(7)
3. طبق بعضى از روایات، آنها در روز شنبه دامهاى خود را در دریا مى افکندند و ماهی ها در آن گرفتار مى شدند، ولى همان روز دامها را جمع نمى کردند؛ بلکه روز یکشنبه آن را از آب خارج کرده و ماهی ها را صید مى نمودند، این دامها هم به شکلى بود که ورود به آن ممکن، ولى خروج از آن امکان نداشت.(8)
خلاصه این که طبق آیه شریفه و روایات رسیده از ائمّه معصومین(علیهم السلام) یهودیان دست به چنین حیله اى زدند، تا به مقصد و مقصود خود راه یابند.
پی نوشت:
(1). البرهان فى تفسیر القرآن، بحرانى، سید هاشم، تحقیق: موسسة بعثت، بنیاد بعثت، تهران، 1416 قمری، چاپ: اول، ج 2، ص 598.
(2). «سَبْتْ» در لغت بمعناى آرامش است و علّت این که روز شنبه را «سَبْت» گفته اند این است که این روز، روز تعطیلى بنى اسرائیل، روز آرامش، آسایش و ترک کسب و کار آنها بوده است. خداوند متعال خواب را نیز به همین جهت به «سُباتْ» توصیف کرده است: «وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ سُباتاً» چون خواب، مایه آرامش و آسایش انسان است. (سوره نبأ، آیه 9).
(3). این مطلب معلول یکى از دو علّت زیر بود، نخست این که ماهیان احساس کردند که در روز شنبه آرامش و امنیت دارند، بدین جهت بى پروا بر روى آب ظاهر مى شدند. دیگر اینکه آنها از ناحیه خداوند مأمور بودند که روز شنبه بیشتر بر روى آب ظاهر شوند، تا بدین وسیله بنى اسرائیل امتحان شوند.
(4). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، طبرسى، فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 شمسی، چاپ: سوم، ج 4، ص 756.
(5). همان.
(6). البرهان فى تفسیر القرآن، همان، ج 2، ص 598.
(7). مانند نوعى از تله هاى قدیمى که ورود صید به آن امکان داشت، و حیوان به طمع طعمه اى که در تله بود داخل مى شد، ولى خروج از آن ممکن نبود.
(8). مجمع البیان فى تفسیر القرآن، همان، ج 4، ص 756؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج 6، ص 422.
منبع: بررسى طرق فرار از ربا، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1385 شمسی، چاپ: اول، ص 20.
