موارد استعمال «حیله» در روایات

پرسش :

در روایات اسلامی «حیله» به چه معنایی بکار رفته است؟

پاسخ :
حیله در احادیث و روایات، هم در معناى مثبت به کار رفته است و هم در معناى منفى؛ براى نمونه، از هر کدام روایتى را نقل مى کنیم:

الف: حیله منفى: حضرت على(علیه السلام) در خطبه 122 که اشاره به بالا بردن قرآنها توسّط معاویه بر سر نیزه ها دارد مى فرماید: «اَلَمْ تَقُولُوا،عِنْدَ رَفْعِهِمُ الْمَصاحِفَ حیلَةً وَ غیلَةً وَ مَکْراً وَ خَدیعَةً، اِخْوانُنا وَ اَهْلُ دَعْوَتِنا»؛ (آیا شما [که به حکمیّت اعتراض مى کنید] هنگامى که لشگریان شام، قرآنها را از روى مکر و حیله و نیرنگ و فریب بر سر نیزه ها کردند، نگفتید: شامیان برادران دینى ما هستند و آنها هم مسلمان هستند!؟) مى بینید که حضرت على(علیه السلام) در این جملات، «حیله» را به معناى منفى آن استعمال کرده است.

ب: حیله مثبت: در عهدنامه مالک اشتر مى خوانیم: «اَللّهَ اَللّهَ فِى الطَّبَقَةِ السُّفْلى مِنَ الَّذینَ لا حیلَةَ لَهُمْ؛ مالک!»(1)؛ (مراقب قشر پایین و مستضعف و کم درآمد جامعه که هیچ چاره اى ندارند و دستشان به جایى نمى رسد، باش!) حضرت امیر مؤمنان(علیه السلام) در این جمله، حیله را در معناى مثبت استعمال کرده است.

پی نوشت:
(1). نهج البلاغة، شریف الرضى، محمد بن حسین‏، محقق / مصحح: صبحی صالح، هجرت‏، قم‏، ‏1414 قمری، چاپ: اول، ص 438، (نامه 53).

منبع: بررسى طرق فرار از ربا، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ‏ابوالقاسم، مدرسة الامام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1385 شمسی، چاپ: اول، ص 13.