آداب قرائت قرآن کریم
پرسش :
قرائت قرآن کریم چه آدابی دارد؟
پاسخ :
در قرآن کریم آمده: «... وَ رَتِّلِ القُرآنَ تَرتَیلاً»(1)؛ (قرآن را با تأنّى و وضوح تلاوت کن). در جاى دیگر مى فرماید: «وَ إِذَا قُرِءَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»(2)؛ (زمانى که قرآن قرائت مى شود گوش فرا دهید، و ساکت باشید، تا مورد رحمت خداوندى قرار گیرید).
در روایات معصومین(علیهم السّلام) هم وارده شده، از جمله پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: «لِکُلِّ شَىءٍ حُلِیَّةٌ وَ حُلِیَّةُ القُرآنِ اَلصُّوتُ الحَسَنِ»(3)؛ (براى هر چیزى زیورى است و زیور قرآن، صداى خوب است).
و نیز امام صادق(علیه السلام) در مورد آیه «وَ رَتِّلِ القُرآنَ تَرتَیِلاً» فرموده اند: «هو اَنْ تَتَمَکَّثَ فِیهِ وَ تُحَسِّنُ بِهِ صُوتَکَ»(4)؛ (ترتیل آن است که مَکث و توقف کنى در خواندن قرآن و [عجله ننمائى] و صداى خود را در قرآن خواندن نیکو قرار دهى).
از این تفسیر و دیگر سخنان بزرگان دین روشن مى شود که امام على(علیه السلام) در خطبه متقین به حُسْن ظاهرى و ادب ظاهرى اشاره کرده اند؛ زیرا فرمودند: «تَالِینَ لِاَجزَاءِ القُرآنِ یُرَتَّلُونَهَ تَرتِیلاً» از موارد تأدّب ظاهرى، نظر کردن به قرآن است که خود عبادتى مستقل است.
در روایت نبوى آمده: «اَلنَّظَرُ فِى ثَلَاثَةِ اَشَیَاءٍ عِبَادَةٌ: اَلنَّظَرُ فِى وَجهِ الوَالِدَینِ، وَ فِى المُصحَفِ، وَ فِى البَحرِ»(5)؛ (نظر کردن در سه چیز عبادت است: 1. نظر در سیماى پدر و مادر. 2. در قرآن. 3. در دریا)
درباره آداب تلاوت قرآن مطلب بسیار زیبایى است، که در دو روایت بسیار جالب بیان شده است، روایت اول از امام صادق(علیه السلام) است که فرمودند: «قَالَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله علیه وآله): نَظِّفُوا طَرِیقَ القُرآنِ. قِیلَ: یَا رَسُولَ اللهِ! وَ مَا طَرِیقُ القُرآنِ؟ قَالَ: اَفوَاهُکُم. قِیلَ: بِمَاذَا؟ قَالَ: بِالسِّوَاکِ»(6)؛ (راه قرآن را تمیز کنید. گفته شد: یا رسول الله، طریق و راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان هاى شما. گفته شد: به چه چیز؟ فرمود به مسواک کردن).
روایت دومى از امام رضا(علیه السلام) است که از پدرانش نقل مى کند تا به رسول الله(صلى الله علیه وآله) مى رسد: «قَالَ رَسُولُ اللّهِ: اَفوَاهُکُم طُرُقٌ مِن طُرُقِ رَبِّکُم، فَنَظِّفُوهَا»(7)؛ (دهانهاى شما راههاى پروردگار شما است، پس آن را تمیز و نظیف کنید).
ائمه هدى(علیهم السّلام) که خود چنین دستوراتى صادر مى کردند، خود اولین عمل کنندگان به آنها بوده اند. در روایت آمده که امام سجاد(علیه السلام) بهترین مردم از نظر صوت قرآن بودند، و صدا را بلند مى کردند، تا اهل منزل بشنوند و به قدرى جاذبه داشت که وقتی سقّاها عبور مى کردند ایستاده و گوش فرا مى دادند و امام باقر(علیه السلام) هم وقتى در شب قرآن تلاوت مى کردند، صدا را بلند کرده به طورى که افراد ایستاده و گوش مى کردند.(8)
پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره مزمل، آیه 4.
(2). سوره اعراف، آیه 204.
(3). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 615، باب (ترتیل القرآن بالصوت الحسن)؛ وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، 1409 قمری، چاپ: اول، ج 6، ص 211، باب 24 (تحریم الغناء فی القرآن و استحباب تحسین الصوت به بما دون الغناء و التوسط فی رفع الصوت).
(4). وسائل الشیعة، همان، ص 208، باب 21 (استحباب ترتیل القرآن و کراهة العجلة فیه)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 82، ص 8، باب 23 (القراءة و آدابها و أحکامها).
(5). صحیفة الإمام الرضا(ع)، على بن موسى، امام هشتم(ع)، محقق/ مصحح: نجف، محمد مهدى، کنگره جهانى امام رضا(ع)، مشهد، 1406 قمری، چاپ: اول، ص 90، باب (الزیادات)؛ بحار الأنوار، همان، ص 368، باب 20 (ما کتبه صلوات الله علیه للمأمون من محض الإسلام و شرائع الدین و سائر ما روی عنه ع من جوامع العلوم).
(6). المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق/ مصحح: محدث، جلال الدین، دار الکتب الإسلامیة، قم، 1371 قمری، چاپ: دوم، ج 2، ص 558، باب 123 (الخلال و السواک)؛ الجعفریات- ( الأشعثیات)، ابن اشعث، محمد بن محمد، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران، چاپ: اول، بى تا، ص 15، باب (فضل السواک)؛ وسائل الشیعة، همان، ج 2، ص 22، باب 7 (استحباب السواک عند قراءة القرآن).
(7). صحیفة الإمام الرضا(ع)، همان، ص 54، (متن الصحیفة)؛ بحار الأنوار، همان، ج 73، ص 130، باب 18 (السواک و الحث علیه و فوائده و أنواعه و أحکامه).
(8). وسائل الشیعة، همان، ج 6، ص 209، باب 23 (جواز القراءة سرا و جهرا و اختیار السر).
منبع: اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى (دام ظله)، تهیه و تنظیم: اکبر خادم الذاکرین، نسل جوان، قم، 1385 ش، چاپ: اول، ج 1، ص 441.
در قرآن کریم آمده: «... وَ رَتِّلِ القُرآنَ تَرتَیلاً»(1)؛ (قرآن را با تأنّى و وضوح تلاوت کن). در جاى دیگر مى فرماید: «وَ إِذَا قُرِءَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»(2)؛ (زمانى که قرآن قرائت مى شود گوش فرا دهید، و ساکت باشید، تا مورد رحمت خداوندى قرار گیرید).
در روایات معصومین(علیهم السّلام) هم وارده شده، از جمله پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) مى فرماید: «لِکُلِّ شَىءٍ حُلِیَّةٌ وَ حُلِیَّةُ القُرآنِ اَلصُّوتُ الحَسَنِ»(3)؛ (براى هر چیزى زیورى است و زیور قرآن، صداى خوب است).
و نیز امام صادق(علیه السلام) در مورد آیه «وَ رَتِّلِ القُرآنَ تَرتَیِلاً» فرموده اند: «هو اَنْ تَتَمَکَّثَ فِیهِ وَ تُحَسِّنُ بِهِ صُوتَکَ»(4)؛ (ترتیل آن است که مَکث و توقف کنى در خواندن قرآن و [عجله ننمائى] و صداى خود را در قرآن خواندن نیکو قرار دهى).
از این تفسیر و دیگر سخنان بزرگان دین روشن مى شود که امام على(علیه السلام) در خطبه متقین به حُسْن ظاهرى و ادب ظاهرى اشاره کرده اند؛ زیرا فرمودند: «تَالِینَ لِاَجزَاءِ القُرآنِ یُرَتَّلُونَهَ تَرتِیلاً» از موارد تأدّب ظاهرى، نظر کردن به قرآن است که خود عبادتى مستقل است.
در روایت نبوى آمده: «اَلنَّظَرُ فِى ثَلَاثَةِ اَشَیَاءٍ عِبَادَةٌ: اَلنَّظَرُ فِى وَجهِ الوَالِدَینِ، وَ فِى المُصحَفِ، وَ فِى البَحرِ»(5)؛ (نظر کردن در سه چیز عبادت است: 1. نظر در سیماى پدر و مادر. 2. در قرآن. 3. در دریا)
درباره آداب تلاوت قرآن مطلب بسیار زیبایى است، که در دو روایت بسیار جالب بیان شده است، روایت اول از امام صادق(علیه السلام) است که فرمودند: «قَالَ رَسُولُ اللهِ(صلى الله علیه وآله): نَظِّفُوا طَرِیقَ القُرآنِ. قِیلَ: یَا رَسُولَ اللهِ! وَ مَا طَرِیقُ القُرآنِ؟ قَالَ: اَفوَاهُکُم. قِیلَ: بِمَاذَا؟ قَالَ: بِالسِّوَاکِ»(6)؛ (راه قرآن را تمیز کنید. گفته شد: یا رسول الله، طریق و راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان هاى شما. گفته شد: به چه چیز؟ فرمود به مسواک کردن).
روایت دومى از امام رضا(علیه السلام) است که از پدرانش نقل مى کند تا به رسول الله(صلى الله علیه وآله) مى رسد: «قَالَ رَسُولُ اللّهِ: اَفوَاهُکُم طُرُقٌ مِن طُرُقِ رَبِّکُم، فَنَظِّفُوهَا»(7)؛ (دهانهاى شما راههاى پروردگار شما است، پس آن را تمیز و نظیف کنید).
ائمه هدى(علیهم السّلام) که خود چنین دستوراتى صادر مى کردند، خود اولین عمل کنندگان به آنها بوده اند. در روایت آمده که امام سجاد(علیه السلام) بهترین مردم از نظر صوت قرآن بودند، و صدا را بلند مى کردند، تا اهل منزل بشنوند و به قدرى جاذبه داشت که وقتی سقّاها عبور مى کردند ایستاده و گوش فرا مى دادند و امام باقر(علیه السلام) هم وقتى در شب قرآن تلاوت مى کردند، صدا را بلند کرده به طورى که افراد ایستاده و گوش مى کردند.(8)
پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره مزمل، آیه 4.
(2). سوره اعراف، آیه 204.
(3). الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر و آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 قمری، چاپ: چهارم، ج 2، ص 615، باب (ترتیل القرآن بالصوت الحسن)؛ وسائل الشیعة، شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت(ع)، مؤسسة آل البیت(ع)، قم، 1409 قمری، چاپ: اول، ج 6، ص 211، باب 24 (تحریم الغناء فی القرآن و استحباب تحسین الصوت به بما دون الغناء و التوسط فی رفع الصوت).
(4). وسائل الشیعة، همان، ص 208، باب 21 (استحباب ترتیل القرآن و کراهة العجلة فیه)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق/ مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 قمری، چاپ: دوم، ج 82، ص 8، باب 23 (القراءة و آدابها و أحکامها).
(5). صحیفة الإمام الرضا(ع)، على بن موسى، امام هشتم(ع)، محقق/ مصحح: نجف، محمد مهدى، کنگره جهانى امام رضا(ع)، مشهد، 1406 قمری، چاپ: اول، ص 90، باب (الزیادات)؛ بحار الأنوار، همان، ص 368، باب 20 (ما کتبه صلوات الله علیه للمأمون من محض الإسلام و شرائع الدین و سائر ما روی عنه ع من جوامع العلوم).
(6). المحاسن، برقى، احمد بن محمد بن خالد، محقق/ مصحح: محدث، جلال الدین، دار الکتب الإسلامیة، قم، 1371 قمری، چاپ: دوم، ج 2، ص 558، باب 123 (الخلال و السواک)؛ الجعفریات- ( الأشعثیات)، ابن اشعث، محمد بن محمد، مکتبة النینوى الحدیثة، تهران، چاپ: اول، بى تا، ص 15، باب (فضل السواک)؛ وسائل الشیعة، همان، ج 2، ص 22، باب 7 (استحباب السواک عند قراءة القرآن).
(7). صحیفة الإمام الرضا(ع)، همان، ص 54، (متن الصحیفة)؛ بحار الأنوار، همان، ج 73، ص 130، باب 18 (السواک و الحث علیه و فوائده و أنواعه و أحکامه).
(8). وسائل الشیعة، همان، ج 6، ص 209، باب 23 (جواز القراءة سرا و جهرا و اختیار السر).
منبع: اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازى (دام ظله)، تهیه و تنظیم: اکبر خادم الذاکرین، نسل جوان، قم، 1385 ش، چاپ: اول، ج 1، ص 441.
