پاسخ به شبهه تناقض گویی قرآن درباره جهل

پرسش :

شبهه‌: خدا در آیه‌ی 199 سوره‌ی اعراف جهل را بد دانسته و به پیغمبر دستور داده که از جاهلین روی گرداند، اما در آیه‌ی 78 سوره‌ی نحل گفته است: خداوند شما انسان‌ ها را از شکم ‌های مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی‌ دانستید و جاهل بودید. اگر جهل زشت و ناپسند است، پس چرا خدا انسان ها را جاهل به دنیا آورده است؟ آیا خدا در این آیات دچار تناقض‌ گویی نشده است؟

پاسخ :
جواب شبهه‌:
جهل بر دو قسم است:
 
1- جهل در مقابل علم:
آنچه که در آیه‌ی 78 سوره‌ی مبارکه‌ی نحل آمده است، از این نوع جهل است یعنی شما را به دنیا آوردیم در حالی که جاهل بودید (علم نداشتید).
 
این نوع از جهل ذاتاً بد نیست بلکه باقی ماندن بر آن بد است. لذا می ‌بینید در روایات، ما را به علم‌ جویی تشویق کرده و راه رسیدن به علم را به ما یاد داده اند و فرمودند: «ألا إنَّ مِفتاحَ العِلمِ السُّؤال» (1) آگاه باشید که کلید دستیابی به علم سوال کردن است.
 
2- جهل در مقابل عقل:
آنچه که در آیه‌ی 199 سوره‌ی مبارکه‌ی اعراف آمده است، از این نوع جهل است. جهل در مقابل عقل یعنی انسان به مقتضای آنچه که عقل درک کرده عمل نکند و یا به عبارت ساده تر، انسان به آنچه که از حقّ درک کرده عمل نکند و روی گرداند.
 
خداوند در آیه‌ی 199 سوره‌ی مبارکه‌ی اعراف می ‌فرماید: ای پیغمبر از کسانی که حقّ را درک کردند اما حاضر به قبول آن نیستند، روی گردان.
 
روایتی در همین زمینه داریم که حضرت امام رضا (علیه السلام) می ‌فرمایند: «صِدیقُ کُلّ امرِیءِ عَقلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهلُهُ» (2) دوست هر کسی عقل او و دشمنش جهل اوست. مراد از این جهل، به مقابله‌ی عقل، جهل به معنای دوّم یعنی جهل به معنای عمل نکردن به مقتضای عقل است.
 
خلاصه‌ی جواب:
جهل در آیه‌ی 78 سوره‌ی مبارکه‌ی نحل به معنای علم نداشتن و جهل در آیه‌ی 199 سوره‌ی مبارکه‌ی اعراف به معنای عدم اعتناء به آنچه که عقل درک کرده، می ‌باشد. بنابراین، تناقضی میان این آیات شریفه نیست. (3)
 
پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، جلد 36، صفحه 358 .
2- تحف العقول، صفحه 443.
3- تفسیر قرآن، بیان دکتر محمدعلی انصاری ذیل تفسیر سوره مبارکه یوسف آیه 33.
 
منبع‌: پاسخ به شبهات اینترنتی (پاسخ به شبهاتی که سایت های ضد اسلامی و ضد شیعی منتشر کرده‌ اند)، هادی کُردان، جلد اول، تهران: انتشارات شارق، چاپ پنجم، 1389ش.