پرسش :
احترام به پدر ومادر تا چه اندازه لازم است و اگر زماني به انها بي احترامي شد چگونه بايد جبران كرد تا مورد عفو خداوند قرار گيريم؟
پاسخ :
در اين خصوص به نظر مي رسد بهتر است ديدگاه قرآن را درخصوص احترام به والدين وآثار آن وبي احترامي به آنها وآثار آن بيان نمائيم:
الف)- آثار دنيوي نيكي به پدر و مادر:
1- محبوب پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمه ـ عليهم السلام ـ : انبياء به پدر و مادر خود احترام مي‌گذارند و در آياتي به اين مساله اشاره شده. درباره يحيي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «و برّاً بوالديه»[1] «با پدر و مادر خود نيك رفتار بود». و در رابطه با حضرت عيسي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «و برّاً بوالدتي و لم يعجلني جباراً شقياً»[2] «مرا نسبت به مادرم نيكو قرار داده است و جبار و شقي قرار نداده است».
چون انبياء خود داراي اين خصلت نيكو بودند لذا فرزنداني را كه به پدر و مادرشان احترام مي‌گذارند مورد احترام و محبت آنها بودند. عماربن حيان مي‌گويد به امام صادق ـ عليه السّلام ـ عرض كردم: اسماعيل به من خيلي محبت مي‌كند، امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: من قبلا اسماعيل را دوست داشتم امّا الان بيشتر او را دوست دارم. بعد امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: روزي خواهر رضاعي پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ پيش آن حضرت آمد چون او را ديد خوشحال شد و زيراندازي براي او پهن كرد و او را روي آن نشاند و با او مشغول به گفتگو شدو در صورت او مي‌خنديد. بعد از مدتي خواهر رضاعي پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ رفت و برادر رضائي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ آمد اما كارهايي كه براي خواهر رضاعي خود كرد براي او انجام نداد، از پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ سؤال كردند: چرا براي خواهرش آن كارها را انجام دادي ولي براي او انجام ندادي در حالي كه او مرد است؟ 2- نظر به والدين عبادت است: خداوند به نگاهي كه بندگان به بعضي از چيزها مي‌كنند ثواب ميدهد. از جمله به نگاه كردن به كعبه، نگاه به قرآن، نگاه به عالم، يكي از آنها كه خداوند نگاهش را عبادت محسوب مي‌كند نگاه كردن به پدر و مادر است. لذا پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: نگاه همراه با رافت و رحمت به پدر و مادر عبادت است.[4]
3- نظر به پدر و مادر ثواب حج مقبول را دارد: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:هيچ فرزند نيكو كاري نيست كه به پدر و مادرش نگاه با رحمت كند مگر اينكه براي هر نگاهي كه به آنها مي‌كند خداوند ثواب يك حج مقبول به آنها ميدهد.از پيامبر سؤال شد اگر چه كسي در روز صد بار به پدر و مادرش نگاه كند خداوند ثواب صد حج را به او ميدهد؟ فرمود: بله.[5]
4- مرگ آسان: امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: كسي كه دوست دارد خداوند سكرات مرگ را بر او آسان كند صله رحم كند و به پدر و مادرش نيكي كند.[6]
5- عمر زياد مي‌شود: «و الله يزيد في العمر».[7] امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرمود: نيكي به پدر و مادر عمر را زياد مي‌كند.
6- دچار فقر نمي‌شود: «......ولم يصبه في حقاقه فقراً ابداً».[8] در زندگي فقر به سراغ او نمي‌آيد.
7- نتيجه نيكي به پدر و مادر: در دستورات اسلامي به ما سفارش كردند كه به پدر و مادر خود احسان كنيد تا فرزندان شما نسبت به شما نيكي كنند، چون اين كار يك آموزش عملي است كه فرزندانمان از ما مي‌آموزند لذا امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: به پدرتان احترام كنيد كه فرزندانتان به شما نيكي كنند.[9]
ب) - آثار اخروي نيكي به پدر و مادر؛
1- غفران الهي: خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه دستور ميدهد كه نسبت به پدر و مادر نيكي و احترام و خضوع داشته باشيد بعد از آن مي‌فرمايد: «ربكم اعلم بما في نفوسكم ان تكونوا صالحين فانه كان للاوابين غفورا».[10]
«خدا به آنچه در دلهاي شما است از خود شما آگاهتر است اگر همانا در دل انديشه صلاح داريد خدا هركه را با نيت پاك به درگاه او تضرع و توبه كند البته خواهد بخشيد».
خداوند در اين آيه وعده آمرزش به كساني ميدهد كه اگر در مورد پدر و مادر از آنان لغزشي سر مي‌زند و بعد توبه مي‌كنند مي‌فرمايد: «پروردگار شما به باطن شما آگاهتر است. اگر صالح باشيد و توبه كنيد خداوند توبه كنندگان را مي‌آمرزد».
اگرچه اين آيه مطلق است و اختصاص به روابط فرزند و والدين ندارد ولي چون اين آيه بعد از آيات مربوط به پدر و مادر است نشانه ارتباط به آنها است.[11]
2- رضاي الهي: وقتي كه انسان به پدر و مادر خود احترام مي‌كند و آنها را از خود راضي مي‌كند نتيجه‌اش اين مي‌شود كه خدا هم از او راضي مي‌شود، لذا پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـفرمود: «رضاي خداوند در رضاي والدين است».[12]
3- در سايه عرش الهي: امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ با خداوند مناجات مي‌كرد يك نفر را ديد كه زير سايه عرش الهي است از خداوند سؤال كرد اين چه كسي است كه زير سايه عرش تو قرار گرفته است؟ خداوند فرمود: اين كسي است كه به پدر و مادرش نيكي كرده است».[13]
4- به جهنم نمي‌رود و جايگاهش بهشت است: عن رسول اللهـ صلّي الله عليه و آله ـ : «لن يدخل النار البار بوالديه».[14]
يك نفر به حضرت عيسي گفت: اي معلم خير مرا به عملي راهنمايي كن كه به بهشت بروم فرمود: تقواي الهي را در آشكار و نهان داشته باش، و به پدر و مادرت نيكي كن.[15]
5- در بهشت نزديك انبياء: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «بين انبياء و نيكي كننده به پدر و مادر يك درجه فاصله است». [16]
ج) - آثار اخروي بي‌حرمتي به پدر و مادر؛
1- عذاب الهي: «والذي قال لوالديه افٍ لكما اتعد انني ان اخرج و قد خلت القرون من قبلي و هما يستغيثان الله ويلك ءامن ان وعدالله حق فيقول ما هذا الا ساطير الاولين».[17]
اين آيه در مورد فرزند بي ايمان و حق نشناسي است كه مورد عاق والدين واقع شده است و به پدر و مادر اف گفته و مي‌گويد: «آيا به من وعده مي‌دهيد كه من در روز قيامت مبعوث مي‌شوم در حالي كه قبل از من هم اقوامي بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند.» اين پدر و مادر مؤمن در مقابل اين فرزند تسليم نمي‌شوند آنها فرياد مي زنند و خدا را به ياري مي‌طلبند كه واي بر تو اي فرزند ايمان بياور كه وعده خدا حق است اما او همچنان لجاجت مي‌كند و در مقابل پدر و مادر مي‌گويد اينها چيزي جز افسانه‌هاي پيشين نيست.
از اين آيه معلوم مي‌شود اين فرزند كاملا به پدر و مادر بي احترامي كرده و به حرف پدر و مادر گوش نداده بلكه حتي آنها را مسخره هم كرده است سرانجام كار چنين افرادي را در آيه بعد روشن مي‌كند و مي‌فرمايد: اولئك الذين حق عليهم القول في امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم كانو خاسرين.[18]
آنها كساني هستند كه عذاب الهي در باره آنها حتمي است و همراه با اقوام كافر از جن و انس كه قبلا از آنها بوده گرفتار مجازات دردناك مي‌شوند و اهل دوزخ‌اند.[19]
2- عدم غفران الهي: خداوند كسي را كه مورد غضب پدر و مادر واقع شده است هرچند هم هر طاعتي هم انجام بدهد نمي‌بخشد و مي‌گويد هركاري مي‌خواهي بكن كه من تو را نمي‌بخشم.[20]
3- مورد نظر خدا قرار نمي گيرد: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «چهار گروهند كه خداوند در روز قيامت به آنها نگاه نمي‌كند: 1)* عاق والدين 2)* منان (منت گذارنده) 3)* تكذيب كننده قدر 4)*شارب خمر».[21]
4- عدم ورود به بهشت: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: عاق والدين وارد بهشت نمي‌شود. «لا يدخل الجنه العاق لوالديه».[22]
موسي به خدا عرض كرد: «پروردگارا فلان دوست شهيدم كجاست؟ خداوند فرمود در جهنم است موسي ـ عليه السّلام ـ عرض كرد خدايا مگر خودت وعده نداده‌اي كه شهدا را به بهشت ببري؟ خداوند فرمود بله ولي اين شخص مصرّ عقوق والدين بود و من هيچ عملي را از عاق والدين قبول نمي‌كنم».[23]
5- عدم استشمام بوي بهشت: نه تنها عاق والدين وارد بهشت نمي‌شود بلكه از فاصله دوري از بهشت عبور داده مي‌شود، امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: از عاق والدين پرهيز كنيد زيرا بوي بهشت از مسيري هزار ساله استشمام مي‌شود ولي عاق والدين آن را استشمام نمي‌كند». [24]
6-عدم قبول نماز: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «اگر كسي به پدر و مادرش نگاه ظالمانه بكند خداوند نمازش را قبول نمي‌كند».[25]
7- ملعون: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «ملعون است ملعون است كسي كه پدر و مادرش را بزند ملعون است ملعون است كسي كه عاق والدين مي‌شود».[26]
8- خشم الهي: «عن رسول اللهـ صلّي الله عليه و آله ـ : ........سقط الرب في سخط الوالدين»[27] خشم خدا در خشم والدين ااست.
9-جايگاهش نزديك فراعنه: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «بين عاق والدين و فراعنه فقط يك درجه فاصله است».[28]
د)- آثار دنيوي بي‌حرمتي به والدين ؛
1- كوتاهي عمر: در داستان خضر و موسي در آنجا كه آن نوجوان را مي كشد علت كشتن نوجوان را اينگونه بيان مي‌كند: «و اما الغلام فكان ابواه مؤمنين فخشينا ان يرهقهما طغينا و كفرا».[29]
«و اما آن نوجوان پدر و مادرش با ايمان بودند ما نخواستم او انها را به طغيان و كفر وادارد.» از اين آيه معلوم مي‌شود جايي كه فرزند بخاطر آن كه در آينده پدر و مادر خويش را آزار ميدهد و در برابر انها طغيان و كفران مي‌كند و يا آنها را از راه الهي به در مي‌برد مستحق مرگ باشد چگونه است حال فرزندي كه هم‌اكنون مشغول به اين گناه است آنها در پيشگاه خدا چه وضعي دارند و در روايات اسلامي پيوند نزديكي ميان كوتاهي عمر و ترك صله رحم (مخصوصا آزار پدر و مادر) ذكر شده است.[30]
2- محروم از توفيق الهي: امام رضا ـ عليه السّلام ـ فرمود: «خداوند عقوق والدين را حرام كرده زيرا عاق والدين باعث مي‌شود كه توفيق اطاعت الهي از او صلب شود».[31]
3- ظلمت هوا: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «از جمله گناهاني كه باعث ظلمت هوا مي‌شود عقوق والدين است».[32]
4- تعجيل در عقوبت: «قال رسول اللهـ صلّي الله عليه و آله ـ ثلاثه من الذنوب تعجل عقوبتها و لا تؤخر الي الاخره عقوق الوالدين....» سه دسته از گناهان هستند كه خداوند در عقوبت آنها تعجيل مي‌كند و آنها را به آخرت وا نمي‌گذارد: 1) عقوق والدين...[33]
حقي كه پدر و مادر بر گردن فرزندان دارند به هيچ وجه براي فرزندان قابل أداء كردن نيست. زيرا حقوق والدين بسيار بيشتر از آن حدّي است كه توسط فرزندان قابل أدا كردن باشد به همين خاطر در روايات متعدّد داريم كه چون نمي توانيد حقوق والدين را اداء كنيد به همين خاطر احسان و نيكي به والدين كنيد .حقوق پدر و مادر آنقدر عظيم است كه در روايتي از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است كه: «كمترين بي احترامي به پدر و مادر «أفّ» گفتن است و اگر خداوند عزّوجلّ چيزي كمتر از آن سراغ داشت، بي گمان از آن نهي مي كرد».لذا برما واجب است به پدر ومادر خود احترام بگذاريمو كوچكترين بي احترامي را نسبت به آنها روا نداريم وار خداي نا خواسته موجب رنجش خاطر آنها شديم ضمن اينكه بايد از انها معذرت خواهي نمود و ناراحتي را ازدل آنها بيرون آورد بايد از بد رفتاري خود پشيمان شده وتوبه نمائيم كه هرگز آنها را آزرده ننمائيم. لازم به ذكر است كه اطاعت پدر ومادر به اندازه اي است كه منجر به انجام معصيت يعني ترك واجب وانجام حرام نشود ولي در غير اين دو مورد بايد احترام ايشان را نگه داشته وفرامين ايشان را نگه داريد
براي مطالعه بيشتر به كتابهاي زير مراجعه كنيد
1. ارزش پدر و مادر در قران و روايات، گوهري.
2. ميزان الحكمت، ري شهري، ج 10 ، ص 709.
3. تفسير نمونه، مكارم شيرازي، ج 21، ص 337.
پي نوشتها:
[1] . مريم 14.
[2] . مريم 32.
[3] . محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، (بيروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم1403)، ج 71، ص 55.
[4] . همان، ص 73.
[5] . همان، ص 80.
[6] . همان، ص 66.
[7] . همان، ص 85.
[8] . همان، ص 66.
[9] . همان، ص 65.
[10] . اسراء 25
[11] . سيد اسماعيل گوهري، ارزش پدر و مادر در قرآن و روايات (تهران، نشر نيايش، چاپ دوم 1374)، ص100.
[12] . محمدي ري شهري، ميزان الحكمه (ناشر مكتب الاعلام الاسلامي، چاپ اول 1363)، ج10، ص709.
[13] . بحار، ج71، ص65.
[14] . نوري، مستدرك الوسائل، (مؤسسه آل‌البيت، لاحياء التراث، چاپ سوم، 1411ه)، ج15، ص175.
[15] . همان
[16] . همان، ص176.
[17] . احقاف 17.
[18] . احقاف 18.
[19] . ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه (تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ دهم 1371)، ج21، ص337.
[20] . محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص716،
[21] . محمد باقر مجلسي، بحار، ج71، ص71
[22] . همان، ص74.
[23] . حاجي نوري، مستدرك الوسائل، ج15، ص195.
[24] . محمد باقر مجلسي، بحار، ج71، ص62.
[25] . همان ،ص61.
[26] . همان ،ص85.
[27] . محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص709.
[28] . حاجي نوري، مستدرك الوسائل، ج15، ص176.
[29] . كهف 80.
[30] . ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه، (تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ دهم 1371)، ج12، ص519.
[31] . محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص717.
[32] . بحار، ج71، ص74.
[33] . همان.
www.dte.ir
در اين خصوص به نظر مي رسد بهتر است ديدگاه قرآن را درخصوص احترام به والدين وآثار آن وبي احترامي به آنها وآثار آن بيان نمائيم:
الف)- آثار دنيوي نيكي به پدر و مادر:
1- محبوب پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و ائمه ـ عليهم السلام ـ : انبياء به پدر و مادر خود احترام مي‌گذارند و در آياتي به اين مساله اشاره شده. درباره يحيي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «و برّاً بوالديه»[1] «با پدر و مادر خود نيك رفتار بود». و در رابطه با حضرت عيسي ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «و برّاً بوالدتي و لم يعجلني جباراً شقياً»[2] «مرا نسبت به مادرم نيكو قرار داده است و جبار و شقي قرار نداده است».
چون انبياء خود داراي اين خصلت نيكو بودند لذا فرزنداني را كه به پدر و مادرشان احترام مي‌گذارند مورد احترام و محبت آنها بودند. عماربن حيان مي‌گويد به امام صادق ـ عليه السّلام ـ عرض كردم: اسماعيل به من خيلي محبت مي‌كند، امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: من قبلا اسماعيل را دوست داشتم امّا الان بيشتر او را دوست دارم. بعد امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: روزي خواهر رضاعي پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ پيش آن حضرت آمد چون او را ديد خوشحال شد و زيراندازي براي او پهن كرد و او را روي آن نشاند و با او مشغول به گفتگو شدو در صورت او مي‌خنديد. بعد از مدتي خواهر رضاعي پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ رفت و برادر رضائي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ آمد اما كارهايي كه براي خواهر رضاعي خود كرد براي او انجام نداد، از پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ سؤال كردند: چرا براي خواهرش آن كارها را انجام دادي ولي براي او انجام ندادي در حالي كه او مرد است؟ 2- نظر به والدين عبادت است: خداوند به نگاهي كه بندگان به بعضي از چيزها مي‌كنند ثواب ميدهد. از جمله به نگاه كردن به كعبه، نگاه به قرآن، نگاه به عالم، يكي از آنها كه خداوند نگاهش را عبادت محسوب مي‌كند نگاه كردن به پدر و مادر است. لذا پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: نگاه همراه با رافت و رحمت به پدر و مادر عبادت است.[4]
3- نظر به پدر و مادر ثواب حج مقبول را دارد: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود:هيچ فرزند نيكو كاري نيست كه به پدر و مادرش نگاه با رحمت كند مگر اينكه براي هر نگاهي كه به آنها مي‌كند خداوند ثواب يك حج مقبول به آنها ميدهد.از پيامبر سؤال شد اگر چه كسي در روز صد بار به پدر و مادرش نگاه كند خداوند ثواب صد حج را به او ميدهد؟ فرمود: بله.[5]
4- مرگ آسان: امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: كسي كه دوست دارد خداوند سكرات مرگ را بر او آسان كند صله رحم كند و به پدر و مادرش نيكي كند.[6]
5- عمر زياد مي‌شود: «و الله يزيد في العمر».[7] امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرمود: نيكي به پدر و مادر عمر را زياد مي‌كند.
6- دچار فقر نمي‌شود: «......ولم يصبه في حقاقه فقراً ابداً».[8] در زندگي فقر به سراغ او نمي‌آيد.
7- نتيجه نيكي به پدر و مادر: در دستورات اسلامي به ما سفارش كردند كه به پدر و مادر خود احسان كنيد تا فرزندان شما نسبت به شما نيكي كنند، چون اين كار يك آموزش عملي است كه فرزندانمان از ما مي‌آموزند لذا امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: به پدرتان احترام كنيد كه فرزندانتان به شما نيكي كنند.[9]
ب) - آثار اخروي نيكي به پدر و مادر؛
1- غفران الهي: خداوند در سوره اسراء بعد از آنكه دستور ميدهد كه نسبت به پدر و مادر نيكي و احترام و خضوع داشته باشيد بعد از آن مي‌فرمايد: «ربكم اعلم بما في نفوسكم ان تكونوا صالحين فانه كان للاوابين غفورا».[10]
«خدا به آنچه در دلهاي شما است از خود شما آگاهتر است اگر همانا در دل انديشه صلاح داريد خدا هركه را با نيت پاك به درگاه او تضرع و توبه كند البته خواهد بخشيد».
خداوند در اين آيه وعده آمرزش به كساني ميدهد كه اگر در مورد پدر و مادر از آنان لغزشي سر مي‌زند و بعد توبه مي‌كنند مي‌فرمايد: «پروردگار شما به باطن شما آگاهتر است. اگر صالح باشيد و توبه كنيد خداوند توبه كنندگان را مي‌آمرزد».
اگرچه اين آيه مطلق است و اختصاص به روابط فرزند و والدين ندارد ولي چون اين آيه بعد از آيات مربوط به پدر و مادر است نشانه ارتباط به آنها است.[11]
2- رضاي الهي: وقتي كه انسان به پدر و مادر خود احترام مي‌كند و آنها را از خود راضي مي‌كند نتيجه‌اش اين مي‌شود كه خدا هم از او راضي مي‌شود، لذا پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـفرمود: «رضاي خداوند در رضاي والدين است».[12]
3- در سايه عرش الهي: امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد: «حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ با خداوند مناجات مي‌كرد يك نفر را ديد كه زير سايه عرش الهي است از خداوند سؤال كرد اين چه كسي است كه زير سايه عرش تو قرار گرفته است؟ خداوند فرمود: اين كسي است كه به پدر و مادرش نيكي كرده است».[13]
4- به جهنم نمي‌رود و جايگاهش بهشت است: عن رسول اللهـ صلّي الله عليه و آله ـ : «لن يدخل النار البار بوالديه».[14]
يك نفر به حضرت عيسي گفت: اي معلم خير مرا به عملي راهنمايي كن كه به بهشت بروم فرمود: تقواي الهي را در آشكار و نهان داشته باش، و به پدر و مادرت نيكي كن.[15]
5- در بهشت نزديك انبياء: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «بين انبياء و نيكي كننده به پدر و مادر يك درجه فاصله است». [16]
ج) - آثار اخروي بي‌حرمتي به پدر و مادر؛
1- عذاب الهي: «والذي قال لوالديه افٍ لكما اتعد انني ان اخرج و قد خلت القرون من قبلي و هما يستغيثان الله ويلك ءامن ان وعدالله حق فيقول ما هذا الا ساطير الاولين».[17]
اين آيه در مورد فرزند بي ايمان و حق نشناسي است كه مورد عاق والدين واقع شده است و به پدر و مادر اف گفته و مي‌گويد: «آيا به من وعده مي‌دهيد كه من در روز قيامت مبعوث مي‌شوم در حالي كه قبل از من هم اقوامي بودند و مردند و هرگز مبعوث نشدند.» اين پدر و مادر مؤمن در مقابل اين فرزند تسليم نمي‌شوند آنها فرياد مي زنند و خدا را به ياري مي‌طلبند كه واي بر تو اي فرزند ايمان بياور كه وعده خدا حق است اما او همچنان لجاجت مي‌كند و در مقابل پدر و مادر مي‌گويد اينها چيزي جز افسانه‌هاي پيشين نيست.
از اين آيه معلوم مي‌شود اين فرزند كاملا به پدر و مادر بي احترامي كرده و به حرف پدر و مادر گوش نداده بلكه حتي آنها را مسخره هم كرده است سرانجام كار چنين افرادي را در آيه بعد روشن مي‌كند و مي‌فرمايد: اولئك الذين حق عليهم القول في امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم كانو خاسرين.[18]
آنها كساني هستند كه عذاب الهي در باره آنها حتمي است و همراه با اقوام كافر از جن و انس كه قبلا از آنها بوده گرفتار مجازات دردناك مي‌شوند و اهل دوزخ‌اند.[19]
2- عدم غفران الهي: خداوند كسي را كه مورد غضب پدر و مادر واقع شده است هرچند هم هر طاعتي هم انجام بدهد نمي‌بخشد و مي‌گويد هركاري مي‌خواهي بكن كه من تو را نمي‌بخشم.[20]
3- مورد نظر خدا قرار نمي گيرد: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «چهار گروهند كه خداوند در روز قيامت به آنها نگاه نمي‌كند: 1)* عاق والدين 2)* منان (منت گذارنده) 3)* تكذيب كننده قدر 4)*شارب خمر».[21]
4- عدم ورود به بهشت: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: عاق والدين وارد بهشت نمي‌شود. «لا يدخل الجنه العاق لوالديه».[22]
موسي به خدا عرض كرد: «پروردگارا فلان دوست شهيدم كجاست؟ خداوند فرمود در جهنم است موسي ـ عليه السّلام ـ عرض كرد خدايا مگر خودت وعده نداده‌اي كه شهدا را به بهشت ببري؟ خداوند فرمود بله ولي اين شخص مصرّ عقوق والدين بود و من هيچ عملي را از عاق والدين قبول نمي‌كنم».[23]
5- عدم استشمام بوي بهشت: نه تنها عاق والدين وارد بهشت نمي‌شود بلكه از فاصله دوري از بهشت عبور داده مي‌شود، امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: از عاق والدين پرهيز كنيد زيرا بوي بهشت از مسيري هزار ساله استشمام مي‌شود ولي عاق والدين آن را استشمام نمي‌كند». [24]
6-عدم قبول نماز: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «اگر كسي به پدر و مادرش نگاه ظالمانه بكند خداوند نمازش را قبول نمي‌كند».[25]
7- ملعون: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «ملعون است ملعون است كسي كه پدر و مادرش را بزند ملعون است ملعون است كسي كه عاق والدين مي‌شود».[26]
8- خشم الهي: «عن رسول اللهـ صلّي الله عليه و آله ـ : ........سقط الرب في سخط الوالدين»[27] خشم خدا در خشم والدين ااست.
9-جايگاهش نزديك فراعنه: پيامبرـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: «بين عاق والدين و فراعنه فقط يك درجه فاصله است».[28]
د)- آثار دنيوي بي‌حرمتي به والدين ؛
1- كوتاهي عمر: در داستان خضر و موسي در آنجا كه آن نوجوان را مي كشد علت كشتن نوجوان را اينگونه بيان مي‌كند: «و اما الغلام فكان ابواه مؤمنين فخشينا ان يرهقهما طغينا و كفرا».[29]
«و اما آن نوجوان پدر و مادرش با ايمان بودند ما نخواستم او انها را به طغيان و كفر وادارد.» از اين آيه معلوم مي‌شود جايي كه فرزند بخاطر آن كه در آينده پدر و مادر خويش را آزار ميدهد و در برابر انها طغيان و كفران مي‌كند و يا آنها را از راه الهي به در مي‌برد مستحق مرگ باشد چگونه است حال فرزندي كه هم‌اكنون مشغول به اين گناه است آنها در پيشگاه خدا چه وضعي دارند و در روايات اسلامي پيوند نزديكي ميان كوتاهي عمر و ترك صله رحم (مخصوصا آزار پدر و مادر) ذكر شده است.[30]
2- محروم از توفيق الهي: امام رضا ـ عليه السّلام ـ فرمود: «خداوند عقوق والدين را حرام كرده زيرا عاق والدين باعث مي‌شود كه توفيق اطاعت الهي از او صلب شود».[31]
3- ظلمت هوا: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «از جمله گناهاني كه باعث ظلمت هوا مي‌شود عقوق والدين است».[32]
4- تعجيل در عقوبت: «قال رسول اللهـ صلّي الله عليه و آله ـ ثلاثه من الذنوب تعجل عقوبتها و لا تؤخر الي الاخره عقوق الوالدين....» سه دسته از گناهان هستند كه خداوند در عقوبت آنها تعجيل مي‌كند و آنها را به آخرت وا نمي‌گذارد: 1) عقوق والدين...[33]
حقي كه پدر و مادر بر گردن فرزندان دارند به هيچ وجه براي فرزندان قابل أداء كردن نيست. زيرا حقوق والدين بسيار بيشتر از آن حدّي است كه توسط فرزندان قابل أدا كردن باشد به همين خاطر در روايات متعدّد داريم كه چون نمي توانيد حقوق والدين را اداء كنيد به همين خاطر احسان و نيكي به والدين كنيد .حقوق پدر و مادر آنقدر عظيم است كه در روايتي از امام صادق ـ عليه السلام ـ آمده است كه: «كمترين بي احترامي به پدر و مادر «أفّ» گفتن است و اگر خداوند عزّوجلّ چيزي كمتر از آن سراغ داشت، بي گمان از آن نهي مي كرد».لذا برما واجب است به پدر ومادر خود احترام بگذاريمو كوچكترين بي احترامي را نسبت به آنها روا نداريم وار خداي نا خواسته موجب رنجش خاطر آنها شديم ضمن اينكه بايد از انها معذرت خواهي نمود و ناراحتي را ازدل آنها بيرون آورد بايد از بد رفتاري خود پشيمان شده وتوبه نمائيم كه هرگز آنها را آزرده ننمائيم. لازم به ذكر است كه اطاعت پدر ومادر به اندازه اي است كه منجر به انجام معصيت يعني ترك واجب وانجام حرام نشود ولي در غير اين دو مورد بايد احترام ايشان را نگه داشته وفرامين ايشان را نگه داريد
براي مطالعه بيشتر به كتابهاي زير مراجعه كنيد
1. ارزش پدر و مادر در قران و روايات، گوهري.
2. ميزان الحكمت، ري شهري، ج 10 ، ص 709.
3. تفسير نمونه، مكارم شيرازي، ج 21، ص 337.
پي نوشتها:
[1] . مريم 14.
[2] . مريم 32.
[3] . محمد باقر مجلسي، بحار الانوار، (بيروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم1403)، ج 71، ص 55.
[4] . همان، ص 73.
[5] . همان، ص 80.
[6] . همان، ص 66.
[7] . همان، ص 85.
[8] . همان، ص 66.
[9] . همان، ص 65.
[10] . اسراء 25
[11] . سيد اسماعيل گوهري، ارزش پدر و مادر در قرآن و روايات (تهران، نشر نيايش، چاپ دوم 1374)، ص100.
[12] . محمدي ري شهري، ميزان الحكمه (ناشر مكتب الاعلام الاسلامي، چاپ اول 1363)، ج10، ص709.
[13] . بحار، ج71، ص65.
[14] . نوري، مستدرك الوسائل، (مؤسسه آل‌البيت، لاحياء التراث، چاپ سوم، 1411ه)، ج15، ص175.
[15] . همان
[16] . همان، ص176.
[17] . احقاف 17.
[18] . احقاف 18.
[19] . ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه (تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ دهم 1371)، ج21، ص337.
[20] . محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص716،
[21] . محمد باقر مجلسي، بحار، ج71، ص71
[22] . همان، ص74.
[23] . حاجي نوري، مستدرك الوسائل، ج15، ص195.
[24] . محمد باقر مجلسي، بحار، ج71، ص62.
[25] . همان ،ص61.
[26] . همان ،ص85.
[27] . محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص709.
[28] . حاجي نوري، مستدرك الوسائل، ج15، ص176.
[29] . كهف 80.
[30] . ناصر مكارم شيرازي، تفسير نمونه، (تهران، دارالكتب الاسلاميه، چاپ دهم 1371)، ج12، ص519.
[31] . محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، ج10، ص717.
[32] . بحار، ج71، ص74.
[33] . همان.
www.dte.ir
