عبادت از روی معرفت

امام علی علیه السلام فرمودند:

کَمْ مِنْ صَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ صِیَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ وَ کَمْ مِنْ قَائِمٍ لَیْسَ لَهُ مِنْ قِیَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ حَبَّذَا نَوْمُ الْأَکْیَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ.

چه بسا روزه داری که جز گرسنگی و تشنگی بهره ای نبرد و چه بسا شب زنده دار و عبادت کننده ای که جز بیداری و رنج چیزی نصیبش نگردد و چه نیکوست خواب عارفان و عالمان و روزه باز کردن آنان.

نهج البلاغه، حکمت 137

هر عبادتی که اهل عبادت را از نافرمانی خدا بر حذر داشت و به انجام وظایف شرعی موظف نمود مفید و ارزشمند است اگر روزه دار از روزه داری فقط گرسنگی و تشنگی آن را بجا آورد و بقیه کارهایش منطبق با دستورات الهی نباشد زحمت بی فایده کشیده است. چون مرتاین هندی هم گاه روزهای متوالی غذا نمی خورند و نمی آشامند مگر نه این است که وقتی به حکمت و علت وجودی عبادت ها از منظر قرآن مراجعه می کنیم می بینیم که همگی یک هدف را برای عبادت بیان می کنند. آن هم تقواست.

درباره حکمت روزه می فرماید:
لَعَلَّکُم تَتَّقُون (1)
شاید به تقوا برسید.

درباره نماز می فرماید:
تَنهی عَنِ الفَحشاء ِو المُنکَر (2)
نماز شما را از زشتی ها و پلیدی ها نهی میکند.

درباره حج می فرماید:
وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَی (3)
توشه تهیه کنید که بهترین توشه حج تقواست.

امام علیه السلام برای افراد ارزش گذاری می کند و ارزش را در معرفت و شناخت می داند عبادت وقتی از روی احساسات و بدون معرفت انجام گیرد پایدار نیست و مواردی هم باعث عجب وغرور می شود و عابد را در جهل مرکب می گذارد مگر در تاریخ نخوانده ایم در جنگ نهروان نماز شب خوان هابه عنوان خوارج به جنگ امام زمان خود قیام کردند و بر رویش شمشیر کشیدند و مگر سپاه عمر سعد که کمر به قتل حسین بن علی علیه السلام و یاران باوفایش بستند به نماز جماعت نایستادند و برای نزدیکی به خدا و قربه الی الله خون حسین علیه السلام را نریختند؟! اینجاست که کلام مولایمان علی علیه السلام بیشتر روشن می شود که معرفت و درک واقعی از دین حرف اول را می زند.

رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می فرمود:

اَفضَلُکُم اِیماناً اَفضَلُکُم مَعرِفَهً (4)

با ایمان ترین شما با شناخت ترین شماست.

از امام باقر و امام صادق علیهم السلام این مضمون نقل شده که:
لا یُقبَلُ عَمَلٌ اِلاّ بِمَعرِفَهِ (5)
هیچ علمی جز با معرفت پذیرفته نشود.

پی نوشت:
1- بقره 183
2- عنکبوت 45
3- بقره 197
4- جامع الاخبار ص36
5- کافی ج 2 ص 45 و تحف العقول ص 291

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.