ثمره مشورت با عاقلان
امام علی علیه السلام فرمودند:
مَنْ مَلَکَ اسْتَأْثَرَ مَنِ اسْتَبَدَّ بِرَأْیِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شَاوَرَ الرِّجَالَ شَارَکَهَا فِی عُقُولِهَا.
کسی که به فرمانروایی رسد خود رای می شود و هر که استبداد در رای پیدا کند نابود می گردد و هر که با مردم مشورت نمود خود را در عقل آنها شریک ساخته است.
نهج البلاغه، حکمت 152
شرح حدیث:
1- کسی به فرمانروایی رسد خود رای می شود
فرمانروایان به خاطر روحیه استکباری خود رای می شوند و همیشه رای خود را مقدم بر همه آراء حتی اندیشمندان و متفکران می دانند.
علت آن است که خود را بالاتر از همه دانسته و مابل نیستند کسی به رای آنان تن ندهد. اگر فرمانروایان مرشد و ناصحی در کنار خود نداشته باشند حالت تفرعن و خود بزرگ بینی و پست شمردن مردم بر آنان حاکم می شود و این از پست ترین حالات آنهاست. امام علیه السلام در جای دیگر فرمود:
إِنَّ مِنْ أَسْخَفِ حَالَاتِ الْوُلَاهِ عِنْدَ صَالِحِ النَّاسِ أَنْ یُظَنَّ بِهِمْ حُبُّ الْفَخْرِ وَ یُوضَعَ أَمْرُهُمْ عَلَی الْکِبْرِ (1)
از پست ترین حالات زمامداران در نزد مردمان درستکار این است که گمان رود آنان شیفته خودستایی گشته اند و کردارشان به تکبر تعبیر شود.
2- هر که استبداد در رای پیدا کند نابود می گردد.
درست است که این فراز کلام امام علیه السلام موید کلام اول حضرت است اما از زاویه دیگر می توان به آن نگاه کرد که مستبد در رای بودن منحصر به فرمانروایان نمی شود. هر کس در هر پست و مقامی که باشد و حتی آنانی که تشکیل خانواده می دهند اگر استبداد در رای داشته باشند و بخواهند دیگران فقط مطیع آنان بوده و ارزشی برای آراء دیگران قایل نباشند قطعا نابود می شوند. غیر از چهارده معصوم علیهم السلام همه جایزالخطا هستند و هیچ کس از اشتباه مصون نیست پس باید به حرف اهل نظر گوش داد و برای حرف غلط خود پافشاری نکرد و رای غلط خویش را تحمیل به دیگران ننمود.
کسی که استبداد در رای دارد از خود راضی و بی محتواست و هر روز منتقدانش افزون می شوند و نزدیکترین افراد به او از دورش پراکنده می گردند. امام علیه السلام نیز فرمود:
وَ لیَکُن اَحَبَّ النّاسِ اِلَیکَ مَن هَداکَ اِلی مَراشِدِک وَ کَشَفَ لَکَ عَن معایِبِک (2)
باید محبوب ترین مردم نزد تو آن کسی باشد که تو را به آنچه مایه اصلح و سازندگی توست راهنمایی کند وغیب ها و کاستی هایت را به تو نشان دهد.
3- هر که با مردم مشورت نمود خود را در عقل آنها شریک ساخته است.
این کلام حضرت نیز مرتبط با دو کلام قبل حضرت است یعنی خودرایی و استبداد در رای را کنار بگذارید و از عقل دیگران برای کارهایتان استفاده کنید. اهل مشورت کمتر گرفتار ضرر و زیان در مسایل فردی و اجتماعی می شوند.
امام علیه السلام در جای دیگر فرمود:
المَستَشیرُ مُتَحَصِّنُ مِنَ السَّقَطِ
کسی که مشورت می کند از لغزیدن در خطاها مصون می ماند.
امام حسین علیه السلام فرمود:
ما تَشاوَرَ قَومٌ اِلاّ هُدو اِلی رُشدِهِم (3)
هیچ مردمی با هم مشورت نکردند مگر آن که راه رشد و تعالی خود را پیدا کردند.
پی نوشت:
1- نهج البلاغه خطبه 216
2- غرر الحکم 7374 و 1207
3- تحف العقول ص 233
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
فرمانروایان به خاطر روحیه استکباری خود رای می شوند و همیشه رای خود را مقدم بر همه آراء حتی اندیشمندان و متفکران می دانند.
علت آن است که خود را بالاتر از همه دانسته و مابل نیستند کسی به رای آنان تن ندهد. اگر فرمانروایان مرشد و ناصحی در کنار خود نداشته باشند حالت تفرعن و خود بزرگ بینی و پست شمردن مردم بر آنان حاکم می شود و این از پست ترین حالات آنهاست. امام علیه السلام در جای دیگر فرمود:
إِنَّ مِنْ أَسْخَفِ حَالَاتِ الْوُلَاهِ عِنْدَ صَالِحِ النَّاسِ أَنْ یُظَنَّ بِهِمْ حُبُّ الْفَخْرِ وَ یُوضَعَ أَمْرُهُمْ عَلَی الْکِبْرِ (1)
از پست ترین حالات زمامداران در نزد مردمان درستکار این است که گمان رود آنان شیفته خودستایی گشته اند و کردارشان به تکبر تعبیر شود.
2- هر که استبداد در رای پیدا کند نابود می گردد.
درست است که این فراز کلام امام علیه السلام موید کلام اول حضرت است اما از زاویه دیگر می توان به آن نگاه کرد که مستبد در رای بودن منحصر به فرمانروایان نمی شود. هر کس در هر پست و مقامی که باشد و حتی آنانی که تشکیل خانواده می دهند اگر استبداد در رای داشته باشند و بخواهند دیگران فقط مطیع آنان بوده و ارزشی برای آراء دیگران قایل نباشند قطعا نابود می شوند. غیر از چهارده معصوم علیهم السلام همه جایزالخطا هستند و هیچ کس از اشتباه مصون نیست پس باید به حرف اهل نظر گوش داد و برای حرف غلط خود پافشاری نکرد و رای غلط خویش را تحمیل به دیگران ننمود.
کسی که استبداد در رای دارد از خود راضی و بی محتواست و هر روز منتقدانش افزون می شوند و نزدیکترین افراد به او از دورش پراکنده می گردند. امام علیه السلام نیز فرمود:
وَ لیَکُن اَحَبَّ النّاسِ اِلَیکَ مَن هَداکَ اِلی مَراشِدِک وَ کَشَفَ لَکَ عَن معایِبِک (2)
باید محبوب ترین مردم نزد تو آن کسی باشد که تو را به آنچه مایه اصلح و سازندگی توست راهنمایی کند وغیب ها و کاستی هایت را به تو نشان دهد.
3- هر که با مردم مشورت نمود خود را در عقل آنها شریک ساخته است.
این کلام حضرت نیز مرتبط با دو کلام قبل حضرت است یعنی خودرایی و استبداد در رای را کنار بگذارید و از عقل دیگران برای کارهایتان استفاده کنید. اهل مشورت کمتر گرفتار ضرر و زیان در مسایل فردی و اجتماعی می شوند.
امام علیه السلام در جای دیگر فرمود:
المَستَشیرُ مُتَحَصِّنُ مِنَ السَّقَطِ
کسی که مشورت می کند از لغزیدن در خطاها مصون می ماند.
امام حسین علیه السلام فرمود:
ما تَشاوَرَ قَومٌ اِلاّ هُدو اِلی رُشدِهِم (3)
هیچ مردمی با هم مشورت نکردند مگر آن که راه رشد و تعالی خود را پیدا کردند.
پی نوشت:
1- نهج البلاغه خطبه 216
2- غرر الحکم 7374 و 1207
3- تحف العقول ص 233
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت،1390.
