ضرورت پرهیز از بدگمانی
امام علی علیه السلام فرمودند:
لَا تَظُنَّنَّ بِکَلِمَةٍ خَرَجَتْ مِنْ أَحَدٍ سُوءاً وَ أَنْتَ تَجِدُ لَهَا فِی الْخَیْرِ مُحْتَمَلًا.
به حرفی که از دهان کسی بیرون می آید گمان بد مبر در حالی که احتمال نیکی بر آن داری.
نهج البلاغه: حکمت 352
شرح حدیث:
حمل به صحت سیره مومنین است تا مادامی که دلیل قانع کننده بر خلاف افراد نداشته باشد قضاوت نمی کنند چرا که قرآن فرموده است:
وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا؛
چیزی که درباره آن آگاهی نداری دنبال مکن زیرا که گوش و چشم و دل همگی مورد مواخذه و سوال قرار خواهند گرفت.(1)
به ویژه که احتمال صحت و نیکی در اعترافات و گفتار افراد داده شود و به طور کلی دور از انصاف و عدل است که به صرف گمان درباره اشخاص قضاوت کردن. البته در مواردی که از افراد دروغ و خلاف شنیده ایم و بارها در آزمایش رد شده حق با ماست که گمان بد به وی داشته باشیم.
امام علیه السلام در نامه اش به مالک اشتر می نویسند:
إِنَّ أَحَقَّ مَنْ سَاءَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ سَاءَ بَلاَؤُکَ عِنْدَهُ؛
سزاوارترین کسی که به او بدبین باشی شخصی است که نزدت بد امتحان داده باشد.(2)
معیار اعتماد به افراد گفتار و عمل آنهاست وقتی انسان از کسی بدقولی و بدرفتاری ببیند حق دارد که اعتمادش از او سلب شود و اگر بار دگر وعده و وعیدی داد به او اعتماد نکند.
امام علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر از وی می خواهند به دشمن اعتماد نکند چون معمولا آنها از سر فریب و خدعه به گفتگو و عمل وارد می شوند.
اَلْحَذَرَ کُلَّ اَلْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّکَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ اَلْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِیَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اِتَّهِمْ فِی ذَلِکَ حُسْنَ اَلظَّنِّ؛
بعد از صلح با دشمنت از او سخت برحذر باش زیرا گاه دشمن خود را به تو نزدیک می کند تا غافلگیرت سازد پس دوراندیش و محتاط باش و به دشمن خوش بین مباش.(3)
مومن باید هوشیار و زیرک باشد که فریبکاران فریبش ندهند به ویژه نسبت به اشخاصی که سوء سابقه دارند و امتحان بد داده اند. امام صادق علیه السلام حتی توصیه می فرماید که صحیح نیست به برادران ایمانی خود اعتماد کامل کنید. مثلا بدون مدرک و گرفتن امضاء و سند مالی را در اختیار او بگذاری البته این سخن حقیر است اما فرمایش امام علیه السلام این است:
لا تثِقَنَّ بِاَخیکَ کُلَّ الثِّقَهِ فَاِنَّ صَرعَهَ الاِستِرسالِ لا تُستَقالُ؛
به برادرت اعتماد کامل و تمام مکن زیرا زمین خوردن ناشی از اطمینان کردن قابل عفو نیست.(4)
شرح ابن میثم
یعنى: تا وقتى که براى کلام دیگرى راه حمل و تأویلى مى توانى پیدا کنى مبادا گمان بد ببرى، زیرا نفس هاى سالم به خداوند از نفوس دیگر نزدیک‌ترند. و او در جمله، حالیه است.(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره اسرا، آیه 30
2- نهج البلاغه، نامه 53
3- همان.
4- تحف العقول، ص 357
5- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 708
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا؛
چیزی که درباره آن آگاهی نداری دنبال مکن زیرا که گوش و چشم و دل همگی مورد مواخذه و سوال قرار خواهند گرفت.(1)
به ویژه که احتمال صحت و نیکی در اعترافات و گفتار افراد داده شود و به طور کلی دور از انصاف و عدل است که به صرف گمان درباره اشخاص قضاوت کردن. البته در مواردی که از افراد دروغ و خلاف شنیده ایم و بارها در آزمایش رد شده حق با ماست که گمان بد به وی داشته باشیم.
امام علیه السلام در نامه اش به مالک اشتر می نویسند:
إِنَّ أَحَقَّ مَنْ سَاءَ ظَنُّکَ بِهِ لَمَنْ سَاءَ بَلاَؤُکَ عِنْدَهُ؛
سزاوارترین کسی که به او بدبین باشی شخصی است که نزدت بد امتحان داده باشد.(2)
معیار اعتماد به افراد گفتار و عمل آنهاست وقتی انسان از کسی بدقولی و بدرفتاری ببیند حق دارد که اعتمادش از او سلب شود و اگر بار دگر وعده و وعیدی داد به او اعتماد نکند.
امام علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر از وی می خواهند به دشمن اعتماد نکند چون معمولا آنها از سر فریب و خدعه به گفتگو و عمل وارد می شوند.
اَلْحَذَرَ کُلَّ اَلْحَذَرِ مِنْ عَدُوِّکَ بَعْدَ صُلْحِهِ فَإِنَّ اَلْعَدُوَّ رُبَّمَا قَارَبَ لِیَتَغَفَّلَ فَخُذْ بِالْحَزْمِ وَ اِتَّهِمْ فِی ذَلِکَ حُسْنَ اَلظَّنِّ؛
بعد از صلح با دشمنت از او سخت برحذر باش زیرا گاه دشمن خود را به تو نزدیک می کند تا غافلگیرت سازد پس دوراندیش و محتاط باش و به دشمن خوش بین مباش.(3)
مومن باید هوشیار و زیرک باشد که فریبکاران فریبش ندهند به ویژه نسبت به اشخاصی که سوء سابقه دارند و امتحان بد داده اند. امام صادق علیه السلام حتی توصیه می فرماید که صحیح نیست به برادران ایمانی خود اعتماد کامل کنید. مثلا بدون مدرک و گرفتن امضاء و سند مالی را در اختیار او بگذاری البته این سخن حقیر است اما فرمایش امام علیه السلام این است:
لا تثِقَنَّ بِاَخیکَ کُلَّ الثِّقَهِ فَاِنَّ صَرعَهَ الاِستِرسالِ لا تُستَقالُ؛
به برادرت اعتماد کامل و تمام مکن زیرا زمین خوردن ناشی از اطمینان کردن قابل عفو نیست.(4)
شرح ابن میثم
یعنى: تا وقتى که براى کلام دیگرى راه حمل و تأویلى مى توانى پیدا کنى مبادا گمان بد ببرى، زیرا نفس هاى سالم به خداوند از نفوس دیگر نزدیک‌ترند. و او در جمله، حالیه است.(5)
پی‌نوشت‌ها:
1- سوره اسرا، آیه 30
2- نهج البلاغه، نامه 53
3- همان.
4- تحف العقول، ص 357
5- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 708
منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.
