آثار شوم بخل ورزی

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

الْبُخْلُ جَامِعٌ لِمَسَاوِى الْعُیُوبِ وَ هُوَ زِمَامٌ یُقَادُ بِهِ إِلَى کُلِّ سُوءٍ.

بخل و تنگ نظری همه بدی ها را در خود جمع دارد و مهاری است که به سوی هر بدی می کشاند.

نهج البلاغه: حکمت 370

رذل ترین اخلاق، بخل است زیرا آدم بخیل، خلق و خویی دارد که همه را از خود می راند و کسی حاضر نیست با او همنشین شود بخیل از خدا و خلق خدا دور است حتی زن و فرزندش از او فراری هستند بخیل از همه بیشتر به خود ظلم می کند و این رذیله مثل میکرب سرطان تمام وجودش را نابود می سازد.

رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم می فرمودند:
اَقَلُّ النّاسِ راحَهً البَخِیل؛
آدم بخیل کمتر از همه مردم آسایش دارد.(1)

امام علی علیه السلام در جای دیگر فرمودند:
و اَمَّا البَخیِل فَشُومٌ طَویلٌ؛
آدم بخیل در نحوستی دیر پای است.(2)

یعنی نحوست بخیل تمامی ندارد تا عمرش به پایان برسد و مرگ گریبان گیرش شود.

شرح ابن میثم
بخل صفت ناپسند کوتاهى از فضیلت بخشندگى است و لازمه آن نادانى است زیرا شخص بخیل نمى داند که مال را در کجا باید مصرف کند و نیز مستلزم تبهکارى است زیرا او در خواسته هاى خود و دلبستگى فراوانش به دنیا افراط کرده است و نیز موجب ترس است چون کسى که در مال خود بخل بورزد، نسبت به جان خویش بخیلتر خواهد بود، و این باعث تن به ظلم دادن و ستم کردن است، به جهت کوتاهى وى از فضیلت عدل و میانه روى در مال خود. و همین طور باعث حرص، حسد، آزمندى و دون همّتى و دروغ، و مکر و خیانت و قطع رحم و رعایت نکردن برابرى و مواسات است. بى توجهى و کوتاهى نسبت به فضیلتى از فضایل از پیامدهاى بخل و از ملحقات آن است یعنى از معایب زشتى است که امام علیه السلام بخل را جامع همه زشتی ها دانسته است، و بخل است که انسان را به سمت تمام آن بدیها مى کشاند. کلمه «زمام» را به اعتبار این که چون افسارى به سمت این بدیها رهبرى مى کند و مى کشاند، استعاره آورده است.(3)

پی‌نوشت‌ها:
1- بحارالانوار، ج 73، ص 30
2- بحارالانوار، ج 73 ، ص 304
3- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 729 و 730

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.