ارزش عقل و بردباری

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلْقِکَ بِحِلْمِکَ وَ قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِکَ.

بردباری پرده ای پوشاننده است و عقل شمشیری برنده پس عیب های اخلاقی ات را با حلم خویش بپوشان و هوای نفست را به کمک عقل نابود کن.

نهج البلاغه: حکمت 416

در جنگ معمولا دو حربه مهم است یکی وسیله ای که با آن دفاع می شود حکم سپر را دارد و وسیله ای که با آن حمله می شود و جنبه تعرضی دارد بردباری حربه دفاعی و عقل وسیله تعرضی است و در حکم شمشیر و اسلحه است.

برای پوشش عیب های اخلاقی باید از حلم استفاده کرد و برای سرکوب بوالهوسی ها از عقل کسی که خویشتن داری می کند اگر در وجودش رذایل اخلاقی باشد بروز داده نمی شود و کمتر کسی به صفات ناپسندش پی می برد ولی همین آدم وقتی عصبانی می شود و به خشم می آید مثل دریای طوفانی که هر خس و خاشاک و زباله در خودش دارد به کنار ساحل می ریزد هرچه در درون دارد ظاهر می سازد.

و شخص عاقل نتیجه بولهوسی ها و پایان آن را می سنجد و خوب می داند چه فضاحتی در پیروی از هوای نفس به بار خواهد آمد بنابراین به جنگ خواسته های نفسانی خویش می رود و اجازه نمی دهد هوسش بر عقلش غالب شود.

امام علیه السلام نیز فرمودند:
اَلعاقِلُ مَن یَملِکُ نَفسَهُ اذا غَضِبَ وَ اِذا رَغِبَ وَ اِذا رَهَبَ(1)
عاقل کسی است که شهوت خویش را بمیراند پهلوان کسی است که لذت خویش را در هم کوبد.

و نیز فرمودند:
اَلعاقِلُ مَن غَلَبَ هواهُ وَ لَم یبعِ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ(2)
عاقل کسی است که بر هوس خویش چیره آید و آخرتش را به دنیایش نفروشد.

پی‌نوشت‌ها:
1- غرر الحکم، ح 1747
2- غرر الحکم، ح 1983

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.