تاثیر تعذیه سالم بر رشد دوران بلوغ (بخش اول)

تغذیه یکی از مهمترین اصول رشد در تمامی دوران زندگی است و این اهمیت در دوران بلوغ دوچندان است.
 

چکیده : دوران بلوغ همچون دوران دیگر دارای خصیصه هایی در حالات زیستی و روانی است ولی بر طبق نظر پزشکان تغذیه در این دوران بسیار به امر رشد شخص کمک می کند و در مواردی می تواند کمبودهای دیگر دوران را در رشد جبران کند. در این نوشتار برآنیم تاثیر تغذیه سالم را بر دوران بلوغ مورد بررسی قرار دهیم. در بخش نخست به ویژگی های روانی و جسمی نوجوان و نیز عوامل و علائم کم خونی و فقر آهن خواهیم پرداخت و در بخش دوم به اصول مهم در تغذیه خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 2150 / تخمین زمان مطالعه 11 دقیقه

 

در دوران های مختلف زندگی، نوجوانی همراه با تغییرهایی در ساحت رشد فیزیولوژی و روانی است که خود الزاماتی را به همراه دارد.
برخی از این الزامات مربوط به روان نوجوان است که باید نسبت به این دوران به او آگاهی هایی داده شود تا بتواند تغییرات این دوران را به راحتی بپذیرد و در صورت مواجه شدن با سئوالاتی در مورد فلسفه خلقت خویش بتواند به راحتی ایشان را جواب داده و به خطا هویت خویش را از دست ندهد.
از روی دیگر، الزاماتی را نیز در ساحت جسم به همراه دارد که یکی از این موارد توجه به تغذیه در این دوران است. نیازهایی که در این دوران بدن به تغذیه مناسب دارد شاید همانند نیازهای دوران نوزادی است که کودک هم در همان دوران باید به تغذیه اش به درستی توجه شود و هرم های غذایی که لازمه این دوران است را به طور کامل تامین کرد.
این بدان معنا نیست که دوران های دیگر باید به تغذیه بی توجه بود؛ نه اینگونه نیست بلکه در این دوران باید به تغذیه بیشتر از دوران های دیگر توجه کرد. افراط و تفریط در تغذیه این دوران آثار روانی ای را به همراه دارد که حتی در صورت برآورده شدن زیاد مواد غذایی در این دوران ممکن است انحرافات جنسی را نیز به همراه داشته باشد.

منظور از بلوغ یا نوجوانی رشد درکلیه جنبهها اعم از فیزیکی- عقلی و اجتماعی است. نوجوانی، دورهای است حد فاصل میان کودکی و بزرگسالی و بسته به افراد و جوامع گوناگون متغیر است. طول مدت نوجوانی در جوامع گوناگون متفاوت است و از دوازده تا هجده الی بیست و یک سالگی طول میکشد برخی بلوغ را از واژه (crise)که به معنی بحران است مشتق کرده اند و تغییرات قاطعی است که در جریان یک تحول پیش می آید ودارای ویژگیها و شرایط زیر است:
1.            تغیرات ناگهانی و مهم در ارگانسیم، ذوق و علایق، نگرش و احساس و ارتباط با دیگران
2.            بروز مشکلات جدی که موجب عدم سازگاری نوجوان با محیط میشود. نوجوانی مثل یک طوفان است و ژان ژاک روسو از آن به یک انقلاب و زایش دوباره تعبیر میکند. نوجوانی، تغییراتی شامل رشد طولی و وزنی، پیدایش صفات ثانویه جنسی، رشد غدههای جنسی و توانایی تولید مثل است

بلوغ جنسی: بلوغ جنسی با پیدایش صفات ثانویه جنسی همراه است که تا پیش از آن وجود نداشته است و طی سه مرحله میباشد.
۱- مرحله پیش از بلوغ: که در هر دو جنس به وسیله صفاتی مانند: ازدیاد سرعت رشد و آغاز پیدایش صفات جنسی آشکار میباشد. ۲- مرحله بلوغ: که طی آن سرعت رشد کمتر میشود و صفات جنسی رشد خودرا ادامه میدهند. ۳- مرحله پس از بلوغ: که کمال رشد جنسی است و طی آن اعضای تناسلی به رشد خود ادامه میدهند. تأثیر تغییرات بلوغ جنسی بر شخصیت نوجوان: از نقطه نظر روانی رشد شخصیت نوجوان در سه زمینه اصلی میباشد : ۱- رشد و بیداری علایق و احساسات جنسی ۲- رشد سریع قوای عقلانی ۳- افزایش دانش انتزاعی و پیدایش شکلهای جدید فعالیتهای فکری.

از نظر لغوی بلوغ یعنی پختگی و به حد رشد وکمال رسیدن. بلوغ فرآیندی طبیعی است و طی آن تغییرات جسمی و روانی زنجیروارومتعاقب هم در نوجوان رخ می دهد که هر دوی این تغییرات لازمه تکامل و ثتبیت شخصیت وی می باشند.
دوره نوجوانی را دوره تغییرو چالش نامیده اند. چون از طرفی خصوصیات  جسمی،  اخلاقی و روانی نوجوان درحال تغییراست و به رشد کامل خود نزدیک میشود و ازطرف دیگر دراین دوره با مسایل و مشکلات مهمی روبرو میشودکه باید مهارت برخورد با آنها را کسب کرده باشد.
هرچند در مورد سن شروع وتکمیل بلوغ اتفاق نظر وجود ندارد. بیشتر محققین سن بلوغ دردخترهارا ۱۶-۹ سالگی و پسرها را۱۷-۱۰ سالگی میدانند.
دوره بلوغ آخرین  مرحله رشد و تربیت است وشناخت خصوصیات این دوره ها ما را در تربیت جوانانو بزرگسالان فردا یاری میکند.

شروع مرحله بلوغ با یک سری تغییرات بیولوژیک همراه است.مراحل ایجاد این تغییرات عبارتند از:
•             جوانه زدن پستانها
•             جهش رشد
•             رویش موهای ناحیه زهار( ناحیه شرمگاهی)
•             شروع نخستین عادت ماهانه
•             رویش موی زیر بغل
•             تکامل رشد رحم وواژن
علاوه بر تغییرات فوق، ترشحات غدد جنسی در این دوران باعث تغییر در میزان فعالیت غدد چربی و عرق شده و باعث پیدایش جوش غرور و تغییر بوی بدن خواهد شد.

قابل ذکر است که عامل وراثت، عوامل محیطی مثل شرایط جغرافیایی، تغذیه وشرایط روانی و تربیتی حاکم بر محیط خانوادگی و اجتماعی در سن شروع بلوغ دخالت دارند.
الف) بلوغ زودرس:چنانچه قبل از ۷ سالگی علایم بلوغ دردختری ظاهرشود بلوغ زودرس رخ داده است. معمولاً کودکانی که درمناطق گرم وکم ارتفاع و یا نقاط شهری زندگی میکنند و یا چاق هستند زودتر بالغ می شوند.
ب) بلوغ دیر رس:  اکثردختران تا۱۳سالگی بالغ می شوند ولی چنانچه یکی از حالات زیر رخ دهد بلوغ دیررس نامیده ی شود.
۱)  تا ۱۳ سالگی رشد پستانها آغازنشود.
۲) تا سن ۱۶ سالگی نخستین قاعدگی اتفاق نیفتد
۳) تا۵ سال پس ازبزرگ شدن پستانها قاعدگی رخ ندهد.

دوره  بلوغ سرشار از تنشهای عاطفی وروانی است.نوجوان که درحال جدا شدن ازوابستگی های دوره کودکی و ورود به دوره بزرگسالی است با تضادها وکشمکش های گوناگون روانی روبرو خواهد شد. آگاهی از این تغییرات سبب می شود تا نوجوانان با هشیاری به تحریکات محیطی پاسخ دهد و دگرگونی های دوره خود را کنترل نماید به گونه ای که قادر باشد درشرایط مناسبی ازنظرسلامت و استحکام روانی با مشکلات کمتری دوره نوجوانی را پشت سر بگذارد و بحرانهای روانی آینده را نیزکنترل کند. در این بخش  به تغییرات ایجاد شده دراین دوران می پردازیم.

یکی از تغییرات مهمی که در دوره نوجوانی صورت می گیرد رشد ذهنی و فکری فوق العاده است. این رشد بسیار  زیاد فکری و ذهنی قابل مقایسه با رشد مغزی  فوق العاده است که ازابتدای تولد تا دو سالگی صورت می گیرد. ازسن ۱۵-۱۲ سالگی تفکر منطقی، صوری،قدرت استدلال  و نتیجه گیری یا به عبارتی تفکر انتزاعی درنوجوان شکل میگیرد.
در همین زمان سایر توانایی های ذهنی نوجوانان ازجمله قدرت حافظه نیزافزایش یافته است. درنتیجه شما مطالب بیشتری رابخاطر می سپارید وبهتر به حل مسایل می پردازید.
شاید بدست آوردن این توانایی فکری دردوران نوجوانی باعث شود که نوجوانان گاهی نظر بزرگسالان را قبول نداشته باشند. یک نوجوان ازنظررشد فکری وهوشی به حد یک  بزرگسال میرسد و آنچه بین تفکر بزرگسالان ونوجوان تفاوت می گذارد در رشد هوش و فکرنیست بلکه درمیزان تجربه ای است که یک بزرگسال بخاطر سن بیشترش کسب کرده است.

احساسات و عواطف متعدد قوی و غیر قابل پیش بینی در نوجوانان وجود دارد  که گاه درتضاد با یکدیگرند  و سبب نوسانات واضح خلقی و رفتاری می شوند از جمله:
•             اضطراب
•             عصبانیت، ناسازگاری و پرخاشگری
•             افسردگی
هیجانات و احساسات یکی تجربه درونی است که در مقابل  اتفاقات بیرونی و یا درونی درخود حس می کنید. احساسات در تمام  لحظه های زندگی انسان  وجود دارند و به زندگی انسان رنگ می دهند که به دودسته  احساسات منفی ومثبت تقسیم میشوند. احساسات مثبت زندگی انسان را زیبا  و شاد میسازد و احساس ها و هیجانهای منفی مانند ترس، غم، اضطراب، عصبانیت و تأسف، زندگی انسان را با رنج و ناراحتی همراه میکند.
برای دستیابی به یکزندگی سالم و سرشار ازشادی و شادابی به هیجانهای خود توجه کنید. ازهیجانهای منفی کم کنید و بر هیجانهای مثبت خود بیافزاید
به یاد داشته باشید احساسات  منفی که با تغییرات فیزیولوژیک شدید همراه است بشدت برای جسم و روان شما خطرناک هستند.

•             اواحساس می کند که دوستانش بهتر او را درک می کنند.
•             مسایل ومشکلات مشابهی دارند و با صحبت کردن در مورد این مشکلات احساس مشترک ومشابهی پیدا می کنند.
•             ایده ها، افکار و آرزوهای نوجوانان متفاوت ازبزرگسالان است. بنابراین ترجیح می دهند اوقات بیشتری با هم باشند. فشارهای گروهی به دودسته مثبت ومنفی تقسیم میشوند.
•             فعالیتهای گروهی مثبت در شکل گیری رفتارهای اجتماعی مطلوب موثرند فشار مثبت زمانی است که مثلاً فردی میخواهد مدرسه را ترک کند یا تمایلی به ادامه تحصیل یا ورزش نداردولی چون می بیند همه دوستانش ورزش میکنند وادامه تحصیل می دهند اوهم این کار را می کند.
اما فشارهای گروهی  همیشه مثبت نیستند. فشار منفی همسالان  زمانی است که اومایل  نیست رفتار نامناسبی انجام دهد ومخالف این کاراست ولی دوستانش بر او فشار می آورند که چنین کاری کند. فشارهای منفی  همسالان دلیل بسیاری ازمشکلات و آسیبهای اجتماعی است. بسیاری ازافرادی که دچار اعتیاد، فرارازخانه، بیماریهای مانند سیفلیس، هپاتیت، ایدز و بیبند و باری شده اند به دلیل فشارهای منفی همسالان وناتوانی مقابله با این فشارها  بوده است. نوجوانان باید بیاموزند تا به کمک خانواده توان مبارزه با خواستهای منفی گروه را کسب کند و به انحراف کشیده نشود.
نوجوان گرامی: برای اینکه بتوانید در مقابل چنین فشارهای منفی مقاومت نمائید در توانایی مهم و ضروری دوره نوجوانی را بیاموزید.
•             تفکر نقاد
•             رفتار قاطعانه

دانستیم که یک کودک، مراحل رشد را طی میکند تا به حساسترین دوره حیات خویش یعنی مرحله بلوغ می رسد در این دوره است که شخصیت رو به تکامل می رود.
شخصیت در واقع رفتارهایی است که فرد به منظور سازگاری با محیط خویش  و در نتیجه  بهتر زیستن از خود بروز می دهد.
اما شخصیت فرد چگونه شکل می گیرد؟ در اینجا باید کل وجود فرد را به عنوان شخصیت وجودی وی در نظرگرفت که در این حالت مشاهده می شود وی از دو عنصر اساسی متشکل  است.
•             وراثت یعنی آنچه که ازپیش تعیین شده و فرد با آن خصوصیات به دنیا می آید.
•             محیط یعنی آنچه که بعدها باعث تجربه آموزی وی می شودو شخصیت او را متبلور می سازد.
•             عامل سومی که در ارتباط با دو عنصر اساسی ساخت شخصیت است تفکر و اندیشه، به عبارتی،خود فرد است. عاملی که در اختیار و اراده فرد می باشد وتصمیم گیرنده است. اینک پرسشی دیگر مطرح است: چه چیزباعث ارتباط فرد با محیط می شود؟
جواب این است: نیازها
نیاز یعنی  کشش وتمایلی که فرد را به عمل وامیدارد.بنابراین بدون نیاز، شخصیتی وجود ندارد..
•             نیازهای جسمانی: گرسنگی، تشنگی
•             نیازهای روانی: عشق ومحبت
•             نیازهای اجتماعی: عضویت در گروه
•             نیازهای فیزیولوژیک
•             نیازبه استقلال- عدم وابستگی به دیگران
•             نیازبه احترام وموقعیت اجتماعی
•             نیازبه تنهایی و انزوا
•             نیازبه محبت
•             نیازبه فلسفه سالم و مثبت برای زیستن
•             نیاز به خود شکوفایی
•             نیازبه جبران شکست

درسنین بلوغ به علت جهش رشد نیاز به آهن در دختر و پسرافزایش می یابد. البته در دختران به علت شروع عادت ماهانه وخونریزی و دفع مقداری از آهن بدن در این دوران نیاز به اهن بیشتر می شود.
چنانچه به دلایلی میزان دریافت یا جذب آهن کم و یا دفع آهن بیش از حد باشد نوجوان به کم خونی فقرآهن مبتلا خواهد شد. در اینجا به ذکرچند مورد اشاره می کنیم.
•             مصرف ناکافی موادغذایی آهن دار مثل گوشت قرمز
•             مصرف ناکافی موادغذایی دارای ویتامینC (ویتامینC جذب آهن را افزایش می دهد)
•             مصرف نان های دارای جوش شیرین(کاهش دهنده جذب آهن)
•             جانشین شدن غذاهای غیر خانگی( انواع ساندویج ها مثل سوسیس، کالباس اغلب آهن کافی ندارند) بجای غذای سفره
•             خونریزی های شدید عادات ماهانه
•             مشکلات دندانی که منجر به کم اشتهایی و کاهش دریافت موادغذایی ازجمله آهن میشود.
•             آلودگی های انگلی مثل ژیاردیا و کرم قلابدار که موجب دفع آهن می شود.
•             خوردن چای قبل و بعد از غذا از جذب آهن جلوگیری می کند.

ازنشانه های کم خونی فقرآهن میتوان به رنگ پریدگی دائمی داخل پلک چشم و لبها،کم رنگ شدن خطوط کف دست، احساس ضعف وخستگی، سیاهی رفتن چشم، سرگیجه، سردرد، بی اشتهایی، حالت تهوع، خواب رفتن  و سوزن سوزن شدن دستها و پاها، کاهش قدرت یادگیری و عدم تمایل به فعالیتهای فیزیکی اشاره کرد.
در کم خونی شدید فقر آهن، نشانه های تنگی نفس، تپش قلب وورم قوزک اضافه می شود.
توصیه های غذایی به منظور پیشگیری از کم خونی فقرآهن
•             دربرنامه غذایی روزانه ازمواد غذایی دارای آهن مثل انواع گوشت، جگر، حبوبات، سبزیجات سبزتیره( اسفناج وجعفری و…) استفاده کنید.
•             از سبزیجات تازه  و سالاد (فلفل دلمه ای، گوجه فرنگی، کلم، گل کلم و…) وجوانه غلات و حبوبات بعلت میزان بالای ویتامین C موجود در آنهاجهت افزایش جذب آهن همراه غذا استفاده کنید.
•             ازنوشیدن چای ( به ویژه چای پررنگ) قهوه و دم کرده های گیاهی ۱ ساعت قبل و ۱ ساعت تا ۲ ساعت پس از مصرف غذا خودداری کنید.