واژه هوش پیچیدگی مفهومی ویژه ای دارد و به همین دلیل، در روانشناسی تعریف واحد و یکسانی از هوش به چشم نمی خورد.

هوش عمومی

واژه هوش پیچیدگی مفهومی ویژه ای دارد و به همین دلیل، در روانشناسی تعریف واحد و یکسانی از هوش به چشم نمی خورد. متخصصان روانشناسی هر کدام براساس دیدگاه و مکتب خود، تعریف متفاوتی از آن ارائه کرده اند.

تعاریف هوش عمومی

بینه وسیمون (۱۹۱۶) هوش را به معنای قضاوت و به عبارتی دیگر، عقل سلیم، شعور عملی، ابتکار، استعداد، انطباق خود با موقعیت های مختلف، به خوبی قضاوت کردن، به خوبی درک کردن و به خوبی استدلال کردن تعریف کرده اند (گراث، ۱۳۷۳).
پیاژه (۱۹۲۹) هوش را قدرت انطباق و سازگاری با محیط فیزیکی و اجتماعی می داند.
ویلیام جیمز (۱۹۰۱) هوش را توانایی سازگاری موفقیت آمیز با یک موقعیت نسبتا جدید می داند.
از دیدگاه ثرندایک (۱۹۳۱) «هوش به صورت کلی یعنی قدرت پاسخ ها و واکنش های خوب بر معیار حقیقت یا واقعیت».
از نظر گیتس (۱۹۵۵) «هوش یک سازمان مرکب از توانایی ها برای یاد گرفتن، برای درک حقایق ظریف وسیع، به ویژه حقایق انتزاعی همراه با دقت و درستی، برای اعمال کنترل ذهنی و برای نمایش انعطاف پذیری و زیرکی در جستجوی راه حل مسائل به حساب می آید» (میردریکوندی، ۱۳۸۹، ص۳۰-۳۴).
ترمن (۱۹۲۱) هوش را توانایی ادراک و تفهیم و تجزیه و تحلیل عوامل می داند.
اسپیرمن (۱۹۲۷) بر این باور است که هوش دارای دو بعد است: توانایی عمومی (g) و توانایی خصوصی (s). به دیگر سخن، وی معتقد است که دو نوع هوش وجود دارد: هوش اختصاصی و هوش عمومی (آگاروال، ۱۹۹۸). [1]
هوش از نگاه وکسلر عبارت است از: توانایی و استعداد با هدف و با معنای زیستن، تنکر عاقلانه و منطقی داشتن و نیز توانایی سازگاری و ایجاد توازن با محیط (اتکینسون، ۱۹۸۳). افزون بر این، او تأکید می کرد که هوش کلی را نمی توان با توانایی رفتار هوشمندانه - هر اندازه که به منهومی گسترده تعریف شود- برابر دانست، بلکه باید با آن را به عنوان جلوه های آشکار شخصیت به طور کلی تلقی کرد (گراث، ۱۳۷۳).
بنابراین، از دیدگاه وکسلر هوش می تواند اجتماعی، عملی و انتزاعی باشد. تعاریف زیاد دیگری نیز برای هوش بیان شده که از حوصله این نوشتار خارج است.

[هوش اختصاصی]

عده ای از روانشناسان افزون بر اینکه هوش را امری کلی تلقی می کنند، به هوش اختصاصی نیز قائلند. به دیگر سخن، اینها اعتقاد دارند که برخی از افراد دارای استعدادهای ویژه هستند و مثلا در فهم ریاضی یا هندسه، موفق تر از دیگر علوم هستند (شریعتمداری، ۱۳۷۰، ص۴۲۲ و ۴۲۳). برخی نیز برای هوش انواع مختلفی مانند هوش ماشینی، هیجانی، تجریدی و اجتماعی قائلند (همان، ص۴۲۵ و ۴۲۶).
اگرچه تعاریف مختلفی از هوش از دیدگاه روانشناسان مطرح شده است، ولی می توان در همه اینها به نوعی استعداد کلی اشاره کرد که در حل مسائل مفید است و باعث تشخیص صحیح می شود. در تعاریف هوش مفاهیمی همچون تفکر انتزاعی، بهره گیری از تجربه، حل مسائل از راه بینش، سازگار شدن با موقعیت، تفکر منطقی داشتن و قدرت تشخیص و... به طور ضمنی و واضح وجود دارد. در یک جمع بندی می توان گفت که هوش برآیندی از توانمندی های مختلف است.

پی نوشت:

[1] . هوش عمومی در همه افراد تقریبا یکسان است و آنچه باعث برتری افراد در موضوعاتی چون ریاضی، نویسندگی، فنی و ... می شود، همان هوش اختصاصی است (سیاسی، 1341، ص 105).

منبع: کتاب «روانشناسی زن و مرد»
نویسنده: مسعود جان بزرگی، علی پناهی

بیشتر بخوانید:
انواع هوش‌های چند‌گانه
آشنایی با هوش‌های ۸ گانه انسان
رشد هوش در کودکان
افراد باهوش چه ویژگی هایی دارند؟