تحولات بلوغ در جنبه های عالی رشد (بخش دوم)

زیبادوستی یکی از جنبه های متحول یافته در دوران بلوغ است. 
 

از جنبه های عالی رشد در انسان، جنبه ی آزادی خواهی است. این امر دارای جنبه ی فطری در انسان و جنبه ی تکوینی در حیوانات است. همه می خواهند آزاد باشند و کسی آنان را در تصرف نگیرد و مانع پیش روی و حرکتشان نشود - شما نمونه ی آن را در اطفال خردسال می بینید که حتی مادری را که می خواهد لباس او را بر تنش کند و یا به قنداق کردن او اقدام کند، با دست و پازدن ها و فریاد کشیدن ها در برابرش مقاومت کرده و یا نمی گذارد آمپولی به آنان تزریق شود. ولی در دوران کودکی طفلی در می یابد که مقاومت در برابر خواست پدر و مادر مؤثر نیست ناگزیر سر از تسلیم در آورده و از آنان اطاعت می کند.
 
اما در دوران نوجوانی هم به خاطر احساس قدرتمند و هم به خاطر رشدی که برایشان حاصل شده و به اصطلاح درک و فهمی برتر برایشان مطرح است، توان ایستادگی و مقاومت دارند و می توانند گردنکشی و عصیان بپردازند.
 
از سنین قبل از بلوغ تمایل دارند که آزاد بمانند و در این آزادی خواهی جنبه افراط برای آنان است که آن خود خطر آفرین است. اصل آزادیشان را باید پذیرا شد ولی با سه شرط: ۱- آزادی به زبان خودشان نباشد. ۲- به زبان دیگران نباشد.3 -خلاف ضوابط شرع و عرف مشروع نباشد. به زبان دیگر، آزادی در انتخاب درست باشد نه در عمل.
 

نوجوان، در سنین بلوغ استقلال طلب است. این حالت در دوران خردسالی هم وجود داشته ولی در این مرحله ی سنی به اوج و کمال خود می رسد.
 
او می خواهد مکان و اتاق مستقل، وسایل و ابزار مستقل، حرکت و رفتار مستقل داشته باشد. تابع رای و اندیشه ی دیگران در رفتار و گفتار نباشد. شیئی را که در ملک خود دارد صرفا از آن او باشد حتی پدر و مادر هم به کیف و کتاب و اشیای او دست نزنند.
 
همچنین از این سن، او در صدد کسب استقلال مالی است و دوست دارد به طور مستقل درآمدی داشته و آن را به هرگونه که خواست مصرف کند. بدش می آید که در مصرف پول از او حساب بکشند - دوست دارد جیب خرجی خود را به هر گونه ای که دلش می خواهد خرج کند اگرچه پدر و مادرش آن را بدانند در مواردی حتی اصرار دارد که از جیب خرجی خود صرف نظر کند تا پدر و مادر از او حساب کشی نکنند.
 
البته تا حد ممکن و با همان سه شرطی را که درباره ی آزادی او گفتم، جنبه ی استقلال او را محترم شمریم و عزم و اراده او را که در حال شکل گیری است، سامان بخشیم. در عین حال با خیراندیشی ها و تذکرات سازنده او را واداریم که در خط صواب باشد و زندگی او با عقل و خردورزی همراه و در حرکت باشند و هم برایش تفهیم کنیم که راه خیر و سعادت او در این است که در فکر صوابی باشد که والدین برای او اعلام می کنند؛ زیرا آنان هم مجرب ترند و هم دارای خیرخواهی بیشتر.
 

از جنبه های دیگر رشد و علو نوجوان این است که او در این سن از حقیقت دوستی سر در آورده و فطرتش در این باب زنده و بیدار می شود. او دوست دار حق می گردد آن چنان که در مواردی خود را هم به خاطر نامعینی محکوم و حتی سرزنش می کند.
 
او در امر حقیقت دوستی، گاهی ممکن است پدر و مادر در حال نزاع خود را محکوم کند و حق را به جانب پدر یا مادر دهد. اما آنچه که مهم است این است که نوجوان سن و سالی اندک دارد و تجربه ی او بسیار محدود است. آن چه را که او حقیقت می شناسد گاهی ممکن است ناشی از وهم و خیال او باشد و در چنین صورت برای او خطر سقوط است. به همین علت برای والدین و مربیان هوشمندی لازم است تا بین واقعیت و حقیقت، حقیقت و توهم فرق گذارند و او را به اشتباه خویش واقف گردانند. مصداق های حق و حقیقت را به او عرضه کرده و او را وادار به رعایت آن کنند.
 
اصل حقیقت دوستی، امری مقدس است ولی به این شرط که حقیقت مورد تأیید عقل و شرع باشد؛ زیرا چه بسیار از آن چه را که آنان حقیقت می شناسند ساخته و پرداخته ی ذهن آنان است و گاهی از نوع مسموعات، ظاهر سازی ها و زرق و برق و القائات و تبلیغات دیگران بوده و بی ریشه و بی اصالت باشد.
 

از جنبه های عالی رشد، زیبادوستی است و زیبا از منظر نوجوان هم در جنبه ی ظاهر است و هم باطن. در بعد ظاهر، او فعلا به درجه ای رسیده است که می تواند تنها نظر و سلیقه ی خویش را درباره ی چهره و ابرو و قد و قامت و لباس کسی ابراز دارد که البته این زیبادوستی امری بسیار سطحی است و براساس قرارداد جمعی و فرهنگی پدید می آید.
 
در جنبه ی باطن و معنی هم، او تحت تأثیر جاذبه های معنوی است. زیبایی گل ها را می بیند و از آن طریق درباره ی عظمت خدا و صنع زیبای او به شگفت می آید. ممکن است ساعت ها و دقایقی مات و مبهوت زیبایی یک پدیده ای شود که خدای آن را آفریده است مثلا سلولی را در زیر میکروسکوپ ببیند. از ساختار سلول های شبکیه چشم به شگفت آید.
 
از نظر تربیت این مهم است که ملاک و معیار زیبایی را در اختیار او قرار دهیم تا زیباشناس واقعی شود. هم ملاک های مربوط به زیبایی ظاهر و هم ملاک های مربوط به زیبایی باطن؛ و چه بهتر که بیشترین جهت دهی ها متوجه شناخت زیبایی های معنوی در جنبه ی صنع و اتقان آفریده های خداوندی باشد تا هم به کمال او بیفزاید و هم عظمت آفریدگار را در ذهنش زنده کند و بر اسلامی بودن و تقوایش بیفزاید. هر قدر خداوند درباره ی انسان مهم تر و عظیم تر آید حرمت رسانی او به جنبه های رشد بیشتر و کامل تر خواهد شد.
 

از دیگر تحولات مربوط به جنبه های عالی رشد در نوجوانان و بالغان، عبارت اند از:

 

نویسنده: علی قانمی امیری 

منبع: کتاب «دنیای بلوغ»