تنبیه یک امر طبیعی است که در بین خانواده ها برای تربیت کودکان وجود دارد که شدت و نوع آن مختلف بوده و تاثیرگذاری آن نیز به همین شکل متفاوت می باشد.
مقدمه
تنبیه مقوله ای مهم در تربیت کودکان می باشد که با آموزش و یادگیری طرز صحیح و شدت مناسب آن می‌توانیم تربیتی صحیح را در پیش بگیریم. هیچ چیزی بهتر از محبت کردن به کودکان باعث آرامش و نرمی آنها در برابر خانواده نمی‌شود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره تربیت کودکان می فرمایند : کودکان را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید و هرگاه به آنان وعده دادید، به آن وفا کنید؛ چون آنان روزی دهنده ی خود را کسی غیر از شما نمی دانند. [1]
نکته مهمی که در این جا به وجود می‌آید تفاوت بین تنبیه و پیامد است. که ابتدا باید با معنی این دو کلمه آشنا شویم :
تنبیه زمانی رخ می دهد که کودک شما کار اشتباهی را انجام داده و شما برای جلوگیری از شدت یافتن آن و تکرار کردن آن دست به تنبیه کودک می زنید در این زمان کودک پس از انجام کار ناصحیح چشمش به دیگران است تا از سوی آنان تنبیه شود و به مرور زمان این امر یک کار عادی و بی تاثیر می شود.
پیامد به رخدادی می گویند که کودک زمانی که کار ناهنجاری را انجام داده بداند و به این آگاهی برسد که آن کار پیامد و نتیجه خوبی را در پیش ندارد. در حالیکه اگر کار درستی را انجام دهد مورد تشویق و رضایت اطرافیان و خودش قرار می گیرد. در این زمان کودک پس از انجام کار نادرست به جای آنکه منتظر تنبیه از طرف دیگران باشد، به خودش نگاه می‌کند و سعی می‌کند تا پیامد کار نادرستش را در خودش بیاورد و آن را رفع کند. حالا که با معنای کلی این دوکلمه آشنا شده اید برویم تا با جزئیات آنها ها آشنا شویم.
نکته مهمی که در این جا به وجود می‌آید تفاوت بین تنبیه و پیامد است. که ابتدا باید با معنی این دو کلمه آشنا شویم :
تنبیه زمانی رخ می دهد که کودک شما کار اشتباهی را انجام داده و شما برای جلوگیری از شدت یافتن آن و تکرار کردن آن دست به تنبیه کودک می زنید در این زمان کودک پس از انجام کار ناصحیح چشمش به دیگران است تا از سوی آنان تنبیه شود و به مرور زمان این امر یک کار عادی و بی تاثیر می شود.
پیامد به رخدادی می گویند که کودک زمانی که کار ناهنجاری را انجام داده بداند و به این آگاهی برسد که آن کار پیامد و نتیجه خوبی را در پیش ندارد. در حالیکه اگر کار درستی را انجام دهد مورد تشویق و رضایت اطرافیان و خودش قرار می گیرد. در این زمان کودک پس از انجام کار نادرست به جای آنکه منتظر تنبیه از طرف دیگران باشد، به خودش نگاه می‌کند و سعی می‌کند تا پیامد کار نادرستش را در خودش بیاورد و آن را رفع کند. حالا که با معنای کلی این دوکلمه آشنا شده اید برویم تا با جزئیات آنها ها آشنا شویم.
تنبیه چیست؟
تنبیه یک امر طبیعی است که در بین خانواده ها برای تربیت کودکان وجود دارد که شدت و نوع آن مختلف بوده و تاثیرگذاری آن نیز به همین شکل متفاوت می باشد. شاید تنبیه در ابتدای کار بسیار سریع جواب دهد و کودک آن کار اشتباهی را که انجام داده است ترک کند. برای مثال زمانی که کودک شما ظرف غذایش را بر روی میز یا زمین انداخت شما با داد و فریاد یا حتی یک ضربه به بدن آن واکنش نشان بدهید. این یک تجربه تکراری است که تنبیه برای کودکان عادی شده و به مرور زمان تاثیر قبل را ندارد. حتماً شما در طول عمر خود تنبیه شدن را تجربه کرده اید و می دانید که پس از آنکه یکی از اطرافیان شما دست به این کار می‌زند باعث می شود تا احساسات و افکار و روابط شما آسیب ببیند و به مرور زمان دید کودک را نسبت به خود تلخ کند.
حتما توجه کرده‌اید که کودکان زمانی که از یک کاری آنها را بترسانید کمتر سراغ آن می‌روند و پس از انجام یک کار اشتباه زمانی که تجربه تلخی از آن کار را برایشان تعریف کنید دیگر دست به آن کار نمی زند. یا برای مثال اگر فردی بزرگتر و یا حتی قوی هیکل تر در اطراف خود وجود داشته باشد، برای تنبیه کودک آن فرد را صدا می زنید و و تنبیه را به دست او می سپارید. این کار شما دقیقا شبیه به رعایت کردن قوانین در مقابل مامور قانون می باشد، که تاثیر موقت و و لحظه ای دارد. اما به طور کلی در فکر کودک حرکتی ایجاد نمی کند.
پایه و اساس تنبیه بر پایه ترس می باشد به گونه ای که شما در اولین بار برای تنبیه، سر کودک داد می زنید و کودک آن کار را تکرار نمی‌کند. برای دفعه بعد مجبور به بلندتر کردن صدای خود هستید تا کودک از شما حساب ببرد به مرور زمان باید در تنبیه خود تغییر ایجاد کنید تا کودک تأثیر بگیرد. اما آیا این کار شما می تواند تا آخر تاثیرگذار باشد!!؟ رسول خدا در توصیه ای به امیر المونین فرمود: «لَا تِضرَبَنَّ اَدَبَّا فَوقَ ثَلاث» برای تأدیب و تربیت بیش از سه ضربه به کودک نزن. [2]
تنبیه شما برای کودکان می تواند تاثیر کوتاه مدت درستی داشته باشد، اما در فکر و درون کودک شما هیچ حس مسئولیت و بلوغ فکری ایجاد نمی کند. یا اینکه بتوان در تنهایی خودش نیز به آن کار اشتباه دست نزند یا در بزرگسالی بتواند مسئولیت کارهای اشتباه خود را بر گردن گرفته و آنها را ترک کند، چرا که همیشه منتظر یک فرد متذکر یا تنبیه از طرف قانون می باشد. حالا سوالی که در اینجا پیش می آید این است که چه کار و چه نوع تربیتی می تواند حس بلوغ فکری و مسئولیت درونی کودک را فعال کند؟ و از طرفی باعث ترک کار های اشتباه و داشتن رفتارهای مناسب در جامعه برای کودک بشود؟ برویم تا در موضوع پیامد به آن بپردازند...
حتما توجه کرده‌اید که کودکان زمانی که از یک کاری آنها را بترسانید کمتر سراغ آن می‌روند و پس از انجام یک کار اشتباه زمانی که تجربه تلخی از آن کار را برایشان تعریف کنید دیگر دست به آن کار نمی زند. یا برای مثال اگر فردی بزرگتر و یا حتی قوی هیکل تر در اطراف خود وجود داشته باشد، برای تنبیه کودک آن فرد را صدا می زنید و و تنبیه را به دست او می سپارید. این کار شما دقیقا شبیه به رعایت کردن قوانین در مقابل مامور قانون می باشد، که تاثیر موقت و و لحظه ای دارد. اما به طور کلی در فکر کودک حرکتی ایجاد نمی کند.
پایه و اساس تنبیه بر پایه ترس می باشد به گونه ای که شما در اولین بار برای تنبیه، سر کودک داد می زنید و کودک آن کار را تکرار نمی‌کند. برای دفعه بعد مجبور به بلندتر کردن صدای خود هستید تا کودک از شما حساب ببرد به مرور زمان باید در تنبیه خود تغییر ایجاد کنید تا کودک تأثیر بگیرد. اما آیا این کار شما می تواند تا آخر تاثیرگذار باشد!!؟ رسول خدا در توصیه ای به امیر المونین فرمود: «لَا تِضرَبَنَّ اَدَبَّا فَوقَ ثَلاث» برای تأدیب و تربیت بیش از سه ضربه به کودک نزن. [2]
تنبیه شما برای کودکان می تواند تاثیر کوتاه مدت درستی داشته باشد، اما در فکر و درون کودک شما هیچ حس مسئولیت و بلوغ فکری ایجاد نمی کند. یا اینکه بتوان در تنهایی خودش نیز به آن کار اشتباه دست نزند یا در بزرگسالی بتواند مسئولیت کارهای اشتباه خود را بر گردن گرفته و آنها را ترک کند، چرا که همیشه منتظر یک فرد متذکر یا تنبیه از طرف قانون می باشد. حالا سوالی که در اینجا پیش می آید این است که چه کار و چه نوع تربیتی می تواند حس بلوغ فکری و مسئولیت درونی کودک را فعال کند؟ و از طرفی باعث ترک کار های اشتباه و داشتن رفتارهای مناسب در جامعه برای کودک بشود؟ برویم تا در موضوع پیامد به آن بپردازند...
پیامد چیست؟
پیامد در امر تربیت همانند تنبیه اما به روش دیگر است که در مقابله با بی نظمی و بی تربیتی کودک انجام می گردد. در این مورد کودک می داند که پس از انجام یک کار اتفاقی یا از روی عمد که کار اشتباهی است، باید کاری را برای جبران و رفع آن انجام دهد.
برای مثال زمانی که به کودک خود اجازه می دهید که بیرون از منزل یا در طبیعت بازی کند و در نهایت با لباسی بسیار کثیف به خانه باز می گردد شما می توانید به به جای آنکه با عصبانیت به همراه فریاد آن را برای کثیف کردن لباس هایش تنبیه کنید؛ می توانید به کودک امر کنید تا لباس های کثیف خودش را به تنهایی بشوید. شاید در انجام این کار کودک نتواند به درستی شما لباس را بشوید یا حتی اطراف را نیز کثیف کند، اما این موارد نباید برای شما مهم باشد. مهم تاثیر این کار بر روی فکر کودک است که تجربه ای می شود تا پس از انجام کارهای اشتباه خودش به فکر رفع آن باشد.
انجام روش پیامد در تربیت کودک نیازمند صبر و حوصله در برابر رفتارهای ناشایست کودک می باشد. پیامد ها می توانند به شکل «پیامد های طبیعی» باشند یعنی کودک پس از انجام کاری خطرناک، به خودش ضربه ای وارد می کند که برایش دردآور و تحملش سخت است. دیگر از پیامد وجود دارد، به نام «پیامدهای منطقی» شناخته می شوند یعنی زمانی که کودک تان می خواهد دست به انجام کاری بزند شما از قبل خطر ها و پیامدها و سودی که آن کار برایش دارد را به کودک شرح دهید. یا اینکه زمانی که کودک این کار را انجام داده است و پیامد آن را دیده است، با هم در مورد آن صحبت کنید.
«پیامد های کاربردی» که نوع دیگر پیامد ها است به والدین اجازه می دهد تا پس از انجام کار نادرست یا انجام ندادن کاری که به آنها داده می شود؛ بتوانند پیامدی را برای کودک خود در انتخاب کنند. برای مثال پس از آنکه به کودک گفته می شود تا موهایشان را مرتب کنند تا به مهمانی بروند و کودک آن را انجام نداده است، شانه کودک را به مدت چند روز مخفی کنند تا کودک در صورت نیاز، دسترسی به آن نداشته باشد. این امر کمک می کند تا کودک در حفظ وسیله های خود و استفاده از آنها کوشا باشد. حضرت امام موسی بن جعفر به یکی از یاران خود که از دست فرزندش به ستوه آمده بود شکایت کرد فرمود: «لاَ تضِربهُ وَ اهجُره وَ لاتُطِل» او را نزن،بلکه با او قهر کن، اما خیلی طول نکشد. [3]
پی نوشت :
[1] محمدبن یعقوب، کلینی، اصول کافی،، جلد 6 ، 1367، صفحه 51
[2] مجموعه ورام، صفحه 358.
[3] عدة الداعی، صفحه 79.
برای مثال زمانی که به کودک خود اجازه می دهید که بیرون از منزل یا در طبیعت بازی کند و در نهایت با لباسی بسیار کثیف به خانه باز می گردد شما می توانید به به جای آنکه با عصبانیت به همراه فریاد آن را برای کثیف کردن لباس هایش تنبیه کنید؛ می توانید به کودک امر کنید تا لباس های کثیف خودش را به تنهایی بشوید. شاید در انجام این کار کودک نتواند به درستی شما لباس را بشوید یا حتی اطراف را نیز کثیف کند، اما این موارد نباید برای شما مهم باشد. مهم تاثیر این کار بر روی فکر کودک است که تجربه ای می شود تا پس از انجام کارهای اشتباه خودش به فکر رفع آن باشد.
انجام روش پیامد در تربیت کودک نیازمند صبر و حوصله در برابر رفتارهای ناشایست کودک می باشد. پیامد ها می توانند به شکل «پیامد های طبیعی» باشند یعنی کودک پس از انجام کاری خطرناک، به خودش ضربه ای وارد می کند که برایش دردآور و تحملش سخت است. دیگر از پیامد وجود دارد، به نام «پیامدهای منطقی» شناخته می شوند یعنی زمانی که کودک تان می خواهد دست به انجام کاری بزند شما از قبل خطر ها و پیامدها و سودی که آن کار برایش دارد را به کودک شرح دهید. یا اینکه زمانی که کودک این کار را انجام داده است و پیامد آن را دیده است، با هم در مورد آن صحبت کنید.
«پیامد های کاربردی» که نوع دیگر پیامد ها است به والدین اجازه می دهد تا پس از انجام کار نادرست یا انجام ندادن کاری که به آنها داده می شود؛ بتوانند پیامدی را برای کودک خود در انتخاب کنند. برای مثال پس از آنکه به کودک گفته می شود تا موهایشان را مرتب کنند تا به مهمانی بروند و کودک آن را انجام نداده است، شانه کودک را به مدت چند روز مخفی کنند تا کودک در صورت نیاز، دسترسی به آن نداشته باشد. این امر کمک می کند تا کودک در حفظ وسیله های خود و استفاده از آنها کوشا باشد. حضرت امام موسی بن جعفر به یکی از یاران خود که از دست فرزندش به ستوه آمده بود شکایت کرد فرمود: «لاَ تضِربهُ وَ اهجُره وَ لاتُطِل» او را نزن،بلکه با او قهر کن، اما خیلی طول نکشد. [3]
پی نوشت :
[1] محمدبن یعقوب، کلینی، اصول کافی،، جلد 6 ، 1367، صفحه 51
[2] مجموعه ورام، صفحه 358.
[3] عدة الداعی، صفحه 79.
