معنادهی به زندگی (بخش اول)

زندگی بدون معنا زمینه ساز افسردگی خواهد شد. 
 

در واکنش به دیدگاه هائی در روانشناسی که زندگی را پوچ و ماشینی ارائه می کردند، ویکتور فرانکل "معنا درمانی" را پی ریزی نمود (فابری، ۱۹۸۰). البته باید خاطرنشان ساخت که توجه به معنا در زندگی و ارائه تعاریف مثبت عملکردهای روان شناختی در نظریات دانشمندانی همچون مزلو، راجرز، یونگ، الپورت، اریکسون، بوهلر، نیوگارتن و یهودا نیز مطرح شده است (زیکا و چمبرلاین، ۱۹۹۲).
 
اما در میان محققان در زمینه معنا، تنها فرانکل است که بر اساس تجارب واقعی خود، به نظریه پردازی در مورد "معنا" پرداخته است و همین مسئله او را از سایر محققان در این حیطه متمایز می سازد (چراغی، ۱۳۸۷). نظریه و رویکرد درمانی او از تجارب وی در اسارت زندان های مرگبار نازی شکل گرفت که در آنجا شانس کمی برای زنده ماندن افراد وجود داشت (مک آرتور و مک آرتور ،۱۹۹۹).
 
فرانکل (۱۸۸۴) معتقد بود که انسان معنای زندگی خود را شکل می دهد. چرا که معنا جوئی، مهمترین انگیزه انسان است که او را از دیگر موجودات متمایز می سازد. فرانکل (۱۸۸۹) راه های کشف معنا در زندگی را ارزش ها می نامد، این ارزش ها بر پایه معنای تجربه شده بسیاری از افراد قرار دارند و در صورتی زندگی معنادار می شود که سه دسته از ارزشها ادراک و فهمیده شوند. ارزش های تجربی، ارزش های خلاقی و ارزش های نگرشی (شولتز، ۱۳۷۹). ارزش های تجربی شامل آن دسته از چیزهایی است که فرد از زندگی دریافت می کند.
 
ارزش های خلاق روشی هستی گرا در جهت تدارک معنا می باشد که با درگیری در کارهایی مثل خلاقیت هندسی، موسیقی، نگارش، اختراع و مانند آنها حاصل می شود. در برهه های زندگی ارزش های نگرشی نیاز به معناجویی فرد را ارضا می کند. این ارزش ها شامل مواردی است که قابل تغییر نمی باشند و با رفتارهای خوبی مثل شفقت، شجاعت و حس شوخ طبی مرتبط است. ارزش های تجربی، خلاق و نگرشی تنها سطح ظاهری از مفاهیم بنیادی ترند که فرانکل آنها را فرا معنا یا تعالی می نامید.
 

 یکی از اصول معنادرمانی «تلاش انسان برای آزادی» است، که به ظرفیت او در پاسخ به مقتضیات وجودی اش بستگی دارد. آزادی او، بعضی مواقع در انتخاب شرایط و عوامل نیست، بلکه او دارای این اختیار است که در برخورد با شرایط چه عکس العملی را انتخاب کند (استارک، ۲۰۰۳، لوکاس و هیرش، ۲۰۰۲، آگن، ۲۰۰۰، ۲۰۰۰، کرونباخ، ۱۹۷۱). توانایی برای انتخاب در تمامی شرایط وجود دارد؛ حتی در مواجهه با شرایط ملال انگیزی چون مرگ (هازل، ۱۹۸۶، سولبرگ، ۲۰۰۴).
 

فرانکل (۱۹۸۵) معتقد بود «معناجویی» اساسی ترین انگیزه ی انسان در زندگی است. این نیروی محرکه به انسان این اجازه را می دهد تا برای انتخاب معنایی برای زندگی اش تلاش کند (لوکاس و هیرش، ۲۰۰۲). هنگامی که معنایی برای زندگی یافت نمی شود یا مانعی در این راه به وجود می آید، نوعی خلاء وجودی پدیدار می شود و در نتیجه دلسردی و درماندگی قابل پیش بینی است (فرانکل، ۱۹۸۵، ۱۹۵۹).
 

 معنای زندگی، دیگر مفهوم اصلی در معنادرمانی است. در این رویکرد هیچ معنای انتزاعی که انسان عمری را صرف یافتن آن نماید وجود ندارد؛ بلکه هر انسانی دارای وظیفه و رسالت ویژه ای در زندگی است که می بایست بدان تحقق بخشد. زندگی به خودی خود معنایی ندارد و این انسان ها هستند که در شرایط منحصر به فرد زندگی شان برای خویش معنایی می یابند (لوکاس و هیرش، ۲۰۰۲).
 
بنابراین، در این رویکرد خودشکوفایی و شادمانی اهداف زندگی نیستند، بلکه آنها معمولا بعد از یافتن معنایی برای زندگی به وجود می آیند (بامستر و واس، ۲۰۰۲، لوکاس لوکاس و هیرش، ۲۰۰۲، مورفی، پترس و تسی، ۱۹۸۷، فرانکل، ۱۹۸۵ و ۱۹۵۹).
 

روند رو به رشد حمایت از این عقیده که مفاهیم مربوط به معنادرمانی مفاهیمی محوری در رابطه با حالات انسانی هستند، موجب شد چند تن از محققان ابزارهایی را با هدف سنجش «معنا» و «سازه های مرتبط با معنا» طراحی کنند. عمده ترین ابزارها جهت کمی سازی مفاهیم مرتبط با معنای زندگی عبارتند از: «آزمون هدف در زندگی» (PIL- کرونباخ و ماهولیک، ۱۹۶۴ و ۱۹۶۹).
 
«پرسش نامه ی هدف زندگی» (LPQ-هابالز و هازل، ۱۹۸۲، هازل، ۱۹۸9). «آزمون معنای رنج» (MIST استارک ۱۹۸۵ و ۱۹۸۳) و «فرم تجدیدنظرشده ی نگرش به زندگی» (LAP - R  رکر، ۱۹۹2). آزمون های PIL و LPQ جهت اندازه گیری سازه های عمومی مربوط به معنای زندگی طراحی شده و MIST جهت سنجش انگیزه برای یافتن معنا و معنایابی در تجربه های گریزناپذیر توأم با رنج ساخته شده است LAP - R .نیز سطوح معمول هدف در زندگی و تمایل برای یافتن ما در زندگی را اندازه می گیرد PIL و LPQ از نوع تک بعدی بوده و MIST و LAP-Rچند بعدی هستند. معنای زندگی در اکثر تحقیقات گزارش شده در این مقاله به وسیله ی همین چهار آزمون مورد اندازه گیری قرار گرفته است.

ادامه دارد...

منبع: کتاب معنویت درمانی. سیدرضا میرمهدی، مجید صفاری نیا و احسان شریفی. صص 136-140، انتشارات آوای نور، سوم. 1396.