بایدها و نبایدها در تنبیه کودکان

در زمینه تربیت فرزند، استفاده از روش های تنبیه بدنی، به هیچ عنوان نباید در دستور کار خانواده ها قرار گیرد.
 

بسیاری از خانواده ها معتقدند که تنبیه کودک یک ابزار تربیتی مثمر ثمر و کاربردی برای جلوگیری از رفتارهای نامناسب و نامطلوب کودک به شمار می آید. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که ممکن است این روش به اصطلاح تربیتی در تغییر رفتار بچه ها تاثیر گذار و موثر باشد، اما اعمال نادرست و ناصحیح این شیوه، تبعات جدی و مخربی نیز بر روی کودک از خود برجای می گذارد. به طور کلی، بسیاری از والدین به منظور تغییر، حذف یا کاهش رفتار فرزند، تنبیه کودک را در دستور کار قرار می دهند.

از سوی دیگر، اعمال تنبیه برای از بین بردن رفتارهای نادرست و ناپسند و مخرب، به ویژه از طرف مربیان یا والدین، به دو صورت منفی و مثبت به مرحله اجرا در می آید. شایان ذکر است که عنوان مثبت یا منفی بکار رفته در این زمینه، به خوب یا بد بودن این روش اشاره ندارد، بلکه در معنای حذف یا اضافه شدن برخی عوامل تعبیر و تفسیر می گردد. ناگفته نماند که به علت آثار و تبعات نامطلوب تنبیه، زمان اجرا و چگونگی اعمال تنبیه کودک از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد.
 

به طور کلی، تنبیه کودک به دو شیوه مثبت یا منفی و در جهت کاهش یا از بین بردن رفتارهای بد کودک اعمال می گردد. در تنبیه مثبت، به منظور کاهش رفتار، به کودک عامل ناخوشایندی ارائه می گردد. بر این اساس، انجام رفتارهایی نظیر داد زدن و کتک زدن، نمونه هایی از تنبیه مثبت به شمار می آیند. در این شرایط، رفتاری که برای کودک خوشایند و مطلوب نبوده اجرا می شود تا از این طریق کودک رفتارهای سابق خود را تکرار نکند.

در سوی مقابل، تنبیه کودک به صورت منفی در واقع محروم کردن کودک، از عوامل و وسایلی است که مورد دلخواه و علاقه او می باشد. به عنوان نمونه بسیاری از والدین به منظور کاهش رفتار نامناسب فرزند خود، او را از اسباب بازی یا وسیله ای که دوست دارد، محروم می سازند. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که تنبیه کودک اگر به شیوه صحیح و درست اعمال شود، از رفتارهای نامناسب کودک جلوگیری به عمل می آورد. بر این اساس و به منظور اثر گذاری بهتر و اعمال صحیح این روش، اقتضا و شرایط سنی کودک، نوع، نحوه و زمان تنبیه بسیار تاثیر گذار و مؤثر می باشد. ناگفته نماند که اعمال روش های تنبیهی به شیوه نادرست، پیامدهای منفی و نامطلوبی بر روی جسم و روان کودک برجای می گذارد.
 

خیلی وقت‌ها زمانی که سخن از تنبیه کودک به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهن می‌رسد، تنبیه بدنی است. تنبیه بدنی کودک یکی از شیوه‌های تربیتی سنتی است که در گذشته خیلی بیشتر استفاده می‌شد. شاید در نگاه اول این روش تنبیه کودک موثر به نظر برسد. اما آسیب‌های آن در دراز مدت چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ روانی بیشتر خواهد بود.از دیدگاه روانشناسی تنبیه بدنی کودک را بایستی به عنوان آخرین شیوه تنبیه در نظر گرفت، نه اولین راه. حال این سوال مطرح می‌شود که بهترین روش تنبیه کودک از نگاه روانشناسی کودک چیست؟
 

به باور روانشناسان کودک، بهترین روش برای تنبیه کودکان منع کردن آن ها از پاداش هایشان است. کودکان امروزه نسبت به کودکان نسل قبل بسیار باهوش‌ترند. و دیگر تنبیه‌های گذشته روی آنها تأثیری ندارد. زمانی که کودکی مرتکب اشتباهی شد برای دفعه اول فقط به کودک توضیح می دهیم که کارش اشتباه است. بعد تنبیه را برایش تعریف می کنیم. یعنی به کودک می گوییم اگر یک دفعه دیگر این کار زشت را انجام دهد مثل (پرت کردن وسایلش) تنبیه می شود.

برای مثال: اگر هر روز به پارک می رود  به کودک می گوییم اگر به پرت کردن وسایلت ادامه دهی امروز به پارک نمی رویم. در واقع در این روش تنبیه، کار مثبتی را که هر روز دریافت می کرد را ازش می گیریم. اما تصمیم‌گیری را به عهده خودش می گذاریم و دیگر بهش نگاه نمی کنیم. چون اگر زیاد بهش نگاه کنیم کودک تشویق می شود که لجبازی کند.
 

شایان ذکر است که نحوه تنبیه کودک و تربیت فرزند، در مواقعی مجاز شمرده می شود که سایر روش های تربیتی و تشویقی، در کاهش یا از بین بردن رفتارهای بد کودک، تاثیر مناسبی نداشته است. از سوی دیگر، در نحوه تنبیه کودک و تربیت فرزند، باید ابراز نمود که این روش به عنوان آخرین راهکار تربیتی مورد نظر می باشد. به عبارت دیگر، هنگامی که والدین تاثیر گذاری شیوه های تشویقی تربیت فرزند را مورد استفاده قرار نداده اند، روش تنبیهی به هیچ وجه به صلاح فرزندان نمی باشد. ناگفته نماند که در زمینه تربیت فرزند، استفاده از روش های تنبیه بدنی، به هیچ عنوان نباید در دستور کار خانواده ها قرار گیرد.

ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که چنانچه تنبیه فرزندان، به صورت مداوم و طولانی مدت و به شیوه ای نادرست اعمال شود، موجب بروز پرخاشگری، ادامه پیدا کردن رفتارهای نادرست، توجیه صدمه زدن به دیگران و ایجاد هیجانات نامطلوب در کودکان می گردد. ناگفته نماند که تنبیه کودک بستر مناسب برای پرخاشگری، خشم و اختلالات اضطرابی را در وجود کودکان مهیا می سازد. گفتنی است که والدین می توانند بجای افزایش تنبیه ها در مقابل رفتارهای مخرب فرزند خود، از خدمات مشاوره کودک برای برطرف ساختن این چالش ها استفاده به عمل آورند.
 

بعد از اینکه تنبیه را به کودک اعلام کردیم، دیگر چیزی بهش نمی گوییم و به کار خود مشغول می شویم. و منتظر کار بد توسط او نمی شویم. اما اگر آن کار را تکرار کرد، تنبیهی که اعلام کرده بودیم را به همان صورت انجام می دهیم. برای مثال اگر هر روز ساعت 5 به پارک می رفتید امروز ساعت 5 بهش یه یاداوری می کنید که اگر امروز این کار را انجام نداده بودی الان به پارک می رفتیم. اگر کودک شروع به گریه کردن و عذر خواهی کرد او را بغل کنید. محبت خودتان را از کودک دریغ نکنید و او را ببخشید. اما به هیچ عنوان کودک را به پارک نبرید. به او بگویید فردا به پارک می رویم.
 

برای کارهایی که نیاز به تنبیه کمتری دارد می توانیم پاداشمان را چند ساعت دیرتر ارائه دهیم. برای مثال: اگر قرار است ساعت 3 به پارک برویم. ساعت 3 به کودک یاداور می شویم که ساعت 3 است و ما به پارک نمی رویم. اما یک ساعت دیگر به پارک به پارک می رویم. می‌توانید برای تنبیه‌های کمتر، پاداش‌های کودک را حذف کنید. در جاهایی که میزان تنبیه کودک کمتر است کم کردن پاداش هم موثر است. اما باید کودک را متوجه کنید که کم شدن پاداش به خاطر کار بدی بوده که انجام داده.
 

بدون تردید، تنبیه کودک به ویژه در دوران کودکی می تواند عواقب و آثار آن را تا دوران بزرگسالی فرد نیز امتداد دهد. فرار از مدرسه، اعتیاد، روابط جنسی خارج از چارچوب، اضطراب و افسردگی، تنها قسمتی از عواقب ناشی از تنبیه فرزندان در سنین بزرگسالی به شمار می رود. از سوی دیگر و بنابر نظر محققان، تنبیه کودکان، علی الخصوص تنبیه بدنی، آثار بسیاری بدی بر روی ضریب هوشی کودک از خود برجای می گذارد. گوشه گیر شدن، ناتوانی در ابراز محبت و عشق، مشکلات خواب، دندان قروچه و بروز ترس های گوناگون، از دیگر عواقب نامطلوب و نامساعد تنبیه کودک به شمار می رود.
 

تقویت مهارت های کلامی، یکی از رفتار مناسب و مؤثر به جای تنبیه کودک تلقی می شود. بر این اساس، با صحبت کردن می توان به کودک آموخت که رفتارش اشتباه بوده و نیاز به اصلاح دارد. محول کردن مسئولیت کاری در حد توان کودک، از دیگر رفتارهای مثمر ثمر در این زمینه به شمار می رود. بنابراین، بجای سرزنش کردن و غر زدن، می توان به کودک تذکر داد تا بتواند رفتار درست از غلط را تشخیص دهد. صمیمی بودن با کودک، انتخاب کردن محیط های باز برای بازی کودکان و آموزش دادن به فرزندان، از دیگر رفتارهای مفید برای جایگزین شدن به جای تنبیه کودک قلمداد می گردد.

منبع: مرکز مشاوره رهیاب - هانیه فریدون فر