بازاندیشی مبادی و اصول سینما در بستر تجربه دینی
سینمای دینی و تکنیکی، تضاد یا تلازم؟
سینماگران ما در حال تولید و بازتولید تکراری نسخه هایی از به اصطلاح سینمای معناگرا یا دینی -یا به هر نام و تعبیر دیگری- هستند بی آنکه کمترین و حداقل مطالعه و شناختی را از حوزه ای که در آن به تولید اثر می پردازند دارا باشند.
پنجشنبه، 19 بهمن 1396
تخمین زمان مطالعه:
پدیدآورنده:
اخبار و تحلیل راسخون
موارد بیشتر برای شما
راسخون - سعید رضایی* : مفهوم، موضوع و مصداق سینمای دینی از دیر باز محل چالشهای جدی میان اهل نظر و متفکرین دینی و غیر دینی و نیز هنرمندان صاحب سبک بوده است.
مرحوم دکتر محمد مددپور در رسالهی جذاب و خواندنی شان به نام دین و سینما که گرچه گاه به لغزندگی ژورنالیستی منتهی می شود، اما از شمیم تفکر و فلسفه و علم برخوردار است. بحثهای جالبی را در این حیطه و پیرامون آن مطرح میکند که نگارنده، مطالعه دقیق و پیگیری اساسیتر آن را در متنهای حرفهای و علمی و اصیل دیگر متفکرین به علاقمندان و دغدغهمندان این عرصه پیشنهاد میکند.
ایشان در بخشی ازکتاب با عنوان کردن همین آشفتگیهای مفهومی و فکری در حوزه سینمای دینی طرح موضوع جالبی دارد: «در روزگار ما یعنی روزگاری که وجه غالب هنر سکولار و عرفی است، کلمات عجیبی را گهگاه در باب هنر دینی میشنویم. عدهای تا آنجا پیش میروند و عدهای دیگر مضمون، معنی و موضوع انضمامی دینی سینما را شرط دینی بودن آن نمیدانند.»
و این دقیقا یکی از چالشهای جدی میان متفکرین عرصه هنر دینی است که در میان دو سوی انضمام دینی و نگاه لیبرال منشانه غیر انضمامی دور میخورد، اما این چالشها در میان متفکرین غربی و تئوریپردازان و هنرمندان صاحب سبک آن پیشینه و جدیت دیگری را داراست.
از جمله کسانی که آثارشان همیشه مورد مداقه و ما به ازای بیرونی بحثهای مربوط به سینمای دینی و معنوی بوده میتوان به «ویم وندرس» و «اوزو» و «روبر برسون» اشاره کرد.
«میرچا الیاده» در بررسی ماندگار خود در زمینه جنبه اسطورهای و آیینی دین، مفهومی را مطرح ساخته که از نظر پژوهشهای «ربانی» دربارهی فرهنگ و هنر اهمیت دارد. این مفهوم، تجلی قدسی است که الیاده آن را برای تعریف فعل تجلی امر مقدس به کار می برد. این مفهوم به ویژه برای پژوهشهایی ارزشمند است که با ماده خام و هر روزی وجود مقید و سر و کار دارد.
تجلی قدسی عبارت است از:ظهور و انکشاف امر متعالی یا مقدس از خلال امر مادی؛ یعنی تجلی چیزی است از مرتبهای کاملا متفاوت که فراتر از واقعیت عالم مادی است و در عین حال در اشیایی ظاهر میشود که جزء جدایی ناپذیر و مکمل دنیای طبیعی و خالی از قداست است.
آنچه در عبارات فوق که بخشی از مقالهای با عنوان فیلم در مقام تجلی قدسی نوشتهی «مایکل برد» - استادیار مطالعات دینی در کالج رنیزون دانشگاه واترلو- است، (در کتابی با عنوان تأملاتی در باب سینما و دین) آمده بنمایه و نکته اصلی در بحث خطیر سینمای دینی است. تلاقی امر مقدس قدسی یا دین با هنر تکنولوژیک سینما به عنوان امری مادی آن هم با مبانی خاص عالم تکنولوژیک از یک سو و عالم فراماده و قدسی دین از سوی دیگر.
«مایکل برد» معتقد است، در تحلیل ربانی از فعالیت هنری باید به یک پرسش بنیادین پرداخت: هنرمند چگونه چیزی را که ذاتاً نادیدنی است، دیدنی میسازد؟
اگر بررسی خود را فقط به آن دسته از آثار هنری محدود کنیم که به نمایش ملموس آیینهای دینی میپردازد، اهمیت این پرسش مشخص نخواهد شد. چنین آثاری از اشاره به عمق دینی آن آیینها و نیز عمق دینی فرهنگ به طور کلی عاجز است. در بخش دیگری از این مقاله مهم و جذاب و در عین حال ارزشمند علمی به یکی از اصلی نکات در بحث شناخت واقعگرایانه و البته حقیقت مدار از سینما که تلاقی مهم و تعیین کنندهای با مسئله سینمای دینی دارد یادآوری میشود:
وجه مشترک همهی نویسندگان طرفدار واقعگرایی ذاتی سینما، ملزم به سمتگیری معنوی است که از خود این رسانه نشئت میگیرد. نوعی این همان گشودگی سینما بر جهانی است که در صدد نمایش آن است.
به گفته «کراکوئر» فیلم نیز همچون رمان میتواند زندگی را در حد کمال ارائه دهد، و گرایش به بینهایت دارد. این گشودگی به سینما توانایی میدهد با واقعیت آغاز کند و به سمت ژرفای معنوی پیش رود. وقتی از مفهومی مثل سینمای دینی سخن میگوییم که زاییده ترکیبات است، بایستی به تنافی و تعاطی احتمالی آن دو توجه داشته باشیم و به فهم هر دو مقوله به صورت منفک از هم مسلح کردیم تا آنگاه بتوانیم به درک درستی از تلاقی آن دو دست یافته و تلقی استانداردی از آن به دست آوریم.
سینما هنری است متراکم و نتیجهی ممزوجیت سایر هنرها. از نقاشی و شعر و ادب گرفته تا موسیقی و حرکت و تجسم. سینما اما ساحت فرم است و منجر به تصور و تصویر و تصویر و تجسیم نازلترین وجه فلسفی و پست صورت ادراکی است که در علم از آن یاد میشود. از طرف دیگر، امر قدسی یا دین، فارغ از این ماجراست و به متعالیترین ساحت اندیشه و بیان تعلق دارد.
دین عرصه حیات طیبه است و میدان تفکر و اندیشه و علم مبتنی بر وحی. علم در امر قدسی دین، از جنس نور است که «خداوند آن را در دل هر کس که بخواهد قرار می دهد.»
حال باید دید براستی هنر مدرن سینما که معطوف به تصور و تصویر است و تراکمی از کثرات فکری و عملی موجودیت آن را تشکیل میدهد، در تلاقی و تداعی با امر وحیانی دین که از هرگونه کثرتی در وجه مادی مبراست و سر منشأ و آبشخورش توحید است چه تعاملی میتواند و باید داشته باشد.
در اینجاست که به خطیر بودن تولید تعبیراتی مثل سینمای دینی پی میبریم و اینکه نباید به خود اجازه دهیم که در این حیطهها بدون رعایت اصول و مبانی و صرفا بر اساس دغدغههای موجه یا ناموجه خود عبارتهایی را ساخته و بدان بپردازیم که معلوم نیست تا چه حد بر بنیانی صحیح و استاندارد از هر جهت استوار است.
به نظر میرسد راه درست و شیوه اساسی همانطور که پیشتر بدان اشاره شد پرداخت اصولی و استاندارد به هر دو حوزه دین و سینما از منظر رویکرد تعاملی است.
و راه و روش همان است که متاسفانه کمتر توجهی را از سوی متفکران و تئوری پردازان از یک سو و هنرمندان و بدنه سینمایی کشور از سوی دیگر برانگیخته و در بر داشته است.
سینماگران ما در حال تولید و بازتولید تکراری نسخههایی از به اصطلاح سینمای معناگرا یا دینی -یا به هر نام و تعبیر دیگری- هستند بی آنکه کمترین و حداقل مطالعه و شناختی را از حوزه ای که در آن به تولید اثر می پردازند دارا باشند.
بسیاری از کسانی از آنان توقع می رود تا به لحاظ فکری و تولید تئوری و رهیافت نظری و عملی به این عرصه کمک کنند، میدان را رها کرده وگاهی اوقات به دست معرکه گیران هزار رویی وانهادهاند، که صرفا به کسب نان و نام خود میاندیشند و نه چیز دیگری. و معلوم است که محصولات تولیدی این عرصه در چنین حالتی چه چیزهایی باشد و مصرف کنندگان احتمالی آن چه موجوداتی باشند یا بشوند.
اما سینمای اصیل حقیقیترین مفهومی است که بر چکاد توانمندی ساخته و پرداخته خاطرههای جمعی میلیونها نفر از اقصی نقاط دنیا شکل میگیرد و از دل تداعیهای ذهنی آنها و هم ذات پنداریهایشان قوام مییابد. سینما وقتی از اصالت بهرهمند میشود که از درون یک توانمندی عاشقانه روی بنماید و کار اصلی را با دل ببیند و دیدهاش را بر افقی دیگر که خلاقیت پدیدآورنده را در خود دارد بگشاید.
سینما اگر با توان و عشق همراه شود دیگر فرقی نمیکند که در افق زندگی و سیره حضرت رسول(صلی الله علیه) به فیلم بینظیر «الرساله» یا همان «محمد رسول الله(صلی الله علیه)» منجر شود. یا اثر دیگری را بیافریند، که ماحصل عشق باشد. گرچه در الرساله روح معرفتی و معنوی پیامبر نشانههای بیهمتای زیبایی را در والاترین و بالاترین شکل ممکن خود رخ مینمایاند. قابل قیاس با هیچ مضمون و مفهوم دیگری نیست. اما اصالت سینمای از مهمترین مؤلفههای پدید آمدن این اثر هنری است.
نمونههای دیگر این تلاش برای خلق عاشقانه را در بسیاری از آثار دوست داشتنی سینما میتوان دنبال کنیم. آثاری که گاه از یادآوری شان هم دل آدم پر از شور و شوق میشود. خاطرههایی مثل بربادرفته، کازابلانکا، سرگیجه، روانی، ربکا، روزی روزگاری آمریکا و...در سینمای ایران اجارهنشینها، ناخداخورشید، هامون، دستفروش،مهاجر،مسافران و... .
وقتی به چگونگی ساخت و پرداخت این آثار و تاریخچه پدید آمدنشان رجوع میکنیم مولفههای سواد بصری، پشتکار، فروتنی و از همه مهمتر و اصیلتر عشق را در آنها میبینیم و میجوییم. اما این روزها که سینمای ایران از حضور عاشقان خالیتر از همیشه است چگونه باید به این سینما دل بست؟
وقتی حاتمیها دیگر نیستند، و واماندگان گذشته هم یا بیخیال سینمایشان شدهاندو یا پوست انداختهاند، چگونه و با چه قوت و دلخوشی باید قدم به درون سالن تاریک گذاشت و به امید چه کسی و چه چیزی دل به روشنایی تابیده از پشت سر سپرد؟
* پژوهشگر
/2759/
اخبار مرتبط
بی غیرت ها "لاتاری" را ببینند
بازگشت غیرت و قهرمان به سینمای ایران با لاتاری
خانه دوست یا به وقت شام؟
چرا حاتمیکیا شکایت از شبکه ۲ و ۳ را به خدا برد؟
حق با ابراهیم حاتمیکیا است
امپراطور جهنم، بهشتی شد
هایلایت، هندونه ای نارس
پیام فرمانده کل سپاه به ابراهیم حاتمیکیا
«سرو زیر آب»، فیلم اقلیتهای دفاع مقدس
آیا تهیه کننده شیار ۱۴۳ قصد تطهیر ساواک را دارد؟
120 دقیقه التهاب با طعم گروهک تروریستی داعش / تصاویر ناب و جلوههای ویژه در به وقت شام
فیلمهای دفاع مقدسی سیمرغ داران سی وششمین جشنواره فیلم فجر/ حاتمی کیا: شکایتم را پیش خدا می برم / من فیلمساز نظامم + تصاویر
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
تازه های اخبار
ذکاوت ایران در «اقتصاد جنگ» و «جنگ اقتصادی»
اثربخشی تجربه تدریس معلمان در مراحل عملیاتی
جنجال یک سخن نسنجیده
هزینه تهدید ایران اسلامی برای دشمنان
برای تمام سناریوها بعد از حمله آماده باشیم
جهان به وقت ایران!
تنبیه متجاوز؛ اصابت موشکهای ایرانی به اهدافی در سرزمینهای اشغالی
در آغوش دختران، از شهاب حسینی تا حسین حسینی!
کمبود کدام ویتامین باعث گزگز دست و پا می شود؟ علل و راهکار
انواع شلوار مردانه و نحوه استایل شلوار با کفش مردانه
بیشترین بازدید هفته
تنظیم دستی فرکانس در گیرنده های دیجیتالی برای شبکه های صدا و سیما
اسامی تمام بازیگران مختار به همراه نقش آنها
ماجرای فروش کفش زنانه در سایت دیوار چیست؟!
داستانک های زیبا از امام رضا علیه السلام
۱۱۴ آیه پرکاربرد قرآن با ترجمه کاملا درست و البته متفاوت!
زیارت حضرت زینب سلام الله علیها + ترجمه
نام مادر امام جواد علیه السلام چیست؟
معرفی ۱۴ استاد اخلاق در شهر تهران
داستانک های مادر | داستان کوتاه درباره مادر
تعطيلي ادارات آموزش و پرورش در روزهاي پنجشنبه صحت ندارد
موارد بیشتر برای شما
شخصیت معنوى امام خمینی (رحمه الله)
سیره عملى امام خمینی در مسایل فردى، خانوادگى و اجتماعى
سیره عملى امام خمینی در مسایل اخلاقى و شرعى
دوستى و روابط دختر و پسر از دیدگاه برون دینى و درون دینى
توصیه های اخلاقی از میرزا جوادآقا ملکى تبریزى (رحمه الله)
توصیه هایى اخلاقی از حضرت امام خمینى (رحمه الله)
توصیه هایى اخلاقی از آیت الله شهید دستغیب (رحمه الله)
توصیه هایى اخلاقی از آیت الله حسن زاده آملى (رحمه الله)
توصیه های اخلاقی از آیت الله تألّهى همدانى (رحمه الله)
توصیه هایى اخلاقی از آیت الله بهاءالدینى (رحمه الله)
توصیه هایى اخلاقی از آیت الله انصارى همدانى (رحمه الله)
ایران از آبرویش دفاع کرد، کشورهای عربی که آبرویی برایشان نمانده!
وقتی ابتکار یک کارگر برای دریافت انگشتر جواب میدهد!
آزادی بیان به سبک فرانسه
بازتاب حمله موشکی ایران به صهیونیستها در پاکستان