توسعه صنایع شیمیایی، معدنی و امنیت غذایی به عنوان سه حوزه دارای پتانسیل ایجاد جهش در تولید و اقتصاد

می توان به هر آن چه که در طبیعت است با دید یک فرصت تولید- خدماتی نگاه کرد و در جستجوی توسعه و پروردن آن بود. با توجه به ظرفیت های کشور، سه حوزه صنایع شیمیایی، صنایع معدنی و امنیت غذایی از مزایای نسبی ایران هستند که پتانسیل ایجاد جهش در تولید و اقتصاد را دارا هستند. با هم وضعیت این سه صنعت در اقتصاد ایران و جایگاه هر یک در جهش تولید را بررسی می کنیم.

يکشنبه، 28 دی 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

صنایع شیمیایی در ایران

بر اساس آمار سازمان سرمایه گذاری و کمک های اقتصادی و فنی ایران، یکی از مهمترین زمینه های سرمایه گذاری خارجی و داخلی ایران، صنایع شیمیایی است. از 220 فرصت سرمایه گذاری خارجی بزرگ در ایران، 29 فرصت آن در حوزه صنایع شیمیایی است و در نتیجه، صنعت شیمیایی به سومین صنعت سرمایه پذیر ایرانی تبدیل شده است.

با وجود همه امکانات و توانمندی های داخل کشور، مشکل اصلی صنایع شیمیایی تامین نقدینگی در گردش است و مانند دیگر صنایع، حمایت نظام بانکی نیاز است تا فعالیت ها و تولید با ظرفیت بالا و در نتیجه، راهیابی به بازارهای جهانی میسر شود.

هم اکنون شرکت های ایرانی فعال در حوزه صنایع شیمیایی کالاهایی با فناوری قابل قبول تولید می کنند که کیفیتی مناسب صادرات دارد و قابل رقابت با بسیاری از نمونه های خارجی است. اما از آن جایی که فناوری های جهانی هزینه تولید را کاهش و بهره وری را افزایش می دهند، صنعت شیمیایی در ایران فاصله ی زیادی با آن دارد.

با حمایت دولت در بخش تولید، انتقال فناوری و تسهیل مقررات صادراتی، می توانیم با همکاری با شرکت های خارجی صاحب فناوری، سهم بزرگتری از بازار جهانی صنایع شیمیایی را از آن خود کنیم. (1)

در حال حاضر ایران ۱۷ میلیارد دلار مواد پتروشیمی تولید و بیش از ۱۰ میلیارد دلار مواد شیمیایی خام و نهایی را وارد می کند که نشان دهنده تقاضای داخلی برای رشد ۶۰ درصدی صنعت شیمیایی است. ایران در حال حاضر ۱۲ میلیارد دلار از محصولات پتروشیمی خود را صادر می کند که در صورت حفظ بازار خارجی، می تواند تولید خود را با تکیه بر تقاضای داخلی و بدون نگرانی بازاریابی محصولات پتروشیمی در خارج از کشور تا ۲۷ میلیارد دلار افزایش دهد.

نکته قابل توجه در فرآیند توسعه آن است که سبد بهینه تولیدات صنعت پتروشیمی باید به نحوی تنظیم شود که هم صادرات در بازارهای سنتی همیشگی در خارج از کشور را حفظ کند و هم مواد اولیه توسعه صنعتی در صنایع مختلف داخلی را نیز بتواند تأمین کند. (2)

صنایع معدنی در ایران

بخش معدن و صنایع معدنی ایران یکی از حوزه های مهم اقتصاد کشور به شمار می رود. این صنعت در سال های اخیر بیش از 20 درصد ارزش صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. فولاد و محصولات فولادی، مس و کنسانتره های آن، سیمان و کلینکر، سرب و روی، سنگ های ساختمانی، تزئینی و کاشی و سرامیک، مهمترین محصولات معدنی صادراتی ایران به کشورهای همسایه، چین و سایر کشورهای جنوب شرق آسیا است.

با وجود تحریم های بین المللی علیه اقتصاد ایران، این بخش یکی از حوزه هایی است که کمترین تاثیر را از تحریم ها پذیرفته و تولید و تجارت در اغلب بخش های معادن و صنایع معدنی در سالهای 1397و 1398 با رشد همراه بوده است.

در حال حاضر ایران بزرگترین تولیدکننده‎ های آهن اسفنجی بر پایه گاز در جهان و یکی از ده کشور برتر تولیدکننده فولاد است. همچنین در حوزه معادن و صنایع معدنی، تامین ماشین آلات حفاری و استخراج معادن، اکتشاف تجهیزات ایمنی، ماشین های سنگین حمل و نقل و تجهیزات کنترلی الکترونیکی که عمدتا وارداتی هستند، بسیار اهمیت دارد. (3)

ایران در حال حاضر با کشف 68 نوع ماده معدنی از نظر تنوع، در بین ۱۰ کشور شاخص و با حدود ۶۰ میلیارد تن از لحاظ ذخیره اکتشافی، در بین 15 کشور برتر جای گرفته است. سالانه به طور متوسط حدود ۴۰۰ میلیون تن انواع مواد معدنی از پنج هزار و ۵۰۰ معدن فعال کشور استخراج می شود که سهم مصالح ساختمانی بالغ بر ۶۰ تا ۶۵ درصد اعلام شده است. ایران در زمینه تولید مس و آلومینیوم نقش فعال دارد و در قالب سند چشم انداز ۱۴۰۴ به ترتیب دستیابی به اهداف ۸۰۰ هزار تنی و یک میلیون و ۲۰۰ هزار تنی ترسیم شده است. (4)

با افزایش قیمت‏های مواد مورد استفاده با پایه معدنی در صنایع گوناگون، لزوم سرمایه‏گذاری مناسب در حوزه پی جویی و اکتشاف مواد معدنی، تبدیل ذخایر معدنی احتمالی به ذخایر قطعی، استحصال و فرآوری بهینه مواد معدنی تا آخرین مرحله برای استفاده حداکثری از ارزش افزوده این مواد با تکیه بر دانش روز دنیا، بیش از گذشته اهمیت یافته است. از سویی دیگر اطلاعات و آمار نشان می دهد که احتساب صنایع معدنی در کنار سایر صنایع، نمایانگر سهم این حوزه را از اقتصاد ملی است؛ اما این میزان متناسب با رتبه کشورمان در دارا بودن ذخایر مواد معدنی در دنیا نیست.

وجود ذخایر غنی مواد معدنی به همراه انرژی ارزان در ایران اگر با مدیریت قوی همراه شوند قطعا موجب توسعه صنایع معدنی به همراه ارزش افزوده های آن ها برای کشور خواهند شد. تاثیرگذاریدبرخی از صنایع در اقتصاد ملی از جمله صنایع معدنی همچون فولاد و مس، به ویژه در شرایط تحریم بیش از پیش مشخص شده اما همچنان برای پیشرفت در این حوزه ها نیز نیازمند تلاشی مضاعف هستیم. (5)

امنیت غذایی در ایران

امنیت غذایی در واقع به معنای دسترسی همه افراد یک جامعه در تمام طول عمر به غذای سالم و کافی برای داشتن یک زندگی سالم و فعال است. بر اساس اعلام سازمان جهانی فائو برای تامین غذای جمعیت 9 میلیارد نفری دنیا در سال 2050 باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد.

برای تامین غذا و ایجاد امنیت غذایی در جهان باید موانعی چون کمبود آب و محدویت زمین های کشاورزی، هزینه بالای انرژی، افزایش ضایعات غذایی و کمبود سرمایه گذاری در بخش تحقیقات کشاورزی رفع شود. این موارد نشان می دهد که لازم است با حداقل منابع، به حداکثر تولید غذا برای افراد در سراسر جهان دست پیدا کرد و در واقع سازمان فائو تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش بینی کرده است.

با توجه به رکود نسبی صنایع مختلف کشور در حال حاضر، یکی از بخش هایی که می توان به آن توجه ویژه داشت صنایع غذایی است. این صنعت در گردش اقتصادی و تولید ناخالص ملی کشورمان سهم بالایی دارد. آمارها نشان می دهد که بیش از 10 درصد ارزش افزوده بخش صنعت کشور از تولیدات صنعت غذایی تامین و حدود 95 درصد مواد غذایی مورد نیاز کشور در داخل تولید می شود. بازار 400 میلیون نفری اطراف ایران یکی از بهترین فرصت ها برای رونق صادرات غیرنفتی با توجه به نیاز غذایی آن ها است. (6)

امنیت غذایی و جهش تولید

تولیدکنندگان داخلی سالانه حدود 130 میلیون تن مواد غذایی در ایران تولید می کنند. از یک طرف صنعت غذایی موجود امکانات بالایی برای صادرات دارد و از طرف دیگر بازار های مجاور کشور با ظرفیت 400 میلیون نفری یکی از بهترین فرصت ها برای رونق صادرات غیرنفتی با نگاه به نیاز غذایی آن ها است.

می توان با افزایش بهره وری و ایجاد کارخانه های صنایع تبدیلی و تکمیلی از این تقاضای بالقوه به درستی بهره برداری کرد و در راستای اهداف تعیین شده سال جهش تولید گام برداشت. (7)

منظور از تولید صرفا محدود به کالاهای صنعتی نیست بلکه جهش تولید همه عرصه ها از جمله کشاورزی را در بر می گیرد و حتی می توان به علم و فرهنگ و هنر و سایر زمینه ها آن را تعمیم داد. بخش کشاورزی ضمن اینکه ضمن تامین امنیت غذایی کشور، در شکوفایی اقتصادی کشور نیز نقش مهمی دارد. با تقویت سرمایه گذاری و استفاده از فناوری های روز می توان شعار جهش تولید را در حوزه کشاورزی محقق ساخت.

از خدمات دولت در بخش کشاورزی می توان به توسعه شبکه های آبیاری مدرن و تقویت و گسترش کشت های گلخانه ای طی سا ل های اخیر و گام برداشتن به سمت کشاورزی مدرن و علمی اشاره کرد. لازم است در سال جهش تولید خدمات در حوزه های یاد شده را با سرعت بیشتری پیش برده و در زمینه جذب سرمایه گذار نیز شرایط را تسهیل کرد. (8)

در راستای تحقق جهش تولید و تامین امنیت غذایی، پروژه های مختلفی در حوزه کشاورزی تعریف شده که افزایش کمی و کیفی تولیدات کشاورزی، کاهش ضایعات، حفظ کاربری اراضی، توسعه ساماندهی آبیاری نوین و بیمه کشاورزی از نمونه های آن است. از طرف دیگر رسیدن به جهش تولید در حوزه کشاورزی با ارتقای آگاهی بهره برداران، افزایش پروتین های حیوانی و لبنی، کاهش واردات و افزایش صادرات میسر می شود و نیازمند توسعه آبخیزداری، لایروبی آب بندان ها، توجه به توسعه پرورش ماهیان خاویاری، مکانیزه شدن تولید و برداشت برنج، افزایش بهره وری آب، ساخت و تکمیل پایانه های شیلاتی و سایت های آموزشی مزرعه ای است. اصلاح نژاد دام سبک، اصلاح و بازسازی باغات مرکبات و گیاهان دارویی، افزایش تولید محصولات زراعی و شالیزاری و اجرای پروژه های زیرساختی در حوزه کشاورزی و تولید می تواند جهش در حوزه کشاورزی را تسهیل کند. (9)

صنایع معدنی و جهش تولید

رفع فوری چالش های اساسی فضای کسب و کار، فعال سازی معادن کوچک و متوسط غیرفعال و اتخاذ سیاست هایی برای توسعه زنجیره ارزش و تولید محصولات پیشرفته و با ارزش افزوده بالا، جهش تولید در معادن و صنایع معدنی را امکان پذیر می کند. همچنین ضروری است تا به منظور ایجاد جذابیت برای بخش خصوصی جهت حرکت نقدینگی به سمت توسعه معادن و صنایع معدنی کشور تصدیگری دولت کاهش یابد.

توجه به این نکته نیز لازم است که با توجه به شیوع بیماری کرونا و تغییر الگوهای حاکم بر اقتصاد جهانی، لازم است سیاست های حمایتی از قبیل اعطای تسهیلات بانکی ارزان قیمت برای شروع کسب و کار و امهال تسهیلات سررسید شده، معافیت ها و تخفیف های مالیات و بیمه، معافیت و تخفیف در حقوق دولتی معادن، تعریف پروتکل های بهداشتی و مذاکره برای تسهیل صادرات به ویژه صادرات زمینی و... اتخاذ شود و بدون اخذ سیاست های حمایتی ذکر شده، اهداف جهش تولید در این بخش معدن و صنایع معدنی محقق نخواهد شد.

صنایع شیمیایی و جهش تولید

بر اساس برنامه شرکت ملی صنایع پتروشیمی مقرر شده است تا پایان سال 1400، معادل n25 طرح پتروشیمی با ظرفیت اسمی7/34 میلیون تن به بهره برداری برسد (عمده طرح ها شامل محصولات متانول، اوره آمونیاک و طرح های تأمین خوراک است) .

بر اساس گزارش این شرکت، تا پایان مهر ماه سال 1398 از این تعداد طرح 7 طرح با پیشرفت فیزیکی بیش از 90 درصد، 3 طرح با پیشرفت فیزیکی بیش از 80 درصد، 5 طرح با پیشرفت فیزیکی بیش از 70 درصد، 8 طرح با پیشرفت فیزیکی 45 تا 70 درصد و 2 طرح با پیشرفت فیزیکی کمتر از 35 درصد در دست اجرا است.

با توجه به محدودیت منابع مالی کشور بهتر است اولویت به اجرای طرح های پتروشیمی با پیشرفت فیزیکی بالا یا طرح های مرتبط با تأمین محصولات مورد نیاز به صنایع داخلی داده شود. برای نمونه یکی از طرح های در حال اجرا، طرح "پتروشیمی دی آریا پلیمر" در منطقه خمین است که ماحصل این طرح پلی پروپیلن با ظرفیت 175 هزار تن و با پیشرفت فیزیکی 79 درصد است.

با وجود پیشرفت فیزیکی کمتر این طرح نسبت به برخی از طرح ها، اما از آن جایی که کشور با کمبود پلی پروپیلن رو به رو است و بازار داخلی به آن نیاز دارد، اولویت به اجرای این طرح می تواند در جهش تولید صنایع داخلی مؤثر باشد.

هدایت سرمایه گذاری ها در اقتصادکشور به سمت سرمایه گذاری درحوزۀ پتروشیمی، ازگزینه های مهم در دسترس برای توسعه و تکمیل پروژه های این صنعت است. با توجه به جذابیت صنعت پتروشیمی، با انتخاب درست طرح ها و با در نظرگرفتن سودآوری و بازاریابی مشخص و مناسب آن از طریق فروش اوراق مشارکت مردمی می توان سرمایه زیادی جذب کرد.

پی نوشتها