1- با توجه به افزایش سطح تحصیلات در میان ایلات و عشایر، تحقیقات غیر دانشگاهی توسط افراد علاقمند وابسته به ایل‌ها افزایش یافته است؛
2- تحقیقات دانشگاهی در این موضوع بیشتر از آن که برپایه تحقیقات و پژوهش‌های معتبر نوشته شود، بیشتر در مورد کتب درسی دانشگاهی و ارائه به دانشجویان بوده است؛
3- دیدگاه‌های جدیدی در این زمینه از جمله نگاه توریستی ایجاد شده است مانند جلوه‌های جهانگردی عشایر و اولین جشنواره جهانگردی، فرهنگ و آیین‌های عشایری شهرکرد؛
4- توجه به ایلات در گذشته محدود به مناطق خاصی مانند لرستان، کهگیلویه، بویراحمد و چهارمحال و بختیاری، فارس و خراسان بوده است، اما در این سال‌ها سایر مناطق کشور از جمله سیستان و بلوچستان، خوزستان، سمنان مانند بزرگان ایل عرب و ایلات (اینالو، باصری، بهارلو (51) و طوایف سیستان و بلوچستان، (52) قبایل و عشایر عرب خوزستان با نگاهی به آیین فصل، شعر، هنر و تاریخ، (53) ایل‌ها و عشایر استان سمنان نیز اضافه شده است. (54)
سابقه‌ی منابع در زمینه‌ی تاریخ نیز از سایر حوزه‌ها بیشتر و منابع تاریخ اولیه در این زمینه به صورت عمومی نوشته شده است. از اولین این تواریخ می‌توان به شرفنامه بدلیسی (55) اشاره نمود که در مورد عشایر و طوایف لر و کرد و بختیاری بوده است. تحفه‌ی ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، (56) تاریخ بختیاری لسان السلطنه سپهر که نخستین اثر تألیفی مستقل درباره بختیاری است و به دستور علی قلی خان سردار اسعد بختیاری نوشته شده (57) از دیگر آثار است. اما تحقیقات تاریخی انجام شده در این حوزه نسبت به سایر حوزه‌ها از قدمت برخوردار نیست، تاریخ شورش عشایری فارس، نوشته‌ی کاوه بیات، (58) تاریخ مبارزات مردم ایل قشقایی از صفویه تا پهلوی، (59) ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، (60) پژوهشی در ساخت ایل و طایفه‌های شمالی خراسان و نقش سیاسی رؤسای ایل‌های بزرگ در امور کشور و رابطه‌ی آن‌ها با حکومت‌ها و استعمارگران، (61) عشایر بارزانی: شرح زندگی اجتماعی و سیاسی عشایر ( بارزانی ) و رهبر آن‌ها، (62) نهضت جنوب: فارس، قشقایی و غائله آذربایجان، (63) مصدق و عشایر، (64) قشقایی در گذر تاریخ صولت الدوله قشقایی، (65) قشقایی‌ها و مبارزات مردم جنوب (66) قیام عشایر جنوب را نام برد. از مجموع بررسی زوایای مختلف تحقیق‌های انجام شده و پژوهش در مورد ایلات و عشایر چنین برداشت می‌شود که معدود منابع اولیه در این حوزه دیدگاه تاریخی داشته‌اند؛ اما در دوره پهلوی دوم، سمت و سوی تحقیقات به علت جهت دهی آن در دانشگاه‌ها به سمت مردم شناسی و قوم شناسی و تکیه بر آداب و رسوم پیش رفته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به علت گسترش تحقیقات و افزایش تنوع موضوعی، در این حوزه دیدگاه‌های نوینی به وجود آمد. تحقیقات تاریخی در این حوزه از چند ویژگی برخوردار است:
1- بی‌توجهی یا کم توجهی مورخان دانشگاهی به این حوزه‌ی کاری که می‌توان به دلایل مختلفی از جمله نبود واحد درسی دانشگاهی در گروه‌های تاریخ اشاره کرد؛
2- عدم تعریف صحیح از ابعاد تاریخی موضوع ایلات و عشایر؛
3- تمایل مورخان به محدود کردن موضوع در زمان و مکان، دو گزینه‌ای که با تاریخ نگاری ایلات و عشایر همخوانی ندارد. محدود نبودن ایلات و عشایر به مکان خاص و وسیع بود گستره‌ی اسکان آن‌ها، و نیز عدم دارا بودن عواملی که می‌توان یک موضوع تاریخی را از دیدگاه طبقاتی، اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی مورد بررسی دقیق قرار داد، باعث شده تا تک نگاری‌های تاریخی نیز چندان مورد توجه نباشد؛
4- به علت کمبود تحقیقات آکادمیک، برقراری ارتباط بین تاریخ ایلات و عشایر با تاریخ محلی و ملی دشوار است؛
5- کارهای تاریخی انجام شده نیز بیشتر توسط مورخان غیرآکادمیک انجام شده است. هر چند علاقمندی مؤلفان این کتب به موضوع، از نقاط قوت آن محسوب می‌شود، اما عدم روشمندی در انجام کار و دخالت تفکرات فردی در انجام آن، از ویژگی‌های منفی آن است.
چنانچه بخواهیم اظهار نظری در حوزه‌ی تحقیقات تاریخی انجام شده در این زمینه داشته باشیم، با توجه به جمیع جهات به نظر می‌رسد موضوع ایلات و عشایر در تاریخ معاصر، خصوصاً از زمان اسکان تدریجی آن‌ها از دوره پهلوی اول و کم شدن تدریجی تعداد آن‌ها به عنوان یک مسأله تاریخی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و با توجه به این که حوزه تحت بررسی مورخان کمتر در دسترس بوده و قابلیت تطبیق با سایر موارد مشابه را کمتر داراست، نگاه کمتری به آن شده است. مهم‌ترین پیشنهادی که می‌توان در گسترش تحقیقات تاریخی در موضوع ایلات و عشایر ارائه کرد، افزایش تحقیقات میان رشته‌ای در علوم انسانی است. هر چند انجام پژوهش‌های موردی در این زمینه در حوزه‌های مختلف تاریخ، جامعه شناسی، علوم اجتماعی، قوم نگاری و مردم شناسی انجام شده است، اما به نظر انجام پژوهش‌هایی که بتواند با حفظ موضوعیت ایلات و عشایر جامع اطلاعات آن‌ها و در عین حال مؤلفه‌های گوناگونی را دربرگیرد تنها از طریق انجام پژوهش‌های میان رشته‌ای از جمله جامعه شناسی تاریخی امکان پذیر است. بررسی تاریخی عواملی که ساختار اجتماعی ایلات و عشایر را در دوره‌های مختلف تاریخی تشکیل می‌دهند، می‌تواند روزنه‌های جدیدی را در تحقیقات تاریخی بگشاید. شاید بهترین نمونه تألیف، که به طور اختصار به بحث ایلات و طوایف از دیدگاه‌های مختلف پرداخته است، بخش ایلات و عشایر کتاب مقاومت شکننده‌ی جان فوران باشد که موضوع را از دیدگاه‌های مختلفی مانند وجه تولید، تأثیر مقابل آن‌ها و محیط بر یکدیگر، ارتباط با بازرگانان محلی، روابط سیاسی با حکومت و طبقات اجتماعی بررسی کرده است. بررسی موردی ایلات از نظر ساختار تاریخی و جامعه شناسی با یکدیگر و تطبیق آن‌ها می‌تواند مورد توجه مورخان جامعه شناس قرار گیرد، هر چند به نظر می‌رسد تاریخ محلی کاران بهتر بتوانند در این حوزه قدم بردارند. ممکن است ایجاد چند واحد درسی در گروه‌های تاریخ، خصوصاً در مناطقی که ایلات و عشایر وجود دارد، بتواند گامی مثبت در جهت دخالت بیشتر دانشگاه‌ها در این حوزه تلقی گردد، اما به خاطر ماهیت این حوزه‌ی مطالعاتی و استفاده از تمامی‌ظرفیت‌های موجود در علوم انسانی، ایجاد دپارتمانی متشکل از گروه‌های تاریخ، جامعه شناسی، علوم اجتماعی، جغرافیا و حتی اقتصاد نیز برای انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه ضروری است، تا بتواند موضوعات زیادی را که تاکنون به آن پرداخته نشده، پوشش دهد. برخی از این موضوعات عبارتند از: جامعه شناسی تاریخی، سنت و مدرنیسم در ایلات و عشایر، ارتباط بین دوره‌های تاریخی و تغییرات در ساختار اجتماعی ایلات، تغییرات در ساختار جامعه ایلی بعد از اجبار به یکجانشینی، تفاوت تحقیقات در حوزه بینش ایلی و طائفه‌ای در مناطق مختلف، تأثیر محیط بر ساختارهای اجتماعی ایلات در مناطق مختلف ( جغرافیای تاریخی )، تأثیر حوادث تاریخی بر تغییرات در ساختار ایلات، انجام پژوهش‌های سندی بر روی ایلات، استفاده از تاریخ شفاهی در مستند کردن جنبه‌های مختلف در این حوزه، بررسی شهرهایی که ساختار ایلی و عشایری دارند، توجه به ایلات و طوایف ناشناخته در کشور و بررسی اختلاط‌های قومی و نژادی. این موضوعات می‌تواند به صورت پژوهش‌های تک نگاری‌یا اشتراک متخصصان حوزه‌های مختلف انجام پذیرد.
پی‌نوشت‌ها:
1- دانشجوی دکترای تاریخ محلی دانشگاه اصفهان.
2- مکتب آنال: شیوه تاریخ و تاریخ نگاری ساختاری معاصر؛ ترجمه و نوشته نسرین جهانگرد - تهران: جامی، 1378، ص 65.
3- همان، ص 16.
4- گری جی. همیلتون و دیگران؛ تاریخنگاری و جامعه شناسی تاریخی، ترجمه هاشم آقاجری - تهران: کویر، 1385، ص 141.
5- ابوالفضل رضوی، درک بین رشته‌ای در تاریخ، تاریخنگاری و جامعه شناسی تاریخی، ص 199.
6- www. zamaneh. Info/articles/999. htm
7- همان، ص 223.
8- همان، 194.
9- همان، 197.
10- John H. Goldthorpe, "The Uses of History in Sociology: Reflections on Some Recent Tendencies" The British Journal of Sociology, Vol. 42, No. 2 ( Jun. , 1991 ) , p225.
11- H. Spencer, AnAutobiograplhoyn, don, Willamsa nd Norgate, 1904, vol. 2, p. 185 and E. s. sayo. Sn Education. L ondon,
Dent, 1861, new ed. 1911, p. 29 came in John H. Goldthorpe, "The Uses of History in Sociology, p218
12- John H. Goldthorpe", The Uses of History in Sociology: Reflections on Some Recent Tendencies". P213
13- Idiographic.
14- Nomothic.
15- ohn H. Goldthorpe, "The Uses of History in Sociology: Reflections on Some Recent Tendencies", p214
16- P. Abrams, Histoncal Sociolog R, Bath, Open Books, 1980 p. x; A. Giddens, C entralp roblemsin Social Theory,
London, M acmilanl, 979, p. 230. came in john H. Goldthorpe, "The Uses of History in Sociology: Reflections on Some Recent Tendencies". 213
17- طیبی، حشمت الله؛ مبانی جامعه شناسی و مردم شناسی ایلات و عشایر؛ تهران: دانشگاه تهران، 1371، ص 8.
18- همان، ص 10.
19- فیلبرگ، ایل پاپی: کوچ نشینان شمال غرب ایران، ترجمه اصغر کریمی. - تهران: فرهنگسرا، 1369.
20- بارث، فردریک، ایل باصری، ترجمه کاظم ودیعی - تهران: دانشگاه تهران، 1343.
21- پاپلی‌یزدی، محمدحسین؛ کوچ نشینی در شمال خراسان، مترجم اصغر کریمی. - تهران: آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات، 1371.
22- یودیگار، ژان پیر، فنون کوچ نشینان بختیاری، ترجمه اصغر کریمی. - مشهد آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی، 1369.
23- افشار نادری، نادر، مونوگرافی ایل بهمئی. - تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی بخش تحقیقات عشایری، 1347.
24- اسکندری نیا، ابراهیم، ساختار سازمان ایلات و شیوه معیشت عشایر آذربایجان غربی؛ با مقدمه مسعود منصوری، ارومیه: انزلی، 1366.
25- غلامحسین پور، جلال، جامعه شناسی خانواده و ازدواج در ایلات و عشایر، مطالعه‌ی موردی ایل قشقایی شیراز: ایلاف، 1386.
26- آشفته تهران، امیر؛ جامعه شناسی ایلات و عشایر ( رشته علوم اجتماعی ): تهران: دانشگاه پیام نور، 1374.
27- حسنی، عطاءالله؛ تاریخ فرهنگی ایل شاهسون بغدادی؛ تهران: ایل شاهسون بغدادی، 1381.
28- بلوکباشی، علی؛ جامعه ایلی در ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1382.
29- سرلک، رضا؛ آداب و رسوم و فرهنگ عامه ایل بختیاری چهارلنگ به انضمام پیشه‌های مهم و نام گیاهان، تهران: طهوری، 1385.
30- دانشور قشقائی، نوذر؛ نغمه‌های ایل قشقائی منتخبی از اشعار‌ترکی شعرای معاصر قشقایی؛ شیراز: نوید، 1371.
31- عبدلی کلوردی، علی؛ نظری به جامعه عشایری تالش، تهران: اطلاعات، 1371.
32- سهرابی، علی؛ آموزش و پرورش در عشایر ایران، شیراز: نوید شیراز، 1387.
33- برادبورد، دانیل؛ روابط مهم خویشاوندی، طبقه و تضاد در میان عشایر کماچی؛ پژوهشی مردم شناسانه در تاریخ اقتصادی کرمان و عشایر آن؛ مترجمان: رویا اخلاص پور، سیامک زند رضوی - کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان، 1384.
34- بهمن بیگی، محمدبهمن؛ عرف و عادت در عشایر فارس، تهران: بنگاه آذر، 1324.
35- غفاری، هیبت الله؛ ساختارهای اجتماعی عشایر بویراحمد، تهران: نشر نی، 34.
36- اسکندری نیا، ابراهیم: ساختار سازمان ایلات و شیوه معیشت عشایر آذربایجان غربی، با مقدمه مسعود منصوری، ارومیه، 1366.
37- مشیری، رحیم و نصرالله مولایی هشجین؛ درآمدی بر اقتصاد کوچ نشینان ایران، تهران، نشر قومس، 1379.
38- پژوهشی درباره ویژگی‌های اجتماعی - اقتصاد لرکی‌های ساکن خوزستان، فرهنگ ارشاد، اهواز: دانشگاه شهید چمران: دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، 1367.
39- مشیری، رحیم؛ جغرافیای کوچ نشینی ( رشته جغرافیا )، تهران، دانشگاه پیام نور، 1383.
40- رضوانی گیل کلانی، مجتبی؛ پویش انسان در جغرافیا ( مطالعه موردی ایل خزعل )؛ تهران، امیرکبیر، 1377.
41- مشیری، رحیم و نصرالله مولایی؛ هشجین اقتصاد کوچ نشینان ( رشته جغرافیا )، تهران، دانشگاه پیام نور، 1376.
42- کیاوند، عزیز؛ ( رخش خورشید )، حکومت، سیاست و عشایر؛ تهران، عشایری، 1368.
43- نقیب زاده، احمد؛ دولت رضاشاه و نظام ایلی ( تأثیر ساختار دولت قدرت گرایی رضاشاه بر نفوذ قبایل و عشایر، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1379.
44- خسروی، عبدالعلی؛ فرهنگ سیاسی عشایر جنوب ایران، اصفهان: شهسواری، 1381.
45- حیدری، حجت الله؛ ایل حسنوند، خرم آباد: افلاک، 1381.
46- یوسفی، مسعود؛ ایل کولیوند: شامل طوایف کرمعلی، فلک الدین، کولیوند دوم و طایفه قلایی، کوشش. - خرم آباد: افلاک، 1382.
47- گالت، چارلز الکساندر [ و دیگران ]، ایل بختیاری، به ترجمه و کوشش کاوه بیات، محمود طاهر احمدی، تهران، پردیس دانش، شرکت نشر و پژوهش شیرازه کتاب، 1387.
48- جمشیدی، گودرز؛ پژوهشی بر ایل باشت باوی، ویراستار محمد نادری دره شوری، شیراز، کیان نشر، 1381.
49- نجفی، علی محمد؛ بزرگان ایل عرب و ایلات (اینالو، باصری، بهارلو و نفر )، قم، ائمه، 1385.
50- افشار سیستانی، ایرج؛ عشایر و طوایف سیستان و بلوچستان، تهران، مؤسسه انتشاراتی و آموزشی نسل دانش، 1370.
51- عزیزی بنی طرف، یوسف؛ قبایل و عشایر عرب خوزستان با نگاهی به آیین فصل، شعر، هنر و تاریخ، تهران: عزیزی بنی طرف، 1372.
52- شاه حسینی، علیرضا و عنایت الله رنجبر، ایل‌ها و عشایر استان سمنان، اتحادیه تعاونی‌های عشایری استان سمنان، 1378.
53- امیرشرف خان بدلیسی، شرفنامه، تاریخ مفصل کردستان، با مقدمه و تعلیقات و فهارسی بقلم محمد عباسی، تهران، علمی.
54- سنندجی، شکرالله؛ ( فخرالکتاب )، تحفه ناصری در تاریخ جغرافیای کردستان بانضمام پنج مقاله درباره قبایل کرد، با مقابله و تصحیح حواشی و تعلیقات از حشمت الله طبیبی، تهران، امیرکبیر، 1366.
55- لسان السلطنه سپهر، تاریخ بختیاری، تهران، انتشارات یساولی ( فرهنگسرا )، 1363.
56- بیات، کاوه؛ شورش عشایری فارس، تهران، نقره، 1365.
57- کیانی، منوچهر؛ تاریخ مبارزات مردم ایل قشقایی از صفویه تا پهلوی، شیراز: کیان نشر، 1380.
58- ایرجی، ناصر؛ ایل قشقایی در جنگ جهانی اول؛ تهران: مؤسسه نشر و پژوهش شیرازه، 1378.
59- میرنیا، هلی؛ پژوهشی در شناخت ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان و نقش سیاسی روسای ایل‌های بزرگ در امور کشور، و روابط آن‌ها با حکومت‌ها و استعمارگران، تهران، مؤسسه انتشاراتی و آموزشی نسل دانش، 1369.
60- شریفی، احمد؛ عشایر بارزانی: شرح زندگی اجتماعی و سیاسی عشایر ( بارزانی ) و رهبر آن‌ها، [ -13 ].
61- نصیری طیبی، منصور؛ نهضت جنوب: فارس قشقایی و غائله آذربایجان، تهران، نشر و پژوهش شیرازه، 1381.
62- اکبری، حامد؛ مصدق و عشایر ( قشقایی، بویراحمد، ممسنی، کهگیلویه )، شیراز، نوید شیراز، 1388.
63- یوسفی، امرالله؛ قشقایی در گذر تاریخ صولت الدوله قشقایی، ایاز کاپیتان‌کش، جنگ کامفیروز، جنگ سمیرم، شیراز، تخت جمشید، 1380.
64- میرزایی دره شوری، غلامرضا، قشقایی‌ها و مبارزات مردم جنوب؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
65- سیاهپور، کشواد؛ قیام عشایر جنوب، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ( 1343-1341 )، 1388.
66- فوران، جان؛ مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از 1500 میلادی مطابق با سال 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه احمد تدین. - تهران، موسسه فرهنگی رسا، 1377.
کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 142، صص23-7.
