تأثیر برنامه‌های تلویزیونی

نویسنده: راضیه محمّدزاده

تأثیرات مثبت

1) افزایش گنجینه‌ی لغات افراد
2) تعلیم و تربیت افراد
3) جلوگیری از گسترش مفاسد اجتماعی

تأثیرات منفی

1) اعتیاد تصویری یا عادت به برنامه‌های تلویزیون. عادت، آفت خلاقیت است. هر رفتاری که انسان بر حسب عادت انجام بدهد فاقد ارزش است. اصولاً عادت کردن به هیچ برنامه‌ای خوب نیست. اگر دو روز تلویزیون خراب بشود، فرد دچار خلأ فکری می‌شود.
2) دامنه‌ی توجه انسان در سنین مختلف متفاوت است. هر چه قدر که برنامه‌ها بیش‌تر باشد، ضررش بیش‌تر است. روان‌شناسان می‌گویند افراد در دوران پیش دبستانی 0/5 ساعت، دبستانی 1 ساعت و راهنمایی و دبیرستان 2 ساعت، آمادگی دریافت مطالب مفید را دارد. اگر این دامنه‌ی توجه در اختیار تلویزیون باشد اثر نامطلوب بر خلق و خوی و اخلاق و عاطفه و روان و فعالیت‌های حرکتی دارد.
3) زیاده‌طلبی. خاصیت تلویزیون به اصطلاح مولیش است. «زیاده‌طلبی» یعنی فرد وقتی یک برنامه را می‌بیند دلش می‌خواهد بیش‌تر ببیند. شخصیت وجودیش متزلزل می‌شود. برنامه‌های تلویزیون انفعالی است.
4) عدم رشد عاطفی. یکی از عوامل مؤثر در رشد شخصیت ارتباط کلامی است. تلویزیون از این جهت نیز می‌تواند رشد عاطفی و اجتماعی کودک را متزلزل کند و خلأ عاطفی به وجود آورد، زیرا ارتباط در تلویزیون یک سویه است.
5) سکون ذهنی. یعنی متأثر کردن سلول‌های مغزی و پریشان کردن حواس آنها. هر چه برنامه بیشتر باشد انواع مختلف صرع، غش در اثر نوسانات مختلف امواج بیشر می‌شود. یک نوع تشنج به نام صرع تصویری است که عامل آن نوسانات تلویزیون (تغییرات سریع درخشش نور) است. در بیماری صرع تصاویر پر تحرک، تغییرات سریع درخشش نور، ترس و اضطراب کودک در بروز این حملات نقش مؤثری دارد و اگر فرد مستعد (حساس به نور) در فاصله‌ی کمی از دستگاه تلویزیون نشسته باشد و یا در محل تاریکی به تماشای آن بپردازد، احتمال بروز یک حمله‌ی صرع در او افزایش می‌یابد. توصیه شده از تلویزیون سیاه وسفید استفاده نشود و نور خانه زیاد باشد.
6) تخریب شخصیت. اثر گذاری بستگی به محیط تربیتی، خانوادگی و اجتماعی کودکان و حالات روانی و گرایش‌ها و آمادگی‌های آنان دارد. کودک احساس می‌کند خوشبخت نیست زیرا در تلویزیون خانواده‌ی خوش بخت می‌بیند و چون امکان دست‌یابی برایش فراهم نیست سرخورده می‌شود و نسبت به آن جامعه نفرت پیدا می‌کند.
7) آسیب‌های رفتاری، بد آموزی‌های رفتاری. افرادی که بیشتر تلویزیون نگاه می‌کنند ترس و هیجان و اضطراب، عدم اعتماد و سوء ظن بیشتری دارند. به دلیل این که موضوع اکثر فیلم‌ها طلاق، اختلافات خانوادگی، همسر دوم و نامادری می‌باشد.
8) بدآموزی گفتاری (بدلحنی، تکیه کلام‌های نادرست، غلو و پر حرفی، چاپلوسی)
9) بد‌آموزی فرهنگی (مسخرگی، بطالت، پوچی‌گری و بی‌هدفی)
10) هتک حرمت افراد
11) نشان دادن اسراف و تبذیر و مصرف‌گرایی و دل بستن به ارزش‌های کاذب (پفک)
12( ناهنجاری‌های اجتماعی و رفتاری (خشونت بی‌مورد)
13) ترویج فرهنگ سرگرمی برای سرگرمی
14) القاء رضایت‌مندی‌های کم ارزش (خوشحالی بی‌حد و حصر از خرید یک اتومبیل)
15) اثرات جسمی مثل ناهنجاری خواب (تأخیر در خواب، کوتاه شدن مدت خواب شبانه، خواب‌های بی‌موقع) و خستگی بینایی، بحران میگرن، ناراحتی ستون فقرات و تنبلی جسمی. فرد فعالیت ندارد، زیرا تلویزیون حرکت انسان را کم می‌کند.
16) ترویج الگوهای نامناسب. در قدیم بچه‌ها به خصوص پسر بچه‌ها عادت به تقلید نقش و ستون‌های تلویزیونی داشتند. امروز قهرمانان فضایی و یا ورزشکاران مشهور (تقلید حرکات نامناسب اعضای بدن به تقلید از بازیگران)
17) اختلالات روحی. کسانی که هم زمان با تماشای تلویزیون، تکالیف مدرسه را انجام می‌دهند، بازی می‌کنند و یا غذا می‌خورند، معمولاً گرفتار بیماری‌های دستگاه گوارش، ضعف عمومی و لرزش پلک‌ها می‌شوند. اختلالات روحی از کلاس‌های چهارم به بعد ظاهر می‌شود.
18) استفاده‌ی صاحبان صنایع از ابزارها مثل ساختن مسلسل، نارنجک، شلاق (1)

چه باید کرد؟

1) ارتباط کلامی برقرار کردن: برای مصونیت فرهنگی باید مصونیت عاطفی ایجاد کنیم.
مؤثرترین راه پیوندهای عاطفی بین زن و شوهر، صحبت بین افراد خانواده است. باید غنای عاطفی خانه را زیاد کنیم. با نیت عبادت کردن به بچه‎‌ها نگاه کنیم و با آنها حرف بزنیم.
2) رسانه در خدمت ما باشد نه ما در خدمت آن. تلویزیون وسیله‌ای است که ما باید از آن استفاده کنیم، نه این که خودمان را در اختیار آن قرار بدهیم.
3) سعی کنیم رفتارمان را پر جاذبه کنیم. نگذاریم تلویزیون عضوی از اعضای خانواده شود.
4) نظارت آگاهان. دیدن برنامه‌های تلویزیون باید با سیاست باشد.
5) به کودک بیاموزیم که برای کشف دنیای پیرامون خود، علاوه بر تلویزیون، راه‌های دیگری هم وجود دارد. (نقاشی و بازی‌های آموزنده که سازنده‌اند).
6) به جای تلقی تلویزیون به عنوان وسیله‌ای ضد آموزشی و اتلاف کننده‌ی وقت، آن را هم چون یک ابزار کمکی در غنی سازی تجربیات کودک به کار گرفته و کودک خویش را به سوی برنامه‌های مفید هدایت کنیم.
7) تماشای تلویزیون سؤال‌های زیادی را در ذهن کودک ایجاد می‌کند. والدین با جملات کوتاه و در سطح فهم کودک، به این سؤال‌ها پاسخ گویند. بهترین زمان پاسخ‌گویی، زمان پخش آگهی‌هاست. هیچ گاه نباید کودک را با پرخاش وادار به سکوت کرد.
8) به قهرمانان مورد علاقه‌ی کودک تعرض نکنیم که منجر به جبهه‌گیری شود. زیرا در آن موقع، از ابراز احساس واقعی خود درباره‌ی شخصیت‌های تلویزیونی خودداری خواهد کرد.
9) مطلع بودن از درون کودک و احساسات و علایق او والدین را قادر می‌سازد تا به تمهیدات لازم برای دور نگه داشتن فرزندان خویش از برنامه‌های نامناسب اندیشیده و جای گزینی برای آن بیابند. (صبر و حوصله و تلاش اضافی والدین را می‌خواهد)
10) و نکاتی دیگر از جمله ایجاد محدودیت زمانی. مثلاً حداکثر 90 دقیقه برای پیش دبستانی. تماشای مؤثر در ساعات مطالعه، غذا خوردن، انجام تکالیف درسی و بازی نباشد، کنترل تماشا کردن (با اجازه تلویزیون روشن شود)، عدم دیدن برنامه‌های ناهنجار یا خشن، اولویت با فعالیت‌های دیگر است. حتماً در ساعاتی خاص مثل مطالعه‌ی افراد خانواده، صرف نهار یا شام، تلویزیون خاموش باشد.

3-4-4- چرا تلویزیون مشاهده می‌کنیم؟

1) برای فراموش کردن مسائل و فشارهای زندگی
2) وسیله‌ای برای دور هم جمع شدن و صحبت کردن
3) تلویزیون را برای مقاصد سازنده (مثل اطلاع یافتن از حوادث جاری، افزایش معلومات و پیشرفت شخصی) نگاه می‌کنیم.
4) وقت‌گذرانی و تفریح
5) کودکان: آنها می‌خواهند از مسایل ناخوشایند دنیای واقعی کناره‌گیری کرده و وارد دنیای خیالی گردند. سالمندان: یک مونس و همدم.
4-4-4- توصیه‌های بهداشتی برای استفاده از تلویزیون
1) رعایت 3 متر فاصله با تلویزیون
2) کاهش مدت تماشای تلویزیون به یک ساعت در روز
3) عدم استفاده از تلویزیونی که دارای نقص صورت و تصویر است.
4) مشاهده‌ی تلویزیون از رو به رو به صورت عمود بر صفحه.
5) وجود روشنایی کافی و مطلوب در اتاق یا سالن (نور زیاد هم مانند نور کم موجب آسیب جدی به چشم‌ها می‌گردد.)
6) مراجعه‌ی سریع به چشم پزشک متخصص به محض مشاهده‌ی کوچک‌ترین اختلال در حالات طبیعی و واکنش‌های عادی در جسم و روان فرد.
و در پایان حدیثی را یاد‌آور می‌شویم:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای اباذر، قدر عمر خویش را بیش‌تر از دارایی خویش بدان و بر آن بخیل باش. (2)

پی‌نوشت‌ها:

1. به هر حال تلویزیون مانع انجام فعالیت‌های زیر توسط کودک شما می‌گردد:
* جستجو، غربال کردن، و تجربه و تجزیه و تحلیل اطلاعات و سپس استفاده از آن در موقعیت‌های روزمره.
* تمرین مهارت‌های حرکتی، خواه ظریف.
* تمرین هماهنگی چشم و دست.
* استفاده از بیش از دو حس در یک زمان برای گسترش درک محیط پیرامون.
* پرسیدن سئوال و دریافت پاسخ‌های مفید آموزشی.
* جستجو و استفاده از کنجکاوی.
* پاسخ به چالش‌ها.
* حل مسائل.
* تفکر تحلیلی.
* استفاده از قوه‌ی تخیّل.
* تمرین مهارت‌های ارتباطی.
* بهبود مهارت‌های کلامی.
* خواندن و نوشتن.
* خلاق یا سازنده بودن.
* عدم توانایی در تمرکز برای مدت طولانی به دلیل چشمک زدن تلویزیون.
* عدم رشد تفکر منطقی و متوالی، زیرا در تلویزیون عملیات به طور مداوم در زمان به عقب و جلو می‌رود یا به طور موازی در زمان صورت می‌گیرد.
2. با استفاده از:
سخنرانی دکتر غلامعلی افروز در مدرسه نیکان، 73/2/8. مقاله «در خانه چه چیز است» از گروه تربیت دبستان پیام نشریه رشد معلم، شماره 3، آذر 72 «کودک و تلویزیون» جلد 1 و 2 کتاب کودک و تلویزیون، انتشارات صدا و سیما - سخنرانی دکتر احمدی در مدرسه‌ی پارسا، 1377 امینی، ابراهیم، آیین تربیت- دکتر استاپرد، میریام، همه‌ی کودکان تیزهوشند اگر....