امیر خسرو دهلوی
حکیم ابوالحسن یَمین‌الدین امیر خسرو بَلخی دهلوی از شاعران پارسی‌گوی هندوستان است.
او در سال ۶۵۱ (هجری قمری) در پتیالی هند زاده شد و به سال ۷۲۵ (هجری قمری) در دهلی درگذشت. وی ملقب به سعدی هند و تخلص او "طوطی" است. امیرخسرو بر زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت تسلط داشت.
پدر امیرخسرو، امیر سیف‌الدین محمود دهلوی از مردم کش ترکستان بود. وی دوران کودکی و نوجوانی را با فراگرفتن زبان و ادب فارسی در دهلی گذراند و پس از چندی در حلقه ارادت شیخ نظام‌الدین اولیا درآمد، او در غزل از سعدی پیروی نموده و از الفاظ و معانی شاعران متصوف ایرانی سود می‌جست.
تحفةالصغر
وسط‌الحیوة
غرةالکمال
بقیهٔ نقیه
نهایةالکمال
امیرخسرو به نظامی گنجوی اعتقادی تام داشت و به تقلید او خمسه‌ای ساخته‌است:
مطلع‌الانوار: بر وزن و شیوه مخزن‌الأسرار
خسرو و شیرین
مجنون و لیلی
آیینه اسکندری: بر وزن و شیوه اسکندرنامه
هشت بهشت: به تقلید از هفت پیکر
امیرخسرو دارای تصنیف‌ها و منظومه‌های دیگری نیز به شرح زیر است:
قران‌السعدین ، نه سپهر ، مفتاح‌الفتوح ، مثنوی خضرخان و دولرانی: عشق‌های خضرخان پسر علاءالدین با دولرانی دختر امیر گجرات
اشعار زیر را هم بدو نسبت داده‌اند: قصیده شکوائیه ، ماتم غم ، آینه‌داری دل
درباره ی تعداد آثار امير خسرو روايت هاي اغراق آميزي نقل كرده اند. از قول او نوشته اند كه شمار اشعارش از چهارصدهزار بيت بيش تر است. آثار منظوم فارسي او عبارت است:
ديوان امير خسرو، شامل پنج دفتر، هريك داراي ديباچه اي متضمّن سوانح عمر و نكاتي در اسلوب شعري او به قلم خود شاعر ؛ بدين قرار:
الف) تحفه الصّغر. سروده هاي شانزده تا نوزده سالگي، شامل قصيده ها، غزل ها، ترجيع بندها و زندگينامه ی مشروح شاعر؛
ب) وسط الحيات. سروده هاي شاعر از بيست تا حدود 32 سالگي، شامل قصيده ها، ترجيع بند ها، قطعه ها، غزل ها و رباعي ها. قصيده های اين ديوان در ستايش و مراثي "نظام الدين اولياء"، "علاء الدّين محمّد" و "معزّالدّين كيقباد" است؛
ج) غرّه الكمال. سروده هاي 34 تا 43 سالگي او، شامل قصيده ها، ترجيع بند ها و قطعه ها، با مقدمه اي مبسوط كه در آن شرح زندگاني او به تفصيل آمده است؛
د) بقية نقيّه. سروده هاي دوران پيري شاعر، شامل قصيده ها، ترجيع بند ها، رباعي ها و يك مثنوي كوتاه. اين ديوان حاوي مدايحي است درباره ی "علاء الدّين محمدشاه"، پسر او، بعضي اميران ديگر و نيز مرثيه اي در مرگ محمدشاه؛
هـ) نهاية الكمال. سروده هاي واپسين سال هاي حيات شاعر، مشتمل بر ترجيع بند، مثنوي، رباعي، غزل و نيز قصیده هایی در مدح "سلطان غياث الدين" و مرثيه ی "سلطان قطب الدّين مباركشاه"؛ و ديوان غزليّات، كه چند بار جمع آوري شده و در هند و پاكستان به چاپ رسيده است. نخستين چاپ آن در (1871 م.) و بار دوم در (1392 هجری) در لاهور منتشر شد. ديوان امير خسرو بارها در هند و ايران تصحيح و چاپ شده است.
امير خسرو دهلوي بزرگترين نماينده ادبيات فارسي زبان هند و نخستين ادامه دهنده مكتب ادبي حكيم نظامي گنجوي مي باشد.
خمسه امير خسرو كه براساس موضوع مثنوي هاي نظامي نوشته شده يكي از نوادر اثار ادبي شرق است.
مجنون و ليلي سومين منظومه امير خسرو است كه شاعر در سال ۱۲۹۹ نوشته و يكي از بهترين منظومه هايي است كه تحت تاثير ليلي و مجنون نظامي آمده است.
نمونه گشت جهان بوستان مینو را
یکی در ابر بهاری نگر ز رشته ی صبح
چگونه میگسلد دانه های لولو را
سفر چگونه توان کرد در چنین وقتی
ز دست چون بتوان داد روی نیکو را
به باغ غرقهی خون است لاله دانی چیست
ز تیغ کوه بریده است روزگار او را
بیا که تا به چمن در رویم و بنشینیم
ببوی گل بکف آریم جام گلبو را
مخر به نیم جو آن صحبتی که باغرض است
که راحتی نبود صحبت ریایی را
چو خاک بر سر راه امید منتظرم
کزان دیار رساند صبا نسیم وفا
برای کس چو نگردد فلک بی تقدیر
عنان خویش گذارم به اقتضای قضا
میان صومعه و دیر گر چه فرقی نیست
چو من به خویش نباشم چه اختیار مرا
کسی که بر درمیخانه تکیه گاهی یافت
چه التفات نماید به مسند دارا ؟
خوش آنکسی که درین دور میدهد دستش
حریف جنس و می صاف و گوشهی تنها
منبع: ویکی پدیا
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
او در سال ۶۵۱ (هجری قمری) در پتیالی هند زاده شد و به سال ۷۲۵ (هجری قمری) در دهلی درگذشت. وی ملقب به سعدی هند و تخلص او "طوطی" است. امیرخسرو بر زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت تسلط داشت.
پدر امیرخسرو، امیر سیف‌الدین محمود دهلوی از مردم کش ترکستان بود. وی دوران کودکی و نوجوانی را با فراگرفتن زبان و ادب فارسی در دهلی گذراند و پس از چندی در حلقه ارادت شیخ نظام‌الدین اولیا درآمد، او در غزل از سعدی پیروی نموده و از الفاظ و معانی شاعران متصوف ایرانی سود می‌جست.
آثار
امیرخسرو به نظامی گنجوی اعتقادی تام داشت و به تقلید او خمسه‌ای ساخته‌است:
مطلع‌الانوار: بر وزن و شیوه مخزن‌الأسرار
خسرو و شیرین
مجنون و لیلی
آیینه اسکندری: بر وزن و شیوه اسکندرنامه
هشت بهشت: به تقلید از هفت پیکر
امیرخسرو دارای تصنیف‌ها و منظومه‌های دیگری نیز به شرح زیر است:
قران‌السعدین ، نه سپهر ، مفتاح‌الفتوح ، مثنوی خضرخان و دولرانی: عشق‌های خضرخان پسر علاءالدین با دولرانی دختر امیر گجرات
اشعار زیر را هم بدو نسبت داده‌اند: قصیده شکوائیه ، ماتم غم ، آینه‌داری دل
درباره ی تعداد آثار امير خسرو روايت هاي اغراق آميزي نقل كرده اند. از قول او نوشته اند كه شمار اشعارش از چهارصدهزار بيت بيش تر است. آثار منظوم فارسي او عبارت است:
ديوان امير خسرو، شامل پنج دفتر، هريك داراي ديباچه اي متضمّن سوانح عمر و نكاتي در اسلوب شعري او به قلم خود شاعر ؛ بدين قرار:
الف) تحفه الصّغر. سروده هاي شانزده تا نوزده سالگي، شامل قصيده ها، غزل ها، ترجيع بندها و زندگينامه ی مشروح شاعر؛
ب) وسط الحيات. سروده هاي شاعر از بيست تا حدود 32 سالگي، شامل قصيده ها، ترجيع بند ها، قطعه ها، غزل ها و رباعي ها. قصيده های اين ديوان در ستايش و مراثي "نظام الدين اولياء"، "علاء الدّين محمّد" و "معزّالدّين كيقباد" است؛
ج) غرّه الكمال. سروده هاي 34 تا 43 سالگي او، شامل قصيده ها، ترجيع بند ها و قطعه ها، با مقدمه اي مبسوط كه در آن شرح زندگاني او به تفصيل آمده است؛
د) بقية نقيّه. سروده هاي دوران پيري شاعر، شامل قصيده ها، ترجيع بند ها، رباعي ها و يك مثنوي كوتاه. اين ديوان حاوي مدايحي است درباره ی "علاء الدّين محمدشاه"، پسر او، بعضي اميران ديگر و نيز مرثيه اي در مرگ محمدشاه؛
هـ) نهاية الكمال. سروده هاي واپسين سال هاي حيات شاعر، مشتمل بر ترجيع بند، مثنوي، رباعي، غزل و نيز قصیده هایی در مدح "سلطان غياث الدين" و مرثيه ی "سلطان قطب الدّين مباركشاه"؛ و ديوان غزليّات، كه چند بار جمع آوري شده و در هند و پاكستان به چاپ رسيده است. نخستين چاپ آن در (1871 م.) و بار دوم در (1392 هجری) در لاهور منتشر شد. ديوان امير خسرو بارها در هند و ايران تصحيح و چاپ شده است.
امير خسرو دهلوي بزرگترين نماينده ادبيات فارسي زبان هند و نخستين ادامه دهنده مكتب ادبي حكيم نظامي گنجوي مي باشد.
خمسه امير خسرو كه براساس موضوع مثنوي هاي نظامي نوشته شده يكي از نوادر اثار ادبي شرق است.
مجنون و ليلي سومين منظومه امير خسرو است كه شاعر در سال ۱۲۹۹ نوشته و يكي از بهترين منظومه هايي است كه تحت تاثير ليلي و مجنون نظامي آمده است.
نمونه ای از اشعار
نمونه گشت جهان بوستان مینو را
یکی در ابر بهاری نگر ز رشته ی صبح
چگونه میگسلد دانه های لولو را
سفر چگونه توان کرد در چنین وقتی
ز دست چون بتوان داد روی نیکو را
به باغ غرقهی خون است لاله دانی چیست
ز تیغ کوه بریده است روزگار او را
بیا که تا به چمن در رویم و بنشینیم
ببوی گل بکف آریم جام گلبو را
مخر به نیم جو آن صحبتی که باغرض است
که راحتی نبود صحبت ریایی را
چو خاک بر سر راه امید منتظرم
کزان دیار رساند صبا نسیم وفا
برای کس چو نگردد فلک بی تقدیر
عنان خویش گذارم به اقتضای قضا
میان صومعه و دیر گر چه فرقی نیست
چو من به خویش نباشم چه اختیار مرا
کسی که بر درمیخانه تکیه گاهی یافت
چه التفات نماید به مسند دارا ؟
خوش آنکسی که درین دور میدهد دستش
حریف جنس و می صاف و گوشهی تنها
منبع: ویکی پدیا
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
