مقدمه
سابقهي مهاجرت ايرانيان به هند را از چند صد سال پيش ميتوان جستجو کرد. براساس شواهد و زمينههاي تاريخي، همبستگي ديرينهي رفت و آمدهاي بين هند و ايران در سفرهاي تاجران، مداحان، شاعران، عارفان، عالمان، جهانگردان، جنگجويان و بالاخره در مهاجران وجود داشته است.
حدود يک قرن پيش بر اثر شدت خشکسالي در استان يزد و بخصوص در روستاهاي تفت گروهي از يزديان مسلمان و زرتشتي تصميم گرفتند از چهار جهت به سوي کشورهاي ديگر مهاجرت کنند در اين ميان برخي شرق را انتخاب کردند و با تحمل رنج فراوان به وسيلهي شتر از طريق خشکي يا کشتي از طريق دريا به هند کوچ کردند و در شهرهاي بمبئي، پونا، حيدرآباد، کلکته و ساير شهرهاي هند مستقر شدند و به مشاغل چاي فروشي، مغازهداري رستورانداري مشغول و با فعاليت، به کسب و پيشهي خود رونق بخشيدند برخي نيز طي مدارج عالي تحصيلي به مشاغل علمي دست يافتند. به غير از زرتشتيان و يزديان که غالب جمعيت ايرانيان مقيم هند را تشکيل ميدهند تعدادي خانوادههاي شيرازي، بوشهري، شوشتري، لاري، کولي، ارمني و يهودي از ديرباز در بمبئي سکونت کردهاند که آثار ابنيه و اماکن موقوفات از قبيل قبرستانها، مساجد، حسينيهها، مستقلات تجاري و مسکوني حاصل همت و تلاش آنهاست. در هشتاد سال اخير گروهي از ايرانيان مقيم هند وقتي ميديدند ايرانياني که در هند فوت ميکنند اموال آنان بلاتکليف ميماند بويژه اين موضوع در مورد املاک بلاوارث بيشتر حس ميشد بدين جهت تصميم گرفتند براي حفظ و بقاي املاک و موقوفات ايرانيان و امکان اجراي نيات خيرخواهانهي صاحب موقوفات در هر شهر انجمنهايي را تشکيل دهند تا متولي اين گونه موقوفات بوده و در راستاي نظر واقف به امور موقوفهها بپردازند. اين انجمنها در بدو تأسيس هر يک داراي اساسنامهي مدون و ثبت شده ميباشد و اعضاي آن از طرف ايرانيان مقيم آن شهر انتخاب ميشوند و امور موقوفات و عوايد و مخارج آنها را به عهده دارند. لازم به ذکر است که در بدو تأسيس اين گونه انجمنها اعضاي آنان کلا ايراني بوده و تابعيت ايران و گذرنامه ايراني داشتند ولي به مرور زمان به علت طولاني بودن اقامت و به منظور امکان برخورداري از مزاياي اجتماعي هند عملا بعضي از آنان صرفا مليت ايراني خود را حفظ کردند و بعضي ديگر کماکان ايراني بوده و به عنوان يک ايراني مقيم در هند سکونت دارند.
اينک آخرين وضعيت ابنيه و اماکن و موقوفات ايرانيان در شهرهاي مختلف اجمالا به اين شرح بيان ميشود.
تقسيمبندي املاک ايرانيان در هند
املاک ايرانيان در هند به چهار دسته تقسيم ميشوند:
1- املاک جمهوري اسلامي ايران؛
2- املاک استيجاري بلند مدت (90 ساله) جمهوري اسلامي ايران؛
3- موقوفات، ابنيه و اماکن ايرانيان؛
4- تأسيسات مذهبي مراجع و ارگانهاي جمهوري اسلامي ايران.
هدف ما در اين بررسي تنها مورد سوم يعني موقوفات است و لذا بحث را در همين مورد مطرح ميکنيم.
موقوفات و ابنيهي ايرانيان در هند
براساس شواهد و قراين موجود و اظهارات مطلعين در اکثر شهرهاي هند، ايرانيان داراي موقوفات و ابنيه ميباشند. در شهرهايي که ايرانيان هنوز در آنها زندگي ميکنند تا آنجايي که مقدورات آنان اجازه داده در نگهداري موقوفات کوشيدهاند.
اگر چه در اين راه تشکيلاتي به نام انجمن ايرانيان براي خود به پا کرده و منافعي از اين طريق در ظاهر به عنوان عوايد از موقوفات براي صرف امور خيرات کسب کردهاند ولي به هر حال در حفظ و بقاي اين ابنيه و اماکن همت گماردهاند؛ ولي در شهرهايي که به تدريج ايرانيان از آنها کوچ کردهاند اکثر موقوفات دچار مشکلات شده بدين صورت که يا به دست شيعيان هندي افتاده يا تحت نظر اوقاف استان مربوطه قرار گرفته است.
اماکن و موقوفات واقع در بمبئي (ايالت مهاراشترا)
موقوفات حاجي زينالعابدين شيرازي
اين موقوفه در سال 1914 ميلادي توسط مرحوم حاجي زينالعابدين شيرازي وقف امور خيريه به منظور کمک به ايرانيان و برگزاري مراسم مذهبي شد و در سوم اکتبر 1952 در ادارهي اوقاف شهر بمبئي تحت شماره 681.B به ثبت رسيده است. موقوفهي ياد شده داراي چهار مجموعهي عرصه و اعيان مسکوني و تجاري جمعا به مساحت 493ر22 يارد مربع شامل حسينيه و مدرسه و مستغلات تجاري و مسکوني بوده که توسط متوليان آن اداره ميشود.
مجموعهي موقوفات مرحوم زينالعابدين شيرازي به اين شرح است:
1- مدرسه و حسينيهي امين در منطقهي دونگري (معروف به منطقهي امام باره). اين حسينيه دو طبقه است و 500 متر مربع مساحت دارد.
2- مستغلات تجاري و مسکوني شامل پنج طبقه و داراي 30 واحد آپارتمان و 12 باب مغازه واقع در خيابان ابراهيم رحمة الله که همهي آنها در اجارهي افراد و خانوادهها قرار دارد و به علت اقامت طولاني آنان و همچنين سابقهي طولاني مستأجرين مغازهها، ماهيانه مبلغ بسيار ناچيزي دريافت ميشود. تمثال مبارک حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري در داخل و دفتر حسينيه نصب شده بود.
3- مستغلات تجاري واقع در خيابان ابراهيم رحمة الله با 12 باب مغازه در اجاره افراد قرار دارد که آن هم به علت قدمت اشتغال جنبهي سرقفلي پيدا کرده و اجارهي بسيار کمي دريافت ميشود.
4- يک مجتمع مسکوني در منطقهي بايکلا به مساحت 8000 متر مربع داراي چندين واحد آپارتمان به صورت سوئيت با اجارهي بسيار کم در اختيار خانوادههاي مختلف هندي اعم از مسلمان و غير مسلمان قرار داد.
اين موقوفات تحت نظارت اعضاي توليت اداره ميشود.
اعضاي توليت عبارتند از دکتر زماني، سيد جلال جلالي و سيد مهدي جلالي.
بنا به اظهار اعضاي توليت، عايدات موقوفات همانطور که اشاره شد به علت اقامت طولاني و اشتغال به کار بسيار ناچيز است ولي در عين حال درآمد آن صرف امور خيريه، حسينيه و مدرسهي علوم ديني موقوفهي تحت نظارت ميشود.
موقوفات حاج محمد حسن شيرازي
موقوفهي ياد شده توسط مرحوم حاج محمد حسن
شيرازي وقف شده و داراي عماراتي به اين شرح است:
1- عمارت مسجد ايرانيان و مستغلات آنها (معروف به مغول مسجد) با دو مجموعهي تجاري و مسکوني.
اين مسجد که تنها مسجد ايرانيان در بمبئي است و در منطقهي امام باره قرار دارد بسيار ديدني است و با کاشيکاري اصفهان جديدا بازسازي شده است و 8 باب مغازه و 10 اتاق ملحق به آن دارد که مغازهها و اتاقها در اجاره مستأجرين است و به علت قدمت اقامت آنان اجارهي کمي دريافت ميشود.
2- مجموعهي ساختماني سهراب و کريم؛ اين مجموعه 1 قطعه زمين و 2 عمارت واقع در منطقهي گراندرود بمبئي دارد و مساحت آن 771 يارد مربع بوده و در اجارهي مستأجرين است.
3- قطعه زميني به نام مونت پروپرتي به مساحت 22,402 يارد مربع با دو واحد ساختماني موجود در آن که کلا در اختيار مستأجرين قرار دارد که اين مجموعه نيز به علت قدمت اقامت مستأجرين از اجارهبهاي کمي برخوردار است.
اعضاي توليت موقوفات حاج محمد حسن شيرازي عبارتند از خانم پروين نمازي، آقاي رضا صابونچي و خانم فريده جيشي.
بنا به اظهار متوليان کليهي عايدات اماکن مسکوني - تجاري موقوفهي تحت نظارت، صرف امور خيريه و مسجد ميشود.
موقوفات شوشتريها
اين موقوفه که در منطقهي امام باره بمبئي قرار دارد يک باب حسينيه و 4 واحد تجاري و 14 واحد مسکوني ملحق به حسينيه دارد و از طرف شوشتريهاي مقيم بمبئي وقف شده است. کليهي مستأجرين مغازهها و واحدهاي مسکوني قديمي بوده و اجاره بسيار کمي پرداخت ميکنند.
اعضاي توليت عبارتند از خانم پاشا بيگم، آقاي ابو القاسم نجفي کاشاني و آقاي صابونچي.
موقوفات انجمن فتوت (يزديها)
مجموعهي موقوفات انجمن فتوت يزديهاي مقيم بمبئي با کمک مالي ايرانيان يزدي مقيم بمبئي خريده شده و اماکن مذهبي و واحدهاي مسکوني و تجاري دارد و عايدات آن از طرف اعضاي انجمن جمعآوري و خرج امور خيرات و حسينيه ميشود. اين مجموعه که در منطقهي امام باره بمبئي واقع شده شامل دفتر انجمن، حسينيه، مدرسه، نانوايي، کتابخانه و مستغلات مشتمل بر 55 واحد ملحق به حسينيه اعم از مسکوني و تجاري است. کل مساحت آن 20,000 متر مربع بوده و 75 سال پيش تأسيس شده است.
اعضاي انجمن عبارتند از پروفسور سيد محمد
حسين، غلامعلي پاينده، محمدرضا پاکنژاد، سيد مصطفي مير کريمزاده، ميرزا عباس شهبازيان، عباس رضوان و سيد حسين نجفي. تمثال حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري در دفتر اين حسينيه نصب بود.
موقوفات حضرت ابوالفضل العباس
اين موقوفه روبهروي ساختمان انجمن فتوت در بمبئي قرار دارد که به نام موقوفات حضرت ابوالفضل العباس (ع) معروف است شامل سه طبقه مستغلات مسکوني و تجاري ميباشد که در اجارهي مستأجرين بوده و بنا به اظهار متوليان آن، اجارهي بسيار کمي از بابت آن دريافت ميشود.
اعضاي توليت عبارتند از پروفسور سيد محمد حسيني، محمد حسين شخصي، علي اکبر مهربان و محمدرضا پاکنژاد.
قبرستان کهنهي ايرانيان
مساحت زمين اين قبرستان 800 متر مربع است و از حدود 150 سال پيش از سوي شهرداري بمبئي به منظور دفن اموات ايرانيان و شيعيان اهدا شده است. اين قبرستان در منطقهي مرين لاين - يکي از مناطق بسيار معروف بمبئي - و در وسط اين شهر واقع شده و يک مسجد کوچک دارد؛ ولي در حال حاضر به علت تکميل شدن قبرستان از آن استفاده نميشود و متروکه باقي مانده است.
بنا به اظهار متوليان 16 سال پيش شهرداري اخطاريه داده بود که قبرستان را جمعآوري کنند که با تلاش متوليان آن موضوع منتفي شد. به هيئت امنا توصيه شد که قبرستان را مجددا احيا کنند و مورد استفاده قرار دهند تا چنين مشکلاتي پيش نيايد که اين پيشنهاد مورد پذيرش قرار گرفت.
اعضاي توليت قبرستان عبارتند از: پروفسور حسيني، سيد جلال جلالي و ابوالقاسم کاشاني.
قبرستان رحمت آباد
اين قبرستان به مساحت 8,000 متر مربع در جنوب شهر بمبئي قرار دارد و 90 سال از سوي شهرداري بمبئي به لحاظ تکميل شدن قبرستان کهنه جهت دفن اموات ايرانيان و شيعيان مقيم بمبئي اهدا شده است. حجت الاسلام و المسلمين رجبي يکي از روحانيون وقت در 22 فوريه 1988 در آن قبرستان دفن شده است که اکثر ايرانيان به هنگام ورود به قبرستان از مقبرهي آن مرحوم ديدار ميکنند و براي روح او فاتحه ميخوانند و شديدا مورد احترام ايرانيان مقيم بمبئي است.
اعضاي توليت قبرستان عبارتند از پروفسور حسيني، محمد آقا شيرازي، باقر شيرازي سيد حسين سوداگران، مهدي منديل و سيد جلال جلالي.
شايان ذکر است جنب قبرستان رحمت آباد ايرانيان در بمبئي قبرستان اسرائيليها قرار دارد که متروکه است و قرار است شهرداري بمبئي آن را به پارک تبديل کند و به لحاظ وسعت مناسب قبرستان ايرانيان احتمال استفادهي شهرداري از بخشي از زمين قبرستان ايرانيان بعيد به نظر نميرسد. البته در اين رابطه متوليان قبرستان پيشبيني لازم را انجام داده و اطراف قبرستان را ديوار و حصارکشي کردهاند.
قبرستان مغول
اين قبرستان در منطقهي پانوا قرار دارد و 500 متر مربع مساحت دارد و زمين آن حدود 150 سال پيش از سوي شهرداري جهت دفن اموات ايرانيان و شيعيان مقيم بمبئي اهدا شده است. آخرين متولي آن فردي به نام ابراهيم بوشهري بوده که اخيرا فوت کرده و قبرستان فعلا بلاتصدي و بلااستفاده است.
آقاي پروفسور حسيني رئيس انجمن فتوت بر اين قبرستان نظارت غير مستقيم دارد.
قبرستان بزرگ پارسيان
در مرکز شهر بمبئي قبرستان بسيار بزرگي مشرف به دريا قرار دارد که متعلق به پارسيان ميباشد. اين قبرستان حدود 20,000 متر مربع است.
شايان ذکر است پارسيان مقيم بمبئي که از ديرباز در بمبئي اقامت دارند از افراد متمول و سرمايهدار بزرگ بمبئي محسوب ميشوند. اين گروه از ايرانيتبارها همزمان با ورود سپاه اسلام به ايران در قرن اول هجري به هند آمدند.
زينبيهي بربر علي
اين زينبيه در منطقهي بوري محله بمبئي قرار دارد که مساحت آن 3,000 متر مربع است و 4 طبقه دارد و از 150 سال پيش توسط ايرانيان مقيم آن زمان ساخته شده و تا چندي پيش خانوادهاي به نام نمازي متولي آن بودهاند ولي پس از فوت آنها مدتي بلامتولي بوده و اخيرا نيز به نظارت اوقاف بمبئي در آمده است.
حسينيهي شيعيان واقع در احمدآباد
در شهرستان احمدآباد در فاصلهي تقريبا 400 کيلومتري بمبئي، حدود 80 سال پيش حسينيهاي از ايرانيان مقيم آن شهر احداث شد. قبلا در طول اقامت ايرانيان توليت آن حسينيه را ايرانيان بر عهده داشتند ولي در اثر مهاجرت در حال حاضر هيچ ايرانييي در آن شهر زندگي نميکند و حسينيه به دست شيعيان مقيم اين شهر اداره ميشود.
اماکن و موقوفات واقع در پونا (ايالت ماهاراشترا)
کليهي اماکن و موقوفات متعلق به ايرانيان مقيم شهر پونا براساس شرح وظايف مندرج در اساسنامهي انجمن هيئت ايرانيان اثني عشري پونا تحت نظارت اعضاي توليت موقوفات قرار دارد که برابر مقررات مندرج در اساسنامه با نظارت اعضاي توليت و اعضاي انجمن ايرانيان مقيم پونا عوايد آن جمعآوري و صرف حسينيه و امور خيرات ميشود.
انجمن ايرانيان مقيم پونا در سال 1900 تأسيس شده و در سال 1951 به ثبت رسيده است. اعضاي اين انجمن عبارتند از 1- حاج عبدالحميد جعفري (حاج آقا طاهر) رئيس انجمن؛ 2- حاج سيد اکبر اعرابيان نائب رئيس انجمن؛ 3- حاج محمد حسين مستان دبير انجمن؛ 4- ماشاءالله اسماعيلي عضو انجمن؛ 5- حسنعلي خليلي عضو انجمن، 6- محمد صالح جعفري؛ 7- محمد پاداش عضو انجمن؛ 8- عباس نعيم آبادي عضو انجمن؛ 9- احمد بابائي عضو انجمن.
اعضاي توليت موقوفات ايرانيان مقيم پونا عبارتند از 1- محمد حسين شفيعزاده؛ 2- محمد حسين مستان؛ 3- محمد پاداش؛ 4- عبد الحميد جعفري؛ 5- محمد جواد بايگان.
شايان ذکر است هر سه سال يکبار با حضور ايرانيان مقيم پونا و با نظارت نماينده نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در بمبئي انتخابات انجمن براي عضويت انجمن انجام ميگيرد.
باني مؤسس انجمن ايرانيان پونا مرحوم حاج آقا فاريا و باني مؤسس توليت موقوفات پونا مرحوم حاج آقا بوشهري بوده است. تمثال مبارک حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري در دفتر حسينيه نصب بود.
موقوفهي حاج محمدجواد اصفهاني
اين موقوفه به وسعت 8,107 يارد مربع زمين واقع در خيابان کليسا در مرکز شهر پونا شامل حسينيه، دفتر انجمن، کلينيک بيماران، مدرسه، اتاق مراجعين، 6 واحد آپارتمان مسکوني و يک واحد آپارتمان جهت اقامت امام جماعت حسينيه است که در تاريخ 26 آوريل 1913 توسط مرحوم حاج محمدجواد اصفهاني وقف شده است. اين موقوفه در سال 1950 تحت شمارهي B0112 در ادارهي ثبت پونا به ثبت رسيده است.
کليهي واحدهاي آپارتماني اين موقوفه در اختيار مستأجرين قرار دارد که به علت اقامت طولاني اجارهبهاي بسيار کمي پرداخت ميکنند. در هر صورت عوايد اين موقوفه تحت نظر اعضاي توليت جمعآوري با هماهنگي اعضاي انجمن صرف امور خيرات ميشود.
ساختمان بابانيپت
اين ساختمان به مساحت 1,000 متر مربع واقع در منطقهي بابانيپت پونا از بودجهي انجمن خريداري شده و در اختيار مستأجرين است. با توجه به اينکه اين ساختمان با مستأجر خريداري شده مستأجرين آن به علت اقامت طولاني اجارهي کمي پرداخت ميکنند و درآمد حاصل از اين مجتمع صرف هزينههاي حسينيه ميشود.
آپارتمان کورگان
اين آپارتمان نيز که در منطقهي گورگان شهر پونا قرار دارد و مساحت آن 35 مترمربع است از سوي متوليان موقوفات از درآمد موقوفات خريداري شده و در اجاره بوده و درآمد ناچيز حاصل از اجارهي آن به حساب موقوفات واريز ميشود.
آپارتمان دويکا
اين آپارتمان در سال 1998 از سوي مرحوم محمد کاظم معمار وقف حسينيه شده است مساحت اين آپارتمان 70 مترمربع واقع در منطقهي دويکاي شهر پونا بوده و در حال حاضر در اجارهي مستأجرين است و درآمد آن، که باز به علت قدمت سکونت مستأجرين اجارهي ناچيزي دارد صرف امور خيريهي حسينيه ميشود.
مستغلات مرحوم حاج غلامرضا عابد يزدي
اين مستغلات در سال 1990 از سوي مرحوم حاج غلامرضا عابد يزدي به حسينيه وقف شده است. مستغلات ياد شده در منطقهي واندري پونا قرار دارد و متراژ آن 200 مترمربع است و کل ساختمان در اجارهي مستأجرين قرار دارد.
ساختمان مرحوم حسن خليلي رحمت آبادي
مرحوم حسن خليلي رحمت آبادي يکي از اعضاي سابق انجمن ايرانيان مقيم پونا ساختماني را به متراژ 800 مترمربع بر حسينيه وقف کرده است. اين ساختمان در جادهي مهاتما گاندي قرار دارد و دو طبقه است و 8 مستأجر دارد. کرايهي آن توسط پسر مرحوم حسن خليلي جمعآوري ميشود ولي عليرغم وجود وقفنامه، خانوادهي آن مرحوم از تسليم ساختمان به انجمن يا متوليان موقوفات خودداري کرده و تاکنون از تسليم عوايد ساختمان امتناع ورزيدهاند.
واحد مسکوني در منطقهي ناناپت
دو اتاق در يک واحد مسکوني در منطقهي ناناپت شهر پونا از بودجهي انجمن ايرانيان مقيم پونا خريداري شده و در اختيار مستأجرين قرار دارد و درآمد حاصل از آن صرف حسينيه ميشود.
قبرستان جنت آباد
مساحت اين قبرستان 000 / 220 فوت مربع است. در سال 1909 مرحوم حاج محمد حسن کاشاني 000 / 40 فوت مربع زمين به عنوان قبرستان ايرانيان خريداري و وقف دفن اموات ايرانيان مقيم پونا کرده و به شمارهي ثبت 211-F در سال 1952 در دفتر اوقاف شهر پونا ثبت شده است. 45 سال پيش انجمن ايرانيان مقيم پونا با جمعآوري کمک مالي از ايرانيان 000 / 180 فوت مربع زمين کنار قبرستان را از دولت مهاراجهي وقت پونا خريداري و به قبرستان اضافه ميکنند. قبرستان محصور در پادگان ارتش پونا است و با دو قبرستان ديگر يکي قبرستان مسيحيان و ديگري قبرستان بهائيان به ترتيب همجوار است. اين قبرستان در جادهي شولاپور (جادهي حيدر آباد) که يکي از مناطق معروف شهر پونا است قرار دارد. حدود 40 سال پيش ارتش هند به بهانهي گسترش پادگان درخواست خريد قسمتي از قبرستان را براي الحاق به پادگان کرد که انجمن موافقت نکرد و ارتش به دادگستري پونا شکايت کرد که در نتيجهي فعاليت انجمن و به همت مؤمنين اهل تسنن پونا دادگاه به نفع انجمن رأي داد.
سال گذشته عدهاي هندي به پشتيباني يکي از سرکردههاي پونا خواستند قسمتي از زمين قبرستان را تصرف کنند و همزمان اين کار را در مورد قبرستان مسيحيان نيز انجام دادند که با تلاش انجمن و شکايت به دادگاه پونا رأي به خلع يد از متصرفين صادر شد و دادگاه آنان را محکوم کرد ولي بخشي از زمين قبرستان مسيحيان به دليل عدم مقابله و پيگيري از سوي متوليان آن قبرستان به تصرف گروهي از هندويان در آمد. سال گذشته انجمن ايرانيان مقيم پونا اقدام به حصارکشي کامل اطراف قبرستان کردند.
شايان ذکر است قبرستان مسيحيان پونا که در کنار قبرستان ايرانيان قرار دارد حدود 200 سال قدمت تاريخي دارد.
ضمنا آرامگاه فرزندان مرحوم کاشاني و همسر ايشان در قبرستان جنت آباد پونا قرار دارد.
اماکن و موقوفات واقع در حومهي دهلي
تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد در دهلي موقوفاتي به نام ايرانيان وجود ندارد ولي بنا به اظهار معتمدين محل در شهرهاي حومهي دهلي موقوفاتي از ايرانيان از زمانهاي قديم به صورت حسينيه و مسجد باقي مانده است که به تدريج به دليل مهاجرت ايرانيان از آن شهرها اين اماکن يا به دست شيعيان هندي افتاده يا اينکه با نظارت اوقاف محل اداره ميشود از آن جمله ميتوان به بزرگترين مجموعهي معروف به بارگاه ائمهي اطهار در شهر لکنو
نزديک دهلي به نام حسينيهي آصفيه اشاره کرد که از موقوفات نيشابوريهاي قديم مقيم آن شهر ميباشد که حال حاضر توسط اوقاف محل اداره ميشود. همچنين مدرسه علوم ديني علي بن ابيطالب (ع) در شهر بوپال هند نزديک دهلي که ملحق به حسينيهي شيعيان آن شهر است و از موقوفات قديم ايرانيان محسوب ميشود و متولي فعلي آن فردي به نام حاج آقا مقداد موسوي است. همچنين در 200 کيلومتري دهلي در شهر بنديشور موقوفهاي از شيعيان ايراني وجود دارد که در حال حاضر به دليل عدم سکونت ايرانيان در آن شهر در اختيار شيعيان هندي قرار گرفته است.
اماکن و موقوفات واقع در کلکته (ايالت بنگال غربي)
موقوفهي مرحومه بيبي فضل النساء حسينيهي بيبي انارو
حسينيهي بيبي انارو به مساحت 75 هزار فوت مربع موقوفهي مرحومه بيبي فضل النساء است. اين حسينيه در سال 1833 ميلادي در ميدان پارک شهر کلکته تأسيس شده است. مرحومه بيبي فضل النساء از شيعيان ايراني الاصل بود.
اعضاي توليت حسينيه بيبي انارو عبارتند از 1- حاج محسن علي شيرازي و 2- حاج فاضل اما رضوي.
اين حسينيه ملحقاتي ندارد و هزينههاي آن از سوي مردم تأمين ميشود.
موقوفهي مدرسهي ارامنهي ايراني مقيم کلکته
اين مجتمع آموزشي حدود 80 سال پيش از سوي ايرانيان ارمني مقيم کلکته وقف مدرسه شده است و از موقعيت محلي خوبي به لحاظ قرار گرفتن در مرکز شهر برخوردار است.
موقوفهي مرحوم سيدعلي خان
حسينيهي گلگوتي
150 سال پيش مرحوم سيدعلي خان ايراني مقيم کلکته، ملکي را در منطقهي گل تولاي به عنوان حسينيه وقف کرد. اين ملک 500 متر مربع مساحت دارد و داراي 10 مغازه ميباشد. عايدات مغازهها که به علت قدمت اشتغال مستأجرين بسيار کم و ارزش سرقفلي پيدا کرده است به هر حال صرف امور خيريه و حسينيه ميشود. متولي فعلي آن محمد عقيل حسين شيعه هندي ميباشد.
حسينيهي حاج محسن
اين حسينيه که يک مدرسهي علوم ديني نيز به آن ملحق است در منطقهي گل تولاي (منطقهي امام باره) قرار دارد از جانب مرحوم حاج محسن يکي از اتباع ايراني مقيم کلکته وقف حسينيه شده است.
شايان ذکر است مرحوم حاج محسن فاقد اولاد بوده و لذا حسينيه مدتي توسط متوليان ايراني اداره ميشد ولي بر اثر اختلاف در مورد ادارهي حسينيه فعلا اوقاف کلکته نظارت آن را به عهده گرفته است.
حسينيهي کربلايي محمدخان
حسينيه کربلايي محمدخان بزرگترين حسينيهي کلکته است. اين حسينيه در منطقهي گلتولا (امامباره) واقع است و 150 سال پيش توسط مرحوم حاج کربلايي محمدخان يکي از شيرازيهاي مقيم کلکته به عنوان حسينيه وقف ايرانيان شده است.
مساحت آن حدود 1,500 متر مربع و داراي 50 باب مغازه است که در دست مستأجرين قديمي قرار دارد و بدين جهت اجارهي بسيار کمي دريافت ميشود. در حال حاضر متولي اين موقوفه حاج حسن شيرازي است.
حسينيهي باگوالي گوتي
اين ملک موقوفهي مرحوم حاج محمد حسين اصفهاني است که سه طبقه دارد و در منطقهي گل تولاي (امام باره) کلکته قرار دارد. اين حسينيه در سال 1890 ساخته شده و وقف ايرانيان شده است و حدود 50 مغازه ملحق به آن ميباشد و 1,000 متر مربع مساحت دارد. عايدات مغازهها اگر چه به لحاظ قدمت مستأجرين آن کم است در عين حال وصول و هزينهي امور خيرات و حسينيه ميشود. متولي فعلي اين حسينيه حاج علي عباس شيرازي است.
حسينيهي نظرعلي خان
اين حسينيه از سوي مرحوم نظرعلي خان از ايرانيان معتمد در حدود 150 سال پيش وقف شده است. مرحوم نظرعلي خان يکي از شيرازيهاي معروف مقيم کلکته بوده و حسينيه موقوفه 40 مغازه دارد و تحت نظر کميتهاي متشکل از دکتر اسد احمد و سيد صفدر ميرزا - از شيعيان هندي - اداره ميشود. عايدات مغازهها به لحاظ قدمت اشتغال مستأجرين بسيار ناچيز است ولي در عين حال جمعآوري و خرج حسينيه و امور خيرات ميشود.
قبرستان ايرانيان
قبرستان ايرانيان که از سوي مرحوم نظرعلي خان در 150 سال پيش وقف ايرانيان شده اکنون به قبرستان عمومي شيعيان مبدل شده و تحت نظارت اوقاف کلکته اداره ميشود.
مسجد بصروي
مسجد بصروي کلکته تنها مسجدي بوده که به دست ايرانيان در سال 1830 در منطقهي امامباره کلکته ساخته شده است. اين مسجد حدود 45 مغازه دارد و مساحت کل آن 5,000 فوت مربع است. اين مجموعه موقوفهي مرحوم حاج محمود بصروي يکي از ايرانيان آن زمان بوده و براساس وقفنامه، متوليان آن سلسلهي نسلهاي آيندهي آن مرحوم ميباشد و در حال حاضر متولي اين موقوفه ميرزا علي عقيل بصروي است.
حسينيهي شهر باردوان (حومهي کلکته)
در شهر بارداوان در 100 کيلومتري کلکته يک حسينيه بوده که اکنون خراب شده است و فقط قسمتي از آن به عنوان آثار تاريخي باقي مانده است. مسجد کوچکي در کنار حسينيه وجود دارد که توسط انور شهيد بيک بنا شده است. انور شهيد بيک از ايرانيان معروف و متمول مقيم شهر بارداوان در زمان خويش بود و حدود 500 سال پيش فوت کرده است. حسينيه و مسجد از جانب ايشان وقف نسلهاي بعدي آن مرحوم ميباشد. در حال حاضر آن مرحوم به نام سيد محمد حسين توليت مسجد را در اختيار دارد قبر مرحوم انور شهيد بيک در کنار مسجد واقع است. مساحت اين مسجد با محوطهي آن حدود 300 متر مربع ميباشد که در وسط آن يک استخر وجود دارد. اين مسجد زميني زراعي به مساحت 90,000 مترمربع دارد که در آن برنج کشت و درآمد آن صرف مسجد و امور خيريه ميشود.
اماکن و موقوفات تاريخي شهر هوگلي
شهر تاريخي هوگلي در 40 کيلومتري کلکته قرار دارد. اين شهر در زمان سلطهي انگليسها در هند بندر مهم تجاري کلکته پايتخت آن زمان هند بوده است.
آثار باستاني هوگلي و همچنين تأسيسات احداثي در آن شهر از زمان انگليسيها و از طرفي اماکن و ابنيهي تاريخي و مذهبي شهر جلوهي خاصي به شهر کوچک هوگلي داده است و موقعيت جغرافيايي آن بر اين زيبايي افزوده است. هوگلي در واقع يک شهر تاريخي ديدني بينظير در هند محسوب ميشود از سويي ديگر کم و کيف وضعيت موقوفات شهر هوگلي که توسط مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني قريب به 150 سال پيش وقف شده است به قدري مفصل و با اهميت است که يک انگليسي در زمان سلطهي انگليسيها در هند در طول 5 سال اقامت در آن شهر يک کتاب 800 صفحهاي در مورد تاريخ و سرگذشت هوگلي نوشته است. که اين کتاب در حال حاضر بسيار کمياب است. اين شهر در حال حاضر به يک دهکدهي تاريخي و زيبا مبدل شده است که در حد خود بينظير است. به جرأت ميتوان گفت که گنجينهاي عظيم و بيکران تحت عنوان موقوفه يادگار مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني در هوگلي نهفته است.
موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني
در خصوص داراييها و موقوفات حاج محمد محسن اصفهاني در شهر هوگلي داستانهاي زيادي نقل شده است. گفته ميشود جواهرات آن مرحوم در موزهي بانک مرکزي ايالت بنگال غربي و پولهاي نقدي ايشان در نزد بانک مرکزي آن ايالت نگهداري ميشود و بانک مرکزي در قبال ادعاهاي شيعيان نسبت به اموال نقدي مرحوم اصفهاني آن را امانت اعلام کرده است. در عين حال هيچ کس حتي معتمدين محل از سودهاي حاصل از اموال نقدي آن مرحوم خبري ندارند. به نقل از يکي از معتمدين محل فردي به نام حاج صدر اصفهاني که در حال حاضر مقيم دمشق است طبق اقامهي دعوي در دادگاه ايالت بنگال غربي خود را حافظ منافع اموال مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني اعلام و درخواست استرداد اموال آن مرحوم را کرده است.
حسينيهي هوگلي
هوگلي دو حسينيه دارد؛ يکي حسينيهي کوچک و ديگر حسينيهي بزرگ.
حسينيهي کوچک را خود حاج محمدمحسن اصفهاني در سال 1806 ميلادي بنا کرده است و خود وي در آنجا به عبادت مشغول بود.
ديگري حسينيهي بزرگ که در سال 1847 ميلادي پس از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني (1812 ميلادي) ساخته شد. بدين ترتيب که بعد از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني فردي به نام مولوي سيد محمد کرامت علي از طرف دولت وقت انگليس مسؤول حفاظت از داراييهاي مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني ميشود و اين شخص در سال 1847 از درآمد حاصله از داراييهاي آن مرحوم حسينيهي بزرگ هوگلي را بنا ميکند. در اينجا ذکر اين نکته قابل توجه است که درآمد حاصله از داراييهاي آن مرحوم به قدري از نظر ارزشي بالا بود که حسينيهاي به آن عظمت بنا شده است. بنابراين ميتوان حدس زد که داراييهاي نقدي ايشان بيحساب بوده است.
بر سردر اين حسينيه برج بسيار بلندي قرار دارد و ساعتي بر روي آن برج نصب شده است که از اين ساعت در دنيا فقط دو نمونه وجود دارد؛ يکي ساعت BIG BEN لندن و ديگري ساعت حسينيهي هوگلي.
در خصوص علت نصب اين ساعت داستانهاي زيادي نقل شده است ولي آنچه که مسلم است اين است که ساعت، اهدايي ويکتوريا ملکهي انگليس به اين حسينيه ميباشد و به هنگام ديدار ملکه ويکتوريا از هوگلي، وي آنچنان تحت تأثير زيبايي هنري معماري حسينيه قرار گرفته که ساعت ياد شده را به اين حسينيه اهدا کرده است.
ساعت بزرگ حسينيه سه زنگوله دارد که زنگولهي کوچک 400 کيلوگرم وزن دارد و هر يک ربع ساعت زنگ ميزند و زنگولهي متوسط 600 کيلوگرم وزن دارد و هر نيم ساعت زنگ ميزند و زنگولهي بزرگ 800 کيلوگرم وزن دارد و هر ساعت زنگ ميزند. سه چکش زنگولهها هر يک به ترتيب 35، 25، و 40 کيلوگرم وزن دارند و دستگاه ساعت 2,500 کيلوگرم وزن دارد به اين ترتيب کل وزن ساعت 4,400 کيلوگرم است. اين ساعت هفتهاي يک بار کوک ميشود.
مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني تا آخر عمر ازدواج نکرد و لذا وارثي نداشت و مسلک درويشي را پيش گرفت و زندگي خود را وقف عبادت و خدمت به مردم کرد. پدر حاج محمدمحسن اصفهاني تاجر بسيار معروفي بود و بين ايران و هند تجارت ميکرد اين حسينيه به قدري زيبا و بينظير ساخته شده است که در نگاه اول هر بينندهاي را به حيرت مياندازد. اين حسينيه داراي حياط بسيار بزرگ و در وسط آن يک حوض بزرگ و سه حياط اندرون - بيروني دارد. ساختمان آن دو طبقه با اتاقهاي متعدد و دو برج بلند دارد و با سنگکاري سنتي بنا شده است. در حاشيهي آن املاک سرسبز و خرم به وسعت بيش از 4,000 هکتار و يک آبگير اختصاصي جهت پرورش ماهي وجود دارد.
آرامگاه خانوادگي حاج محمدمحسن اصفهاني در کنار حسينيهي هوگلي در يک قبرستان کوچک اختصاصي قرار دارد که شامل قبر آن مرحوم، مادرش، خواهر بزرگش، و استاد وي است. ايرانيهايي که در قديم در هوگلي زندگي ميکردند بعد از جدا شدن پاکستان از هند از هوگلي به بنگلادش و پاکستان مهاجرت کردهاند. بعد از فوت حاج محمدمحسن اصفهاني توليت حسينيهي بزرگ و حسينيهي کوچک به فردي به نام سيد محمد کرامت علي سپرده شد و آخرين متوليان حسينيه آقايان سيد الطاف حسيني و دکتر اعجاز حسين جعفري بودند؛ ولي بعد از فوت آنها به علت اختلاف شديد بين متوليان دولت ايالتي بنگال غربي دو نفر را براي ادارهي حسينيه تعيين کرد که هر دو از اهل تسنن ميباشند از آن تاريخ تا به حال کشمش و شکايت در دادگاه براي تسلط شيعيان جهت ادارهي حسينيه همچنان ادامه دارد. در عين حال بخش کوچکي از حسينيه به همت آقاي سيد محسنرضا موسوي عابدي به عنوان حوزه علميهاي به نام اهل بيت اداره ميشود و آقاي محمد زينالعابدين بنگالي اعزامي از سازمان مدارس ديني خارج از کشور در حوزهي علميه تدريس ميکند. اين حوزه در حال حاضر 30 طلبه دارد در صورتي که تا 10 سال پيش 85 طلبه در آن به تحصيل اشتغال داشتند. يکي از عوامل تقليل متقاضيان تحصيل فقير بودن اهالي آن شهر و دومي بلاتکليف بودن وضعيت حسينيه است. در ضلع جنوب ديوار حسينيهي بزرگ وقفنامهي مرحوم حاج محمدمحسن اصفهاني به صورت سنگ نوشته روي ديوار به طول 20 متر حک شده است. اين حسينيه داراي مغازههاي بيشماري (حدود 600 باب) است که چون از سالها پيش به اجاره واگذار شده درآمد چنداني ندارد که آن هم گوشهاي از مخارج حسينيه را تأمين ميکند. يک قبرستان کوچک براي دفن اموات شيعيان، يک کالج به نام محسن کالج، يک بيمارستان، يک مدرسه به نام هوگلي اسکول متعلق به حسينيه است که در حال حاضر از طرف اوقاف اداره ميشود. يک باب مدرسهي ديگر که قبلا زائر سراي حسينيه بود و فعلا به مدرسه تبديل شده داير است که متولي آن حاج محسن علي شيرازي از مؤمنين کلکته ميباشد و از درآمد آن مخارج بخشي از امور خيريهي حسينيه تأمين ميشود.
با توجه به زمينههاي بسيار مساعد در اهالي شهر که قريب به اتفاق آنها مسلمان و شيعه ميباشند و از طرفداران انقلاب اسلامي ايران هستند در صورت انجام يک برنامهريزي دقيق و در نتيجه، تسلط کامل شيعيان بر حسينيه و ابنيه و املاک آن که تقريبا به جز منازل ساکنين، تمام ابنيه و املاک هوگلي را دربر مي گيرد و با اضافه کردن 24 دهکده اطراف آن که اهالي آن نيز اکثرا مسلمان و شيعه ميباشند ميتوان موقعيت خوبي را براي ايجاد يک پايگاه اسلامي شيعه در هوگلي و حومهي آن به دست آورد. از طرف ديگر از تصرف املاک و موقوفات هوگلي توسط هندوها که به نقل از معتمدين محل تاکنون به لحاظ قدمت و عظمت بناي آن قيمتي براي آن تعيين نشده است جلوگيري کرد.
حسينيهي مرشد آباد (نزديک هوگلي و کلکته)
در مرشد آباد يک حسينيه وجود دارد که به نام حسينيهي مرشد آباد معروف است. اين حسينيه در تاريخ 1750 ميلادي توسط سراجالدوله بنا شده است. اين فرد از ايرانيان معروف آن زمان بود و چون سراجالدوله مخالفت حکومت انگليسيها بود و با آنها مبارزه ميکرد توسط دولت انگليس اعدام شد. حدود 15 سال پيش به خاطر اختلاف بين وارثين و متوليان حسينيه، دولت ايالتي بنگال غربي از طريق ادارهي باستانشناسي ادارهي اين حسينيه را به دست گرفت. اين حسينيه حدود 100 باب مغازه دارد که درآمد آن توسط مأموران اوقاف جمعآوري ميشود و صرف بازسازي و نگهداري آن ميشود. مساحت اين حسينيه 400 متر مربع است و قبرستان کوچکي در کنار حسينيه قرار دارد که آرامگاه خانوادگي سراجالدوله و قبر آن مرحوم در آن واقع است. در حال حاضر حدود 40 خانوار ايراني در مرشد آباد زندگي ميکنند. شايان ذکر است مرشد آباد 170 کيلومتر با کلکته فاصله دارد.
حيدر آباد (ايالت آندراپرادش)
حيدر آباد بر فراز فلات دکن در جنوب شرقي هند واقع شده است و حدود 5 ميليون نفر جمعيت دارد و 50% آن را مسلمانان تشکيل ميدهند. حدود 500 سال پيش قطب شاه از قبيلهي قراقريونلوي همدان به جنوب هند آمد و حاکميت منطقهي دکن را به دست گرفت. شهر حيدر آباد 400 سال پيش توسط سلطان محمد قلي قطب شاه چهارمين سلسلهي قطب شاهيان تأسيس شد (تا اين زمان قلعهي گلنکده پايتخت بود) و بنا به ارادت قطب شاهيان به اميرمؤمنان حضرت علي (ع) (حيدر کرار) اين شهر حيدر آباد ناميده شد. وي با احداث بناهاي معروف و تاريخي - اسلامي با استفاده از خدمات هنرمندان ايراني همچون ميرمؤمن استرآبادي که مردي فاضل، مدير و مدبر بود پيشرفت بسيار خوبي کرد و با ايران نيز دوستي استوار بنا نهاد و لذا زمان سلطنت محمد قلي قطب شاه به عصر طلايي دکن معروف است. اکثر عمارتها و بناهايي که در زمان قطب شاهيان ساخته شد کتيبههاي فارسي دارد البته در منطقهي دکن سه سلسلهي مسلمان به ترتيب سلاطين بهمن، سلسلهي قطب شاهيان و سلسلهي آصف حاجيان حکومت کردند. ظهور اين سلسله مقارن با حضور انگليسيها و فرانسويها در شبه قارهي هند بود. اين سلسله به هفت نظام تقسيم شد و آخرين نظام ميرعثمان علي خان بود که تا زمان استقلال هند در سال 1947 ميلادي ادامه داشت.
آثار تاريخي - اسلامي در حيدر آباد
قبل از معرفي آثار و موقوفات ايرانيان در حيدر آباد به لحاظ اهميت آثار تاريخي - اسلامي دوران حکومتهاي قطب شاهيان و آصف حاجيان مرور کوتاهي بر چند اثر اسلامي آن زمان ميکنيم:
قلعهي گلکنده
اين قلعه که در ده کيلومتري حيدر آباد واقع است در سال 918 ه ق پايتخت سلسله قطب شاهيان بود و امارتهاي بلند و محکم و يک مسجد تاريخي نيز دارد که از مشهورترين آثار تاريخي و اسلامي به شمار ميرود. کتيبههاي فارسي روي ديوارهاي آن مشهود است و مقبرهي اکثر سلاطين قطب شاهي در آن قلعه ميباشد که معروفترين آنها مقبرهي محمد قلي قطب شاه مؤسس شهر حيدر آباد است.
حسينيهي حضرت زهرا
اين حسينيه در زمان عثمان علي خان حاکم هفتم حيد آباد در سال 950 ه- ق ساخته شد. وي اين حسينيه را به عنوان مادرش وقف شيعيان کرد. از آن تاريخ به بعد همه ساله در ماههاي محرم روضهخواني ميشود و
توليت آن با خاندان و نوادگان عثمان علي خان ميباشد. عمارت از آثار تاريخي و اسلامي است.
کوه مولا علي
اين کوه در 30 کيلومتري حيدر آباد واقع است و توسط ابراهيم قلي قطب شاه ساخته شد. اماراتي به نام بارگاه حضرت علي (ع)، حضرت ابوالفضل العباس (ع) (متولي آن ميرفياض محمدعلي خان که ايراني الاصل است)، مقام حضرت محمد (ص)، فاطمه زهرا (س) (که متولي آن ايراني الاصل است) و باغ حضرت زهرا (س) در آن کوه قرار دارد و مسلمانان بويژه شيعيان هر هفته براي زيارت به آن کوه ميروند.
سه رشته کوه مقدس ديگري به نامهاي کوه قدم حضرت رسول، امام رضا و امام زمان در حيدر آباد وجود دارد از اين سه رشته کوه، کوه امام ضامن وقف حضرت امام رضا (ع) ميباشد که زمينهاي بسيار وسيع دارد و به صورت موقوفه اطراف آن را گرفته است. موقوفات ديگري نيز به نام حضرت امام رضا (ع) در حيدر آباد وجود دارد. به همين منظور شيعيان در حيدر آباد سالهاست که طي شکايتي خواستار رسيدگي به موقوفات عظيم کوه امام ضامن که در حال حاضر در دست دولت است شدهاند.
ملکه مسجد
اين مسجد در سال 1027 ه- ق به دستور سلطان محمد قطب شاه ساخته شد. سنگ بناي اين مسجد را در آن زمان ايرانيان گذاشتند. مکه مسجد در مرکز شهر واقع است و 7,500 مترمربع مساحت دارد.
دارالشفاء
اين بيمارستان در سال 1004 ه- ق به دستور محمدقلي قطب شاه ساخته شد. در داخل بيمارستان يک مسجد و يک حسينيه وجود دارد که بسيار تاريخي و ديدني است. عليرغم گذشته چند صد سال هماکنون نيز اين بيمارستان داير است.
چهار منار
عمارتي است اسلامي و بسيار تاريخي که در سال 1006 ه- ق به دستور محمدقلي قطب شاه بنا شد. در اين امارات مدرسهي علوم ديني وجود دارد که طلاب در آن به تحصيل ديني مشغولند.
مسجد جامع
اين مسجد در سال 1006 ه- ق به دستور امين الملک بهادر يکي از دولتمردان ايراني الاصل قطب شاهي بنا شد و از بناهاي بسيار ديدني است.
مساجد و تکايا و حسينيهها و اماکن تاريخي و اسلامي زيادي از زمان حکومت دو سلسلهي ياد شده در حيدر آباد وجود دارد.
اماکن و موقوفات در حيدر آباد
مجتمع انجمن ايرانيان
اين مجتمع شامل حسينيه، دفتر انجمن، کتابخانه و ساختمان حضرت ابوالفضل العباس (ع) (واحد مسکوني) است. اين مجتمع زير نظر اعضاي انجمن اداره ميشود.
انجمن اتحاد ايرانيان مقيم حيدر آباد
اين انجمن 50 سال پيش به منظور حفظ سنتها و ارزشهاي ايراني و کمک به ايرانيان مقيم حيدر آباد تأسيس شد و هر سه سال يکبار انتخابات آن انجام ميگيرد.
اعضاي اين انجمن عبارتند از محمدرضا کاظمي، غلامعلي رشتي و محمد باقر دهقاني.
انجمن اتحاد ايرانيان مقيم حيدر آباد 43 سال پيش هزار مترمربع زمين (با جمعآوري پول از ايرانيان مقيم) خريداري و يک حسينيه و کتابخانه به نام حسينيهي ايرانيان مقيم حيدر آباد احداث کردند و سند آن به نام حسينيه ثبت شد و 18 سال پيش نيز 700 مترمربع زمين جنب حسينيه را خريدند و به حسينيه ملحق کردند و در آن 8 واحد مسکوني ساختند و اجاره دادند و عايدات آن را صرف امور خيريه و حسينيه ميکنند.
قبرستان ايرانيان
اين قبرستان در منطقهي سلطان شاهي حيدر آباد قرار دارد 400 سال پيش از طرف مرحوم حاج مير محمد مؤمن استرآبادي وقف شده است. به هنگام وقف، قبرستان وسعت بسيار زيادي داشت ولي به مرور زمان هندوها زمينهاي آن را تصرف کردند و به نحوي که در حال حاضر 20,000 متر مربع باقي مانده است.
اعضاي توليت اين قبرستان عبارتند از سيد رضا حسن آزاد، سيد علي موسوي، مير عنايت باقري و سيد حامد حسيني جعفري.
حسينيهي حضرت ابوالفضل العباس
اين حسينيه در منطقهي گالي خبر حيدر آباد واقع و موقوفهي مرحوم صمصام شيرازي صاحب امتيازي روزنامهي شيراز - که در آن زمان به زبان اردو و فارسي در حيدر آباد منتشر ميشد - است. مساحت آن 150 متر مربع و متولي فعلي آن محمدجمال درويش ميباشد.
شايان ذکر است همانطور که ملاحظه ميشود ايرانيان از 500 سال قبل از زمان قطب شاهيان وآصف حاجيان تا 90 سال پيش (پايان حکومت مير عثمان علي) داراي اموال و املاک موقوفات زيادي بودند که به مرور زمان از دست ايرانيان خارج شده و به تسلط حکومت هند يا به تصرف هنديهاي شيعه و غير شيعه در آمده است.
املاک موقوفات واقع در بنگلور (ايالت کارناتاکا)
موقوفات مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي
حسينيهي شيرازي
اين حسينيه به مساحت 350 متر مربع در منطقهي ريچمن تون بنگلور قرار دارد و زمين آن 110 سال پيش از جانب همسر مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي به نام مرحومه بيبي شهربانو وقف حسينيه شد.
متولي فعلي حسينيه حاج ميرزا محمدمهدي است.
هتل وينسرميز
مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي مجتمع بزرگي را که در آن زمان به عنوان ميهمانسراي شيعيان استفاده ميشد براي استفادهي عموم وقف و درآمد آن صرف امور خيريه و حسينيهي ايرانيان ميکند. اين مجتمع در منطقهي شانکيرود بنگلور قرار دارد. ولي به دليل بروز اختلاف بين بازماندگان مرحوم و متوليان موقوفات آن مرحوم بر سر اجراي وقفنامه متأسفانه وراث مرحوم چندين سال قبل ساختمان را به فردي هتلدار به مدت 90 سال ماهيانه 4,000 روپيه (معادل 100 دلار) اجاره ميدهند. در صورتي که حداقل اجاره ماهيانه اين هتل در حال حاضر 20,000 دلار است. مساحت زمين 16,500 متر مربع و داراي فضاي بسيار وسيع، ساختمانهاي چند طبقه با اتاقهاي متعدد که در حال حاضر به عنوان هتل پنج ستاره استفاده ميشود.
موضوع اختلاف و نحوهي اجراي وقفنامه در مورد توليت و عايدات هتل با شکايت عدهاي از شيعيان و معتمدين بنگلور در دادگاه مطرح شده ولي بنا به اظهار آقاي حاج ميرزا محمدمهدي به دليل عدم آشنايي مراجع قضايي بنگلور با مسائل وقف شيعيان، مورد اختلاف حل نشده و حتي مراتب اين اختلاف به دفتر مقام معظم رهبري اعلام و استفسار شده است ولي تاکنون همچنان موضوع لاينحل مانده است. با آقاي حاج حبيب شيرازي نوهي واقف مذاکره شد ايشان اظهار داشتند وقفنامه مبهم است. بازماندگان استنباط ميکنند که موقوفات مرحوم حاج ميرزا علي عسگر شيرازي و فرزند وي بايد توسط وارثين اداره شود ولي متوليان و معتمدين موقوفات معتقدند بايستي توسط آنان اداره شوند. ايشان اضافه کردند مخالفتي با حل موضوع نيست مشروط بر اينکه نمايندهاي تامالاختيار از سوي مقام معظم رهبري در بنگلور حضور داشته باشند و مشکل شرعي موقوفه را حل کنند. هر حکمي ايشان بدهند لازمالاجرا خواهد بود.
توضيح اينکه موضوع از سوي دفتر مقام معظم رهبري در حال رسيدگي و پيگيري است.
مسجد عسگري (شيرازي)
اين مسجد در منطقهي ريچمنتون بنگلور قرار دارد و مساحت آن 700 متر مربع است زمين آن از طرف دولت ايالتي وقت اهدا شده و با تأمين هزينهي آن از سوي مرحوم ميرزا علي عسگر شيرازي ساخته شده است. متولي آن حاج ميرزا محمدعلي صدري ميباشد. اين مجتمع اسلامي شامل مسجد، دفتر انجمن و کلينيک بيماران است.
قبرستان ايرانيان
زمين اين قبرستان 100 سال پيش از طرف مرحوم حاجي ميرزا علي عسگر شيرازي جهت دفن اموات ايرانيان و شيعيان مقيم بنگلور وقف شده و در منطقهي ريچمنتون واقع است و 15,000 متر مربع مساحت دارد. اين قبرستان زير نظر حاج ميرزا محمدمهدي (رئيس مؤسسهي انتشارات اسلامي اماميها) اداره ميشود و اوقاف بنگلور نيز بر آن نظارت ميکند. آرامگاه مرحوم حاج ميرزا علي عسگري شيرازي در اين قبرستان قرار دارد.
موقوفهي حاج آقا عبدالحسين شيرازي
حسينيهي عبدالحسين شيرازي
اين حسينيه 80 سال پيش از طرف مرحوم حاج عبدالحسين شيرازي وقف شده و مساحت آن 600 متر مربع است. متولي حسينيه نوهي پسري مرحوم به نام حاج حبيب آقا شيرازي است.
موقوفهي مرحوم حاج عليرضا شيرازي
اين موقوفه عبارت است از يک مجتمع که زمين آن 9,500 متر مربع ميباشد در منطقهي ريچمنتون بنگلور قرار دارد. حدود 50 سال پيش مرحوم حاج عليرضا شيرازي فرزند مرحوم حاج عبدالحسين شيرازي وقف شيعيان و ايرانيان مقيم بنگلور کرده است. اين مجتمع شامل مدرسه، آپارتمانهاي متعدد و محوطه بسيار بزرگي ميباشد. اعضاي توليت آن 5 نفر هستند که دو نفر آن به ترتيب حاج ميرزا محمدمهدي و حاج حبيب شيرازي هستند. اين ملک نيز مشکل وقفنامه دارد و اماکن مسکوني آن با اجاره بسيار کم در اجارهي افراد ميباشد و به لحاظ مشکل بين وراث و متوليان در ادارهي اين موقوفه، مستأجرين نيز از اين فرصت سوء استفاده کرده و تقريبا به صورت رايگان در آن سکونت دارند. اعضاي توليت که دو تن از آنان همان افراد اعضاي توليت هتل وينسرميز هستند اظهار داشتند آمادگي کامل وجود دارد مشکل اين
مجتمع و هتل، هر دو با هم ان شاء الله از سوي نمايندهي مقام معظم رهبري بررسي و حکم شرعي جهت اجرا و ادارهي موقوفات صادر شود تا بيش از اين بلاتکليف نماند زيرا اين احتمال وجود دارد اوقاف بنگلور از اين فرصت استفاده کرده و هر دو موقوفه را از دست متوليان يا وارثين خارج کند.
توضيح
مؤسسهي انتشارات اسلامي اماميها به مديريت حاج ميرزا محمدمهدي - که يک ايراني الاصل است - در بنگلور يک مؤسسهي خيريه و انتشاراتي اسلامي است و چندين مدرسهي اسلامي زير نظر آن در بنگلور و شهرهاي اطراف آن - بويژه عليپور - اداره ميشود و کتابهاي اسلامي شيعه، متضمن فتاوي و نظرات فقهي و شرعي حضرت امام خميني (ره) و آيت الله سيستاني را منتشر ميکند. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد هزينههاي اين بنياد از سوي مؤمنين بنگلور و بخش اعظم آن از دفتر آيت الله سيستاني در لندن تأمين ميشود. در محل مؤسسه و دفتر رئيس مؤسسه تمثال مبارک حضرت امام (ره) و آيت الله سيستاني نصب شده بود. آقاي حاج ميرزا محمدمهدي رئيس مؤسسه ضمن ابراز ارادت به مقام معظم رهبري و اعلام برنامههاي هماهنگ مؤسسه بانظام مقدس جمهوري اسلامي ايران از مراجع و مراکز اسلامي جمهوري اسلامي ايران انتظار داشتند که عنايت بيشتري به مؤسسهي ياد شده داشته باشند.
شهرستان عليپور
شهرستان عليپور در 70 کيلومتري بنگلور قرار دارد. اين شهر 12,000 نفر جمعيت دارد که 100% آن مسلمان و 90% شيعه و 80% سيد ميباشند. اين شهرستان به لحاظ شرايط خاص خود مراکز علوم ديني متعددي را در خود جاي داده است و لذا عليپور يک شهر کاملا مذهبي است و مسلمانان بويژه شيعيان توجه خاصي نسبت به اين شهرستان دارند و در عزاداريها و مراسم مذهبي در آن شهرستان از تمام نقاط بنگلور شرکت ميکنند. اجمالا به تعدادي از مراکز علوم ديني و يک بيمارستان اهدايي از سوي مقام معظم رهبري اشاره ميشود:
بيمارستان امام خميني
در سال 1982 به هنگام ديدار حضرت آيت الله خامنهاي از شهرستان عليپور هند به دليل عدم وجود بيمارستان در آن شهرستان ايشان دستور ساخت بيمارستان را صادر فرمودند. اين بيمارستان در زميني به مساحت 8 هکتار که از سوي اهالي آن شهرستاني اهدا شده به زير بناي 800 متر مربع احداث شده است. در سال 1987 ساخت بيمارستان آغاز و در سال 1992 ساختمان آن پايان يافت و افتتاح شد. اين بيمارستان با هيئت امناي 12 نفره اداره ميشود. سرپرست بيمارستان آقاي مهندس افحم يکي از شيعيان اهل آن شهرستان و ناظر امور هيئت امنا آقاي ميرزا محمدمهدي رئيس مؤسسهي انتشارات اسلامي اماميها است و به نقل از مسؤول بيمارستان بخشي از تجهيزات بيمارستان از سوي اين مؤسسه اهدا شده است در بازديدي که از بيمارستان به عمل آمد مشاهده شد بيمارستان نياز به بازسازي دارد و وسايل پزشکي آن مجهز نيست و در عين حال تنها بيمارستان شهرستان عليپور بوده و از هر مريض براي معاينه 2 روپيه دريافت ميشود. به نقل از سرپرست بيمارستان به دليل کم بودن جمعيت شهر و عدم امکان توانايي مالي اهالي، درآمد بيمارستان حدود يکچهارم هزينهي خود را تأمين ميکند و بقيهي هزينههاي آن از سوي دفتر مقام معظم رهبري، مؤمنين و معتمدين بنگلور و آقاي حاج ميرزا محمدمهدي تأمين ميشود. در اين بيمارستان در حال حاضر 3 دکتر و 7 پرستار و 5 کارمند مشغول کار ميباشند.
حوزهي علميه باقر العلوم
اين حوزه دو سال پيش از سوي مقام معظم رهبري در عليپور ساخته شد و در سال 1998 افتتاح شد. 25 محصول علوم ديني به طور شبانهروزي و 40 محصل به طور نيمه وقت در آن مشغول تحصيل هستند. اين حوزه را 3 مدرس و يک مدير اداره ميکنند. مديريت آن با حجت الاسلام محمدعلي عابدي (اهل هند) ميباشد که در حوزهي علميهي قم تحصيل کرده است. زمين اين حوزه 5,000 متر مربع است و کليهي بودجهي آن از طرف مقام معظم رهبري تأمين ميشود.
مدرسهي زينبيه (وابسته به مؤسسهي اسلامي اماميها)
در سال 1994 از سوي مؤسسهي انتشارات اسلامي اماميها در بنگلور مدرسهاي اسلامي در سطح دبيرستان (دخترانه) و ابتدايي (پسرانه) در شهرستان عليپور تأسيس شد که مورد توجه خاص اهالي قرار دارد. اين مدرسه زير نظر حاج ميرزا محمدمهدي رئيس اين مؤسسه اداره ميشود. شايان ذکر است اين مدرسه از نظر تجهيزات بسيار مجهز است و کليهي تجهيزات علمي و آزمايشگاهي را دارد و علاوه بر دروس دورهي تحصيلي، دروس اسلامي نيز در آن تدريس ميشود. محصلين آن همگي شيعه ميباشند. تمثال مبارک حضرت امام خميني (ره) در دفتر مدرسه و کلاسها نصب شده بود.
بيت الزهراء
اين مجتمع علوم ديني به مساحت 1,800 متر مربع در شهرستان عليپور از سوي يکي از افراد بانفوذ بنگلور به نام حاج آقا زکي باقري در حال احداث است که به دليل پر هزينه بودن، ساختمان آن فعلا نيمه کاره مانده است. به هنگام بازديد از شهرستان عليپور مسؤولين و مؤمنين آن شهرستان از جمهوري اسلامي ايران انتظار کمک مالي براي تکميل اين مجتمع علوم ديني داشتند.
موقوفات و اماکن مذهبي شهرستان
مدرس (ايالت تاميل نادو)
در شهرستان مدرس اماکن مذهبي و موقوفات متعددي وجود دارد که به علت محدوديت زماني مأموريت فرصت ديدار ميسور نشد.
شايان ذکر است حسينيهي هزار چراغ و مسجد شيعيان مدرس، موقوفهي حاج آقا خليل شيرازي و مدرسهي علميهي امام مهدي (عج) تحت توليت حاج غلام احمد عسگري و حاج علي محمد شيرازثي اداره ميشود.
علاوه بر مدرس شهرهاي ديگري نيز که شيعهنشين هستند آثار و موقوفاتي از ايرانيان دور در آنها وجود دارد که بايد در فرصتهاي بعدي مورد بازديد و تحقيق قرار گيرند.
نتيجه
آنچه که در اين مقاله بيش از هر مطلبي مورد توجه قرار گرفته است وجه اشتراک درآمد ناچيز اکثر مستغلات موقوفات و املاک ايرانيان متوفي و همچنين پراکندگي اين موقوفات در شهرهاي مختلف هند است که متأسفانه به علت عدم پيشگيري افزايش اجارهبهاي آنها از سوي متوليان و همچنين عدم توجه به نگهداري اماکن استيجاري موقوفات روز به روز در حال نابودي هستند. بعضي از اين موقوفات بويژه موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهاني در شهر هوگلي که به علت قدمت تاريخي و عظمت هنري ساختمان، ارزش آن قابل تخمين نيست به دليل عدم وجود متولي و در نتيجه عدم دلسوزي در حفظ بناها و بيتوجهي نسبت به پيگيري درآمدهاي مستغلات آن با گذشت زمان يا از بين خواهند رفت يا اينکه همانند بعضي از موقوفات که به نظارت ادارات اوقاف محل در آمده است از تسلط ايرانيان و حتي شيعيان خارج خواد شد. بديهي است چنانچه براي ادارهي موقوفات و املاک ايرانيان متوفي و بلاوارث برنامهريزي دقيقي صورت گيرد و با هماهنگي نمايندگيهاي جمهوري اسلامي ايران و انجمنهاي ايراني مقيم محل و يا متوليان موقوفات، مديريت سازمان يافتهاي اعمال شود مستغلات اين موقوفات به درآمدهاي قابل توجهي خواهد رسيد. قطعا از اين رهگذر علاوه بر امکان حفظ و نگهداري هر چه بهتر از موقوفات و تأمين هزينههاي اماکن مذهبي از درآمد حاصله ميتوان هزينههاي حوزههاي علميه و مدارس علوم ديني و مؤسسات انتشارات اسلامي مستقر در محل را که از سوي جمهوري اسلامي ايران اداره يا نظارت ميشوند و براي ادامه کارشان نيازمند منابع مالي هستند تأمين کرد و آنها را ياري بخشيد.
گفتني است ديدار اين جانب از هند مقارن با ايام سوگواري حضرت سيدالشهدا بود توفيقي حاصل شد که ضمن سهولت دسترسي به متوليان و امامان جماعت و معتمدين محل براي کسب اطلاعات از وضعيت موقوفات، در مراسم عزاداري شيعيان شهرهاي مختلف شرکت کنم مراسم سوگواري، سينهزني، زنجيرزني شيفتگان آن حضرت به قدري پر فيض، معنوي و روحاني بود که هر بينندهاي را تحت تأثير قدرت جهان اسلام و عظمت تشيع و عاشقان با اخلاص و جاننثاران اباعبدالله الحسين قرار ميداد به طوري که در دههي ايام محرم تقريبا در همهي شهرهاي هند جلوهي خاص ايام سوگواري کاملا مشهود بود از مساجد گرفته تا حسينيهها و تکايا و بيشتر خيابانهاي اطراف مراسم مملو از عاشقان سومين اختر تابناک اسلام بود به طوري که حتي هندوها براي تماشا و خبرنگاران دنيا براي تهيهي گزارش حضور داشتند.
منبع: ميراث جاويدان
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
