نویسنده: مریم صادقی
سپهبد اسدالله صنیعی فرزند آقاجان در سال 1283 ش، در همدان متولد شد و در سال 1305 ش، وارد ارتش گردید و در سال 1307 دانشکده افسری را به پایان رساند. او از بهائیان طراز اولی است که در مورد بهائی بودنش هیچ شک و شبهه‌ای وجود ندارد و در اسناد ساواک کراراً بارها از وی به عنوان یک فرد بهائی یاد شده است. (1) در گزارش ساواک، مورخ 1344/1/8، تحت عنوان روحانیون و دولت، به این مطلب اذعان شده است: «به قرار اطلاع به طور خصوصی در حزب ایران نوین گفته شده است که به زودی دولت با روحانیون سازش خواهد کرد و برای جلب رضایت آن‌ها آقایان دکتر کشفیان و مهندس روحانی و تیمسار صنیعی که دو نفر اخیر بهائی می‌باشند از کابینه کنار گذاشته خواهند شد...» (2) گرچه سوء استفاده مالی وی، دکتر ایادی و دیگر وزرای بهائی دوران پهلوی به نسبت خیانت‌های وابستگی به آمریکا- انگلیس و اسرائیل چیز قابل توجهی نمی‌باشد.
صنیعی در دوران رضاخان، به عنوان آجودان مخصوص ولیعهد انتخاب شد و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی به وزارت جنگ و وزارت خواروبار رسید. وی از عوامل سه گانه‌ی تدوین لایحه‌ی کاپیتولاسیون در دولت اسدالله علم بود که امضای صنیعی به عنوان کفیل وزارت جنگ به منظور تقدیم جهت تصویب به مجلس سنا در تاریخ 1342/8/26 در زیر آن می‌باشد. (3)
آنچه که موقعیت صنیعی را پس از ورود به ارتش و به طور کلی نظام پهلوی تثبیت کرد بدون شک رابطه تنگاتنگ وی با شاه بود به طوری که حتی هزینه‌ی تحصیلات فرزندانش به فرمان شاه از سری اعتبارات مسدود پرداخت می‌شد. به اتکاء همین روابط صنیعی دست به اختلاس‌های گسترده و جنجال انگیز می‌زد و دو اثر امنیتی و نظامی رژیم آن را نادیده می‌گرفتند. (4)
بنابر اسناد ساواک، وی در زمان پست معاونت وزارت جنگ با همکاری حاج اخوان (پیمان کار برنج)، غلامرضا سمیعی (حتی العمل کاربرنج) و اخوان اصغری، به سوء استفاده‌های مالی وسیعی دست زد و این امر موجبات اعتراضات و شکایات متعددی را از سوی همکاران تشکیلاتی وی فراهم آورد. اداره کل نهم ساواک این شکایات را مورد بررسی قرار داد ولی این بررسی نه تنها تنزلی در وضع او به وجود نیاورد بلکه دو ماه بعد در دولت علم به وزارت جنگ رسید. (5)
در اسناد ساواک راجع به صنیعی و تمایلات سیاسی وی این گونه سخن رفته است:
«طرفدار سیاست غرب، و شهرت دارد که با انگلیسی‌ها نزدیک است و به طور غیرمستقیم از حمایت آن‌ها برخوردار می‌باشد.» (6)
اسدالله صنیعی از چهره‌های طراز اول بهائیت محسوب می‌شود که به همراه عبدالکریم ایادی، نقش مهمی در تحکیم مواضع این فرقه در نهادهای نظامی رژیم پهلوی داشته است. در سال 1344 ش، مرکز بهائیت ظاهراً خواستار کناره گیری مشارٌالیه از وزارت جنگ شد و این در حالی بود که علاوه بر دکتر ایادی عناصر بهائی بر دولت هویدا تسلط جدی داشتند. در حقیقت، تشکیلات بهائیت می‌خواسته با این کار هم میزان پای بندی محمدرضا پهلوی را در به کارگیری افراد بهائی در رژیم به سنجش بگذارد و هم حکم بهاءالله در مورد عدم دخالت در امور سیاسی را برای رده‌های پایین بهائی توجیه کند. (7)
صنیعی در سال 1347ش، به همراه ایادی پزشک مخصوص و بهائی شاه سرباز وظیفه حیدر قره (8) قوزلو، گماشته منزلش را به قتل رساند و بدون اینکه پزشک قانونی متوجه شود او را در حصارک کرج دفن نمود.
مشاغلی که اسدالله صنیعی در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی، برعهده گرفت به این شرح می‌باشد: ریاست بازرسی در اداره نظام وظیفه، عضویت در هیئت نظارت بانک سپه، بازرسی بانک سپه، بازرسی درجه یک مالی و اداری، بازرسی کل ارتش، مدیر عامل شرکت تعاونی مصرف ارتش و رئیس اداره سررشته‌داری ارتش، رئیس اداره بازرسی مالی، معاون اداری وزارت جنگ، مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره سازمان تعاون مصرف کادر نیروهای انتظامی، معاون نظامی وزارت جنگ، کفیل وزارت جنگ، وزیر جنگ و وزیر تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی.
صنیعی از جمله مقامات ارتش و رژیم پهلوی است که متهم به سوء استفاده از مقام و غارت بیت المال می‌باشد. برای نمونه صنیعی که وزارت تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی را در اختیار داشت، بهترین و مرغوبترین اراضی کشاورزی شهرهای گرگان، گنبد و بجنورد را در اختیار دوستان و آشنایان خود گذاشت و یا شخصاً آن‌ها را به تملک گرفت. (9)
یکی از مدارک موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی به سوء استفاده‌های سپهبد اسدالله صنیعی در آذرماه 1350 اشاره نموده است. در این گزارش سوء استفاده‌هایی که صنیعی با استفاده از موقعیت خود انجام داده به این شرح می‌باشد:
«1- اداره تدارکات ارتش در مورد 35 هزار متر زمین که بانک کشاورزی (اراضی جنگلی ساعی که به کارمندان انتقال داده شده)، شرح اعتراض آمیزی به بانک مرکزی می‌نویسد و برای اینکه موضوع مسکوت بماند و مدارک موضوع را تعقیب ننماید، بانک موصوف یک قطعه زمین به مساحت 600 متر در حوالی پارک ساعی دارای پلاک 223214/ 6933 را در سال 39 به وی واگذار می‌نماید.
2- نامبرده سه قطعه زمین ارتشی به پلاک‌های 6933/21266-21169 و 21167 واقع در شرق موتوری ارتش ابتدا به نام‌های ستوان ممقانی و [انا مفهوم] تصرف کرده و سپس به خود انتقال داده و به فروش رسانده است.
3- زمین پلاک 6933/2127 با فعل و انفعالاتی به ایشان واگذار شده است.
4- تیمسار مذکور زمین پلاک شماره 6933/24783 ارتشی به مساحت 600 متر بدون مجوز به سرلشکر میرافضلی و زمین شماره 3722 به مسافت 420 متر به سرهنگ تاجور که از ایادی مشارالیه بوده‌اند واگذار نموده است.» (10)
افزون بر عدم سلامت مالی و غارت بیت المال که مهمترین ویژگی سپهبد صنیعی بود، او از امرا و شخصیت‌های نظامی هوادار انگلستان به حساب می‌آمد. در قسمتی از سند موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی که به این نکته اشاره شده است، می‌خوانیم:
«... برابر تحقیقات معموله در سال 1342 که از طریق پخش 312 صورت گرفته، نامبرده (سپهبد اسدالله صنیعی) در دو سال آخر تصدّی خود در مقام ریاست تدارکات ارتش، در اکثر خریدها و مناقصات، کم بینی‌های تصنعی به عمل آورده و مذهب وی بهائی ذکر و گفته می‌شود از لحاظ سیاسی تمایلات شدید انگلیسی دارد، کما اینکه خانم حامله خود را برای وضع حمل به انگلستان فرستاده تا نوزادش از تابعیت انگلستان برخوردار باشد...» (11)
صنیعی حقوق و مزایای کلانی به عنوان وزیر جنگ یا وزیر تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی دولت هویدا دریافت می‌کرد و ثروت کلانی از رهگذر گرفتن پروسانتاژهایی که به سبب خرید کالاهای مصرفی برای تعاون ارتش در طول دوباره ریاستش بر این سازمان و نیز دوباره ریاستش به اداره سررشته داری ارتش می‌گرفت، اندوخته بود. وی در ایام اوج گیری انقلاب از ایران گریخت. زمان اوج گیری انقلاب در تلاش برای تبدیل اموال غیرمنقول خود به پول نقد و خروج ارز از کشور بود که توسط کارکنان بانک مرکزی تنها یک رقم از آن که بالغ بر 46 میلیون تومان ارز بود افشا گردید. (12)
صادقی، مریم، (1392) واکاوی در لُجنه: نقش بهاییان در پیدایش و استمرار رژیم پهلوی، تهران: شرکت انتشارات کیهان، چاپ اول
صنیعی در دوران رضاخان، به عنوان آجودان مخصوص ولیعهد انتخاب شد و در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی به وزارت جنگ و وزارت خواروبار رسید. وی از عوامل سه گانه‌ی تدوین لایحه‌ی کاپیتولاسیون در دولت اسدالله علم بود که امضای صنیعی به عنوان کفیل وزارت جنگ به منظور تقدیم جهت تصویب به مجلس سنا در تاریخ 1342/8/26 در زیر آن می‌باشد. (3)
آنچه که موقعیت صنیعی را پس از ورود به ارتش و به طور کلی نظام پهلوی تثبیت کرد بدون شک رابطه تنگاتنگ وی با شاه بود به طوری که حتی هزینه‌ی تحصیلات فرزندانش به فرمان شاه از سری اعتبارات مسدود پرداخت می‌شد. به اتکاء همین روابط صنیعی دست به اختلاس‌های گسترده و جنجال انگیز می‌زد و دو اثر امنیتی و نظامی رژیم آن را نادیده می‌گرفتند. (4)
بنابر اسناد ساواک، وی در زمان پست معاونت وزارت جنگ با همکاری حاج اخوان (پیمان کار برنج)، غلامرضا سمیعی (حتی العمل کاربرنج) و اخوان اصغری، به سوء استفاده‌های مالی وسیعی دست زد و این امر موجبات اعتراضات و شکایات متعددی را از سوی همکاران تشکیلاتی وی فراهم آورد. اداره کل نهم ساواک این شکایات را مورد بررسی قرار داد ولی این بررسی نه تنها تنزلی در وضع او به وجود نیاورد بلکه دو ماه بعد در دولت علم به وزارت جنگ رسید. (5)
در اسناد ساواک راجع به صنیعی و تمایلات سیاسی وی این گونه سخن رفته است:
«طرفدار سیاست غرب، و شهرت دارد که با انگلیسی‌ها نزدیک است و به طور غیرمستقیم از حمایت آن‌ها برخوردار می‌باشد.» (6)
اسدالله صنیعی از چهره‌های طراز اول بهائیت محسوب می‌شود که به همراه عبدالکریم ایادی، نقش مهمی در تحکیم مواضع این فرقه در نهادهای نظامی رژیم پهلوی داشته است. در سال 1344 ش، مرکز بهائیت ظاهراً خواستار کناره گیری مشارٌالیه از وزارت جنگ شد و این در حالی بود که علاوه بر دکتر ایادی عناصر بهائی بر دولت هویدا تسلط جدی داشتند. در حقیقت، تشکیلات بهائیت می‌خواسته با این کار هم میزان پای بندی محمدرضا پهلوی را در به کارگیری افراد بهائی در رژیم به سنجش بگذارد و هم حکم بهاءالله در مورد عدم دخالت در امور سیاسی را برای رده‌های پایین بهائی توجیه کند. (7)
صنیعی در سال 1347ش، به همراه ایادی پزشک مخصوص و بهائی شاه سرباز وظیفه حیدر قره (8) قوزلو، گماشته منزلش را به قتل رساند و بدون اینکه پزشک قانونی متوجه شود او را در حصارک کرج دفن نمود.
مشاغلی که اسدالله صنیعی در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی، برعهده گرفت به این شرح می‌باشد: ریاست بازرسی در اداره نظام وظیفه، عضویت در هیئت نظارت بانک سپه، بازرسی بانک سپه، بازرسی درجه یک مالی و اداری، بازرسی کل ارتش، مدیر عامل شرکت تعاونی مصرف ارتش و رئیس اداره سررشته‌داری ارتش، رئیس اداره بازرسی مالی، معاون اداری وزارت جنگ، مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره سازمان تعاون مصرف کادر نیروهای انتظامی، معاون نظامی وزارت جنگ، کفیل وزارت جنگ، وزیر جنگ و وزیر تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی.
صنیعی از جمله مقامات ارتش و رژیم پهلوی است که متهم به سوء استفاده از مقام و غارت بیت المال می‌باشد. برای نمونه صنیعی که وزارت تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی را در اختیار داشت، بهترین و مرغوبترین اراضی کشاورزی شهرهای گرگان، گنبد و بجنورد را در اختیار دوستان و آشنایان خود گذاشت و یا شخصاً آن‌ها را به تملک گرفت. (9)
یکی از مدارک موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی به سوء استفاده‌های سپهبد اسدالله صنیعی در آذرماه 1350 اشاره نموده است. در این گزارش سوء استفاده‌هایی که صنیعی با استفاده از موقعیت خود انجام داده به این شرح می‌باشد:
«1- اداره تدارکات ارتش در مورد 35 هزار متر زمین که بانک کشاورزی (اراضی جنگلی ساعی که به کارمندان انتقال داده شده)، شرح اعتراض آمیزی به بانک مرکزی می‌نویسد و برای اینکه موضوع مسکوت بماند و مدارک موضوع را تعقیب ننماید، بانک موصوف یک قطعه زمین به مساحت 600 متر در حوالی پارک ساعی دارای پلاک 223214/ 6933 را در سال 39 به وی واگذار می‌نماید.
2- نامبرده سه قطعه زمین ارتشی به پلاک‌های 6933/21266-21169 و 21167 واقع در شرق موتوری ارتش ابتدا به نام‌های ستوان ممقانی و [انا مفهوم] تصرف کرده و سپس به خود انتقال داده و به فروش رسانده است.
3- زمین پلاک 6933/2127 با فعل و انفعالاتی به ایشان واگذار شده است.
4- تیمسار مذکور زمین پلاک شماره 6933/24783 ارتشی به مساحت 600 متر بدون مجوز به سرلشکر میرافضلی و زمین شماره 3722 به مسافت 420 متر به سرهنگ تاجور که از ایادی مشارالیه بوده‌اند واگذار نموده است.» (10)
افزون بر عدم سلامت مالی و غارت بیت المال که مهمترین ویژگی سپهبد صنیعی بود، او از امرا و شخصیت‌های نظامی هوادار انگلستان به حساب می‌آمد. در قسمتی از سند موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی که به این نکته اشاره شده است، می‌خوانیم:
«... برابر تحقیقات معموله در سال 1342 که از طریق پخش 312 صورت گرفته، نامبرده (سپهبد اسدالله صنیعی) در دو سال آخر تصدّی خود در مقام ریاست تدارکات ارتش، در اکثر خریدها و مناقصات، کم بینی‌های تصنعی به عمل آورده و مذهب وی بهائی ذکر و گفته می‌شود از لحاظ سیاسی تمایلات شدید انگلیسی دارد، کما اینکه خانم حامله خود را برای وضع حمل به انگلستان فرستاده تا نوزادش از تابعیت انگلستان برخوردار باشد...» (11)
صنیعی حقوق و مزایای کلانی به عنوان وزیر جنگ یا وزیر تولیدات کشاورزی و مواد مصرفی دولت هویدا دریافت می‌کرد و ثروت کلانی از رهگذر گرفتن پروسانتاژهایی که به سبب خرید کالاهای مصرفی برای تعاون ارتش در طول دوباره ریاستش بر این سازمان و نیز دوباره ریاستش به اداره سررشته داری ارتش می‌گرفت، اندوخته بود. وی در ایام اوج گیری انقلاب از ایران گریخت. زمان اوج گیری انقلاب در تلاش برای تبدیل اموال غیرمنقول خود به پول نقد و خروج ارز از کشور بود که توسط کارکنان بانک مرکزی تنها یک رقم از آن که بالغ بر 46 میلیون تومان ارز بود افشا گردید. (12)
پی‌نوشت‌ها:
1- امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، ج1، صص 194-541-540.
2- امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، ج1، ص 258.
3- دکتر مظفر بقایی، شناخت حقیقت، ص 61.
4- فصلنامه تاریخ معاصر ایران، س 13، ش50، تابستان 88، ص 424.
5- عبدالله شهبازی، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج2، صص 469-465.
6- محمدرضا محمدی اهری آجودان بهائی یا ساواک کور، مروری بر زندگی و فعالیت‌های سپهبد اسدالله صنیعی، مجله زمانه، سال سوم، شماره 25، مهر 1383، ص 46.
7- کابینه حسنعلی منصور به روایت اسناد ساواک، ج1، ص 227.
8- امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، ج1، ص 194.
9- نیمه پنهان، امیرعباس هویدا، ج14، ص 83.
10-مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده اسدالله صنیعی، شماره بازیابی671.
11- همان
12- دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان، نیمه پنهان، امیرعباس هویدا، ج14، صص 90-89.
صادقی، مریم، (1392) واکاوی در لُجنه: نقش بهاییان در پیدایش و استمرار رژیم پهلوی، تهران: شرکت انتشارات کیهان، چاپ اول
