کتابخانه های دیجیتالی توسعه ها و چالشها

کتابخانه های دیجیتالی که در اینجا از آنها صحبت می شود و تغییر کتابخانه ها از فرم سنتی به فرم دیجیتالی اجتناب ناپذیر می باشند. توسعه سیستم ها و بدست آمدن مهارتهای مدیریتی به دقت و توجه کافی نیاز دارد. تا وقتی که ما نتوانیم به فاصله تکنولوژیکی که بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته وجود دارد غلبه کنیم؛ جهانی شدن مفهوم “ دیجیتالی” امکان پذیر نمی باشد.
برای غلبه بر تهدید ویروسهای کامپیوتری و استفاده غیر قانونی از آثار و منابع، اقداماتی مورد نیاز است. درباره نیل به رشد “خود جوش” در زمینه کتابخانه های دیجیتالی به قدر کافی تأمل نشده است. بنابراین لازم است برای نگهداری و حفاظت از کتابخانه های دیجیتالی راههای جدیدی را برای تامین بودجه جستجو کنیم – بخصوص اینکه سرمایه گذاریهای اولیه در زمینه کتابخانه های دیجیتالی در سطح بالایی باشند.
کلید واژه ها: کتابخانه ها، تکنولوژی اطلاع رسانی – اینترنت، تبادل داده های الکترونیکی، کشورهای در حال توسعه، بودجه

● مقدمه :

“ساموئل جانسون”[۱] می گوید: “ یک فرد برای نوشتن یک کتاب بیش از نیمی از موجودی یک کتابخانه را جستجو خواهد کرد” ( به نقل از کوهن و کوهن. ۱۹۶۰، ۲۰۶).[۲] به عبارت دیگر او مشکلات یافتن مواد و منابع را برای تحقیق و نوشتن بیان میکند، اما از وقت و پولی که برای دستیابی به مواد کتابخانه ای در لندن صرف می شود ، سخنی نمی گوید. او یقیناً غبطه همتایان معاصر خود را می خورد که در هر کجا می توانند به تسهیلات کتابخانه ای دسترسی پیدا کنند و این مدیون مفهوم کتابخانه دیجیتالی و کاربرد آن به عنوان آخرین ابزار تکنولوژی اطلاعات می باشد.

● تعریف:

منظور ما از واژه “کتابخانه” چیست و چه فرقی با “ کتابخانه دیجیتالی” دارد؟ به طور سنتی کتابخانه محلی است که در آن کتابها، نسخه های خطی، صفحات موسیقی یا سایر متون و مواد زیبا شناختی برای استفاده ـ و نه برای فروش ـ نگهداری می شوند. . در واقع کتابخانه مؤسسه ای است که برای مجموعه سازی و امانت کتاب به وجود آمده است و افراد امکان استفاده از تسهیلات آن را دارند. در حالیکه یک کتابخانه دیجیتالی بر پایه سیستم کامپیوتری می باشد که به گرد آوری، ذخیره سازی، سازماندهی، جستجو و توزیع مواد دیجیتالی برای دسترسی کاربر نهایی می پردازد. کتابخانه دیجیتالی فقط مجموعه ای از مواد الکترونیکی نمی باشد بلکه شامل یک واسطه مرورگر و احتمالاً فضا و جامعه مجازی نیز می باشد. کتابخانه دیجیتالی به فضای کمی نیاز دارد و داده ها با جستجوی آسان از طریق شبکه های ارتباطی در دسترس هر کسی در هر کجای دنیا قرار می گیرند. کتابخانه دیجیتالی یک وجود انتزاعی نیست و با منابع و مجموعه های زیادی در ارتباط می باشد.
“دابن کرافورد”[۳] می گوید: “ به موضو.ع خاصی در زمینه اطلاعات و چگونگی دیجیتالی کردن آن، دستکاری، دستیابی، اتصال، ذخیره، حفاظت و سهیم بودن در آن با بقیه جهان خوش آمدید. ما می توانیم کل این مجموعه را کتابخانه دیجیتالی بنامیم.” (به نقل از کائول، ۱۹۷۸ ، ۱۷۳)[۴]
برای رشد کتابخانه های دیجیتالی بایستی کارهای زیر انجام شوند: دیجیتالی کردن تمام منابع موجود در کتابخانه، ارتباط با کاربران به صورت پیوسته[۵] و غیر پیوسته[۶]، اتصال با شبکه و دسترسی به شبکه جهانی وب[۷].
در غرب مهمترین ابتکار در زمینه کتابخانه دیجیتالی، دسترسی به نشریات به صورت تمام متن بر روی وب می باشد. بسیاری از ناشرین از طریق مبادله داده های الکترونیکی[۸] با کتابخانه ها سروکار دارند. کتابخانه های سنتی که به عنوان گنجینه های دانش شناخته می شوند، اکنون به شکل “ پایگاه اطلاعاتی ” در دسترس هستند. اینترنت و وب باعث شده اند که دانش به شکل جهانی در آید و ارتباط و اتصال با آن به صورت بین المللی برقرار باشد.
کتابخانه های دیجیتالی گسترده خواهند شد و به صورت تمام متن از هر مکان و یا هر پایگاهی قابل دسترسی خواهند بود. داده های دیجیتالی کپی می شوند، لیکن در تمام این تغییرات و ترکیبات ـ که در مورد مواد چاپی با سرعت و سهولت انجام نمی گیرد ـ نتایج در خواستی می توانند با حداکثر سرعت و حداقل هزینه به هر گوشه دنیا فرستاده شوند.

● اهداف:

این مقاله بعضی مشکلات را در حوزه کتابخانه های دیجیتالی شناسایی می کند و پیشنهاداتی را به منظور غلبه بر این مشکلات به منظور عملکرد موثرتر کتابخانه های دیجیتالی ارائه می نماید. این اهداف عبارتند از:
-شناسایی روشهای عملی برای غلبه بر مشکلاتی که در راه تبدیل کتابخانه های سنتی به دیجیتالی به وجود می آیند.
-شناخت نقش کتابخانه های دیجیتالی برای ایجاد دانش جهانی قابل دسترس
-بررسی امکانات مشارکت خصوصی برای تامین منابع مالی و انسانی
-جستجوی راههایی برای ایجاد رشد بدون وقفه کتابخانه های دیجیتالی

● تغییر کتابخانه های سنتی به کتابخانه های دیجیتالی:

وقتی ما از لحاظ تاریخی در مورد رشد کتابخانه ها و بخصوص اتاقهای مطالعه، بررسی و تحقیق می کنیم در می یابیم که این ضرورت بوده است که آنها را پدید آورده است نه اجبار. آماری در مورد تعداد کتابخانه های سرتاسر دنیا وجود ندارد. اما جزئیاتی از کتابخانه های کشورهای پیشرفته و تعدادی از کتابخانه های کشورهای در حال توسعه در دسترس است. همین حالت در مورد تعداد افرادی که از
کتابخانه ها استفاده می کنند و تعداد کتابها و پیایندهایی که هر کتابخانه در طول یک دوره زمانی خاص گردآوری کرده اند، تعداد کل کتابداران و کارمندانی که در کتابخانه ها کار می کنند، وجود دارد. به طور ذاتی کتابخانه های هند جزء سازمانهای دولتی محسوب می شوند. دولت مرکزی فقط بر روی کتابخانه ها و مؤسساتی که دارای اهمیت ملی هستند، نظارت می کند. برای قشر تحصیلکرده هند که جمعیتی در حدود ۵۰۰میلیون نفر را شامل می شوند ـ یک ونیم برابر جمعیت کل امریکا ـ‌ بیش از ۷۱۰۹۶ کتابخانه وجود دارد: ۸۲۶۷ کتابخانه دانشگاهی، ۵۴۸۴۵ کتابخانه عمومی، ۱۲۰۰ کتابخانه در زمینه علوم و تکنولوژی، ۴۵۰ کتابخانه در زمینه علوم اجتماعی، ۸۰۰ کتابخانه مربوط به شرکتها و سازمانهای دولتی، ۵۰۰کتابخانه در زمینه علوم انسانی و هنر، ۷ کتابخانه ملی، ۵۰۰ کتابخانه صنعتی و شرکتهای خصوصی (کاول، ۱۹۹۸ . ۳۹،۱۱۹ ص.)[۹]. اما این تعداد به معنای عام کتابخانه محسوب نمی شوند. زیرا ۹۰ در صد آنها صرفاً اتاق مطالعه محسوب می شوند. طبق یافته های “ چکیده آماری ایالات متحده امریکا (۱۹۹۹)” مجموع تعداد کتابخانه ها در امریکا تا ابتدای سال ۱۹۹۷م. ۳۷۵۹۱ باب می باشد.
ما نمی توانیم از نقش کتابداران و کارمندان پشتیانی کتابخانه در ایجاد کتابخانه های دیجیتالی چشم پوشی کنیم. آیا این کارکنان آموزش کافی می بینند و آیا رهنمودهای لازم را برای اجرای انتقال آرام از کتابخانه های سنتی به کتابخانه های دیجیتالی در یافت می کنند؟ بررسی ورسیدگی به دانشکده ها و
مؤ سسات تریبت کننده کتابداران آتی، امری حیاتی محسوب می شود. آیا آنها برای رفع نیازهای اضافی کتابخانه های دیجیتالی سرفصلها و روشهای آموزشی متداول را در اختیار دارند؟ جواب این سؤالات مسلماً “نه” و “ تاکنون هرگز” می باشد. با وجود تمام این مشکلات طرفداران کتابخانه های دیجیتالی دلسرد نمی شوند . اما آنها بایستی با سرعت و همکاری یکدیگر به رفع این مشکل بپردازند.
با وجود کتابخانه های دیجیتالی که بر روی اینترنت و اتصالات اینترانت هستند، ما هنوز نتوانسته ایم سیستم قابل اعتمادی برای جلوگیری از ضرر و زیان ویروس های کامپیوتری پیدا کنیم. بنابراین نگه داشتن کتابخانه های سنتی با وجود کتابخانه های دیجیتالی کاری عاقلانه می باشد. بخاطر اینکه فعالیتهای کتابخانه ها بدون وقفه و مداوم انجام شود و امکانات بیشتری برای سیستم کتابخانه به وجود آید، لازم است از هر دو سیستم ( کتابخانه های سنتی ـ کتابخانه های دیجیتالی) استفاده کنیم.
چون اینترنت و اینترانت هسته تمام سیستم (کتابخانه های دیجیتالی) محسوب می شون، تفاوتهای تکنولوژیکی در بین کشورههای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه ادامه خواهد داشت. بهسازی و بهبود تکنولوژی اطلاعات امری حیاتی است و باید سهم زیادی به هر کشور داده شود. بهرحال باید برای کم کردن فاصله موجود در بین کشورهای درحال توسعه و کشورهای توسعه یافته قدمهایی برداشته شود و کشورهای در حال توسعه بایستی بدون هرگونه اتلاف وقتی به جدیدترین پیشرفتها دسترسی پیدا کنند. اگر چنین فرایند مستمری مورد توجه قرار نگیرد تمام مجموعه نظام دچار آشفتگی خواهد شد.
با ظهور کتابخانه های دیجیتالی، تخصص و حرفه کتابداری در حال تحول می باشد. کتابداران و کارمندان کتابخانه ها بایستی خود را برای انتقال از دوران مدیریت علمی به دوران مد یریت سیستم ها آماده کنند. این کار ( تغییر از حوزه مدیریت دانش به حوزه مدیریت سیستم ها و ساختارها) ترکیبی از فعالیتهای وابسته به سیستم ها و زیر سیستم های کامپیوتری است که در آنجا کارهای قراردادی جای خود را به قالبهای مدیریتی سازمانی نوینی می دهند.
برای تغییر سیستم ها از شکل سنتی به صورت کامپیوتری لازم است تدابیری اتخاذ شود. بعضی از نکاتی که بایستی مورد توجه قرار گیرند عبارتنداز:
-پیش بینی ترافیک در شبکه ها ـ مشخص کردن منشا و هدف ترافیک ـ انواع برنامه هایی که از طریق شبکه قابل دسترسی هستند.
-تنظیم روشهایی ( به منظور ادامه کار) چنانچه بخشی یا تمام شبکه از کار بیفتد.
علاوه براینکه بایستی مواد کتابخانه را به شکلی مناسب برای کامپیوتر سازماندهی کنیم، لازم است روشهای مطمئنی را برای تأمین خدمات مداوم اتخاذ نماییم. این کار بودجه و امکانات مالی زیادی را می طلبد که دائماً نیز در حال افزایش می باشد. در مراحل اولیه کتابداران مجبور هستند که بر موانع روانشناختی که در مواجهه با کاربر و کارکنان پشتیبانی داشتند؛ غلبه کنند. غلبه بر مشکلات ناشی از تغییر شکل تغییر شکل کتابخانه آسانتر از غلبه بر موانع روانشناختی است. ترس کارکنان فقط بخاطر جابجایی آنها نیست. بلکه آنها نگران حذف خود از خدمات کتابخانه (از دست دادن شغل شان) هستند. حل این مشکلات از طریق آموزشهای داخل کتابخانه ای امکان پذیر است. دستور العملهای مناسب و تعیین نقش های مشخص برای هر فرد نه تنها به ایجاد اعتماد به نفس در کتابداران کمک خواهد کرد بلکه بر روی ایجاد نقش توسط کتابداران در کل فرایند توسعه و پیشرفت کتابخانه نیز تأثیر مثبت خواهد گذاشت .

● نگهداری از کتابخانه دیجیتالی مشکلتر است:

“ آکرمن”[۱۰] و “فیلدینگ”[۱۱](۱۹۹۵)عقیده داشتند که کتابخانه های دیجیتالی حاوی مواد غیر رسمی و پویایی هستند از جمله ساختارهای نرم افزاری و بنابراین با مشکلات نگهداری بیشتری (نسبت به کتابخانه های سنتی) مواجهه هستند که این مشکلات حتی ممکن است کارایی دراز مدت آنها را مورد تهدید قرار دهد. در کتابخانه های سنتی - کتابخانه ای که بر مبنای کاغذ استوار است - روشهایی برای نگهداری مواد کتابخانه وجود دارد اما تاکنون ما روشهایی برای نگهداری مواد کتابخانه دیجیتالی - که شامل مواد غیر رسمی و پویا می باشد - نداشته ایم. مجموعه های سنتی با بهبود روشهای سنتی نگهداری می شوند. در حالیکه نگهداری مواد پویا و غیر رسمی در
کتابخانه های دیجیتالی فقط از طریق راه حلهای فنی جدید امکان پذیر می باشد.
در یک کتابخانه سنتی که بر پایه کاغذ استوار است کنترل قابل توجهی بر روی مجموعه صورت می گیرد، زیرا در اینگونه کتابخانه ها روشهای پیشرفته بسیاری وجود دارد که دسترسی به منابع کتابخانه را امکان پذیر می سازد مانند امانت، خدمات فنی و قفسه بندی منابع برای دسترسی به آنها در هر زمانی. این نوع کتابخانه ها هرگز نمی توانند محدویتهای فعالیتهای سنتی را که در ارتباط با مسائل زود گذر و بی اهمیت است بپذیرند و نیاز به منابع اطلاعاتی بیشتری خواهند داشت.
در کتابخانه های دیجیتالی لازم است مکانیسم ها و روشهای جدیدی را برای نگهداری مواد پیدا کنیم. کتابخانه های سنتی قلمرو محدودی دارند و مجموعه ها حد و مرز مشخصی دارند و کنترل مجموعه آسان است. در کتابخانه دیجیتالی قلمرو وسیع است و کاربر به مواد و منابع متنوعی دسترسی داردبنابراین کنترل و نگهداری این منابع در دراز مدت مشکل می باشد. کتابخانه دیجیتالی نه تنها یک مجموعه فن آوری بلکه یک نهاد اجتماعی با نیازهای درازمدت است و احتیاج به نگهداری و حفاظت دارد.

● دسترسی به دانش جهانی:

هدف اصلی “تکنولوژی اطلاعات”[۱۲]دسترسی به دانش جهانی است که کتابخانه ها برای رسیدن به این هدف نقش اصلی را ایفا می کنند. هندبرنامه های جاه طلبانه ای را برای رسیدن به این هدف در طی ده سال اجرا می کند. هدف اینست که در هر مدرسه، دانشگاه و بیمارستان عمومی اینترنت در دسترس باشد (گزارش برنامه پنج ساله نهم، ۲۰۰۲-۱۹۹۷، ۱۴۴-۱۰۰ص.)[۱۳]. تکنولوژی اطلاعات درس اجباری درتمام رشته ها در سطح لیسانس می باشد و تسهیلات شبکه ای برای تمام مراکز آموزش عالی اختصاص یافته است. در حال حاضر در حدود ۸۷۳۰۹ مدرسه اعم از ابتدایئ، راهنمائی و متوسطه در هند وجود دارد که در حدود (۸) میلیون دانش آموز در آنها ثبت نام
کرده اند. ۲۲۶ دانشگاه، ۶۵۶۹دانشکده عمومی و ۱۳۵۴ دانشکده تخصصی در هند وجود دارد. دسترسی تمام این مکانها به اینترنت امری دلهره آور و ترسناک است. این فقط مشکل هند نیست بلکه در سایر کشورهای در حال توسعه نیز این مشکل وجود دارد. برای کاربرانی که از کتابخانه دیجیتالی استفاده می کنند ضروری است که یک کامپیوتر شخصی که به اینترنت متصل است داشته باشند. در سال ۱۹۹۵م. برای هر ۱۰۰۰نفر در هند ۲/۱کامپیوتر شخصی وجود داشت. طبق برنامه ریزی های آینده قرار است این رقم به ۲ برسد ودر چند سال آینده این رقم به ۲۰ کامپیوتر برای هر ۱۰۰۰نفر برسد. بسیاری از این کامپیوترها ممکن است به اینترنت وصل باشند. این رقم در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه خیلی پائین است.
در سال ۱۹۹۵م. به ازای هر ۱۰۰۰نفر در سوئیس ۳۴۸کامپیوتر شخصی، در امریکا ۳۲۸ کامپیوتر شخصی، در استرالیا ۲۷۶، دانمارک ۲۶۹، نیوزیلند ۲۲۳، هلند ۲۰۱ کامپیوتر شخصی وجود داشته است. در آسیا صرفنظر از رشد اقتصادی چشمگیر اخیر، وضعیت امیدوار کننده نمی باشد. ژاپن بالاترین تعداد کامپیوترهای شخصی را ـ ۱۵۳ کامپیوتر به ازای هر ۱۰۰۰نفر ـ دارا می باشد و بعد از آن جمهوری کره ۳/۱۰۸ ، مالزی ۳/۳۷ و تایلند ۶/۱۳ کامپیوتر شخصی به ازای هر ۱۰۰۰نفر دارند. این موقعیت و ارقام در مورد تعداد کاربران اینترنت نیز چندان امیدوارکننده نمی باشد. فنلاند در بالاترین مرتبه ۱۳۹کاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر بعد از آن ایسلند ۱۱۲، نروژ ۶۴، کانادا ۲/۴۱، هلند ۸/۳۸، امریکا۳۸، استرالیا ۴/۵۵، سوئیس ۵/۳۵ و بریتانیا ۶/۲۵کاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر جمعیت دارا می باشند. در میان کشورهای آسیایی ژاپن ۲/۷کاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر،‌ مالزی ۲ و بقیه کشورها خیلی کمتر از یک کاربر اینترنت به ازای هر ۱۰۰۰نفر جمعیت خود دارند(گزارش توسعه انسانی ، ۱۹۹۸).[۱۴]
چنین واقعیتی نشان خوبی برای جهانی شدن کتابخانه های دیجیتالی نمی باشد. برطبق برنامه Action plan to IT که توسط دولت هند به تصویب رسیده است، هند احتمالاً تا پایان سال ۲۰۰۸م. در حدود ۵میلیون کاربر اینترنت خواهد داشت.

● محدوییت های زبانی:

“لودوینگ ویتگن استین”[۱۵]می نویسد: “ محدودیت زبان من به معنای محدودیت دنیای من است.”[۱۶]اگر این حرف درست باشد پس تمام مواد نوشته شده به سایر زبانها برای ما غیرقابل استفاده و دسترسی می باشند. در حدود شش هزار زبان در دنیا وجود دارد و نزدیک به ۹۰% آنها در حال از بین رفتن می باشند. برآورد می شود که بیش از نیمی از جمعیت جهان به یکی از پنج زبان زیر صحبت می کنند: چینی، انگلیسی، هندی، روسی، اسپانیایی.
در هند به تنهایی ۱۸ زبان رسمی وجود دارد و به بیش از ۱۰۰۰لهجه و گویش در بیش از ۶۰۸۷۵۲ دهکده و روستا تکلم می شود. آیا امکان فراهم کردن مواد و منابع از تمام این زبانها در کتابخانه دیجیتالی وجود دارد؟ این امر امکان پذیر نیست مگر اینکه دانش جهانی و مواد و منابع کتابخانه های دیجیتالی به یکی از زبانهای اصلی و برگزیده در دنیا محدود شود. این چالش، استراتژی را می طلبد که اطلاعات را به زبان خو اننده تأمین کنند. مؤسسات بین المللی بایستی در یک برنامه و با مشارکت نزدیک دولتها در هر کشور روی این موضوع کار کنند. زبان مظهر یک فرهنگ است و نگهداری هویت امری مهم و حیاتی می باشد.

● مشارکت خصوصی:

در گذشته کتابخانه ها تحت فرمان شاهان بودند و توسط اشراف حمایت
می شدند. با تغییر حکومتها به شکل حکومتهای سیاسی و دمکراتیک مسئولیت کتابخانه ها بر عهده دولت قرار گرفت. بخش خصوصی و بخصوص بخش تعاونی در این کار ( مسئولیت کتابخانه ها ) هیچگونه نقشی نداشتند. کارها و فعالیتهایی که در ارتباط با کتابخانه ها انجام می گرفت صرفاً در ارتباط با علایق شخصی بود و هیچگونه ارتباطی با کتابخانه ها نداشت.
اکنون بخش خصوصی ـ بخصوص در کشورهای توسعه یافته که پایه واساس تجهیزات اینترنتی محسوب می شوند ـ هم از لحاظ پشتیبانی مالی و هم از لحاظ تأمین مواد نقش مهمی را ایفا می کنند. بزرگترین تهیه کنندگان تکنولوژی کامپیوتر قادر خواهند بود که چنین صنایعی را در کشورهای در حال توسعه نیز به وجود آورند.
کشورهای در حال توسعه می توانند برای جلب حمایت تهیه کنندگان تکنولوژی کامپیوتر، یکسری محرکهایی را ارائه نمایند مانند کم کردن مالیات، کمکهای دولتی در سرمایه گذاری و….. این امر انگیزه کافی برای مشارکت بخش تعاونی کشورهای توسعه یافته در توسعه و تولید کالاها ایجاد می کند. این به تنهایی موجب کاهش هزینه کالاهای مورد نیاز برای ایجاد کتابخانه دیجیتالی می شود.
هند از این نظر این مزیت را دارد که به اندازه کافی تکنیسین های کامپیوتر و متخصصین نرم افزار در اختیار دارد. با این وجود گرایش هایی به سمت سایر جنبه ها نیز به وجود آمده است مثلاً تأمین بدون وقفه نیروی برق یا توسعه سیستم های ارتباط از راه دور. نهمین برنامه دولت هند به این دو جنبه حیاتی اولویت می دهد.
حدود یکسال بعد از معرفی برنامه “ دانش برای همه”[۱۷]توسط دولت هند، بیشتر مراکز تلفن عمومی در کلان شهرها مجهز به تسهیلات اینترنت شدند. هزینه به عنوان یک مانع در گسترش و بهره برداری ا ز تکنولوژی اینترنت محسوب می شود. اما هنوز تکنولوژی اینترنت به مناطق روستایی نرسیده است. این امر به دو دلیل است:
۱) فقدان مواد و منابع به زبانهای محلی
۲) گران بودن تجهیزات اینترنتی. در این رابطه بخش خصوصی دو نرم افزار در زمینه زبانهای محلی منطقه های Kanada و Telgue تولید کرده است. در حال حاضر در هند در حدود ۲۱۰ دستگاه تلویزیون برای هر ۱۰۰۰نفر وجود دارد و شبکه های کابلی نیز در دسترس همگان می باشند. امکان استفاده از تلویزیونها برای دسترسی به اینترنت در دست تحقیق و بررسی است. موفقیت دراین زمینه سبب می شود که هر وسیله خانگی به عنوان بخشی از سیستم یک کتابخانه دیجیتالی محسوب شود. همچنین این امر سبب
می شود که بخش خصوصی بتواند آسانتر در تبلیغ و به کار گیری خدمات کتابخانه دیجیتالی شرکت کند. دولت منطقه Tamil Nadu پیشنهاد کرده است که ۱۳ هزار جامعه عمومی اینترنت به منظور دسترسی آسان به تکنولوژی کامپیوتر و اینترنت در سرتاسر انی ایالت تأسیس شود.
این طرح با مشارکت و همکاری یک شرکت تجاری هندی با شرکت World Tel در انگلیس تحقق خواهد یافت. در سال آینده در حدود ۱۵۰۰ مرکز اینترنتی در هند تأسیس خواهد گردید. همچنین تأسیس ۱۲۰۰۰ مرکز اینترنت در طی سه سال آینده در دستور کار قرار دارد. این مراکز علاوه بر آن که به عنوان مراکز اطلاعاتی عمل می کنند انتظار می رود که در راه اندازی آنها به طور مستقیم و غیر مستقیم فرصت های شغلی و استخدامی برای ۱۵۰ هزار نفر به وجود آید.

● رشد خود جوش:

کتابخانه ها بخصوص در کشورهای در حال توسعه در وهله اول به کمک های مالی دولتی متکی هستند. بحران مالی بر تمامی قسمت های کتابخانه تأثیر می گذارد. بیشترین مشکل به خاطر افزایش هزینه کتاب و مجله در کشورهای توسعه یافته و کاهش ارزش پول رایج در کشورهای
در حال توسعه در بازار جهانی است. افزایش دوره ای هزینه های مربوط به حمل بار مشکل تخصیص بودجه اندک را تشدید می کند.
بیشتر کتابخانه های عمومی و سازمانی فاقد کارمند کافی هستند. واضح است که تکیه صرف بر روی منابع مالی دولتی نمی تواند موجب رشد خود جوش گردد. در این شرایط ما بایستی راههایی را جستجو کنیم که موجب ایجاد درآمد و کاهش وابستگی به منابع مالی دولت باشد. در مورد جهانی شدن این مسأله اهمیت بیشتری پیدا می کند. بنابراین لازم است که به اندازه کافی فکر کنیم و منابعی را برای تأمین هزینه نگهداری کتابخانه های دیجیتالی پیدا کنیم.
علاوه بر هزینه هایی که از کاربران می گیریم بایستی راههای درآمد زای دیگری را نیر پیدا کنیم. در این زمینه توجه کافی در پیدا کردن حوزه های درآمد زایی شامل تأسیس مرکز بزرگ و مؤسسات وام دهنده و شرکت در سهام نشده است. همچنین مشارکت در شرکت های تجاری و مؤسسات مالی بین المللی بایستی مورد توجه قرار گیرد. برای شرکت های تجاری بایستی مالیات وضع شود مشروط بر آنکه قسمتی از سود ناشی از این مالیات صرف توسعه و پیشرفت
کتابخانه های دیجیتالی شود. مؤسسات مالی بین المللی و محلی اغلب وام های بدون بهره را برای تبلیغ و تشویق کتابخانه های دیجیتالی ارائه می کنند.

● جلوگیری از استفاده غیر مجاز:

رشد به تنهایی کافی نیست. کتابدار تمام فعالیت های سیستم کتابخانه را مانند یک ژنرال تأمین می کند. دولت ها به منظور جلوگیری از سوء استفاده و دزدی اطلاعات بایستی قوانین و روشهای مناسبی را وضع و اجرا کنند. به منظور راحتی کاربران ذی صلاح باید سیستم های تصفیه کننده مورد استفاده قرار گیرند. تولید اطلاعات دارای مالکیت معنوی است (ترو،۱۹۹۷)[۱۸]. حمایت از حقوق مالکیت معنوی و مطالب محرمانه دو حوزه ای هستند که سازمان جهانی مالکیت معنوی به طور جدی با آن مواجهه می باشد. در دسامبر سال ۱۹۹۶م. کنفرانس دیپلماتیک[۱۹]دو عهدنامه منعقد کرد: عهدنامه WIPO در زمینه حق مؤلف و عهدنامه WIPO در زمینه اجرا و ضبط صدا[۲۰].
عهدنامه حق مؤلف اولین بار در صد سال قبل در شهر برن منعقد گردید. این عهدنامه در زمینه انتقال اطلاعات به صورت دیجیتالی و توزیع اطلاعات متون ادبی و آثار هنری و زیباشناختی بود ـ آثار تاریخی به طور سنتی محافظت و نگهداری می شدند. دومین عهدنامه در زمینه اجرا و ضبط صدا بود که تطابق و هماهنگی تولیدات را به منظور اولین تلاش جهانی برای جلب حمایت از بهره برداری صفحات صوتی ـ ضبط صدا، شامل می شد. به منظور حمایت از حقوق مالکیت معنوی، “ بروس لهمان” [۲۱] مسئول اداره پروانه ثبت اختراعات و نشانه های تجاری در امریکا،‌ اینگونه اظهارنظر کرده است: ما اکنون تنها در آغاز توسعه تجارت الکترونیکی بین المللی و اینترنت هستیم. نیروی بالقوه عظیمی در زمینه رشد و ایجاد تکنولوژی های جدید مورد استفاده قرار نگرفته است که به صراحت می توان گفت دلیل آن ناکافی بودن حمایت های جهانی از حقوق معنوی است. یکی از عمده ترین تنش های تجارت بین المللی در زمینه مالکیت معنوی می باشد. دلیل این امر سرقت های گسترده ای است که انجام می شود. هر فرد حقیقی در جهان به نحوی در صنعت اطلاعات درگیر می باشد چه به صورت تولید کننده و چه به صورت مصرف کننده اطلاعات. بنابراین ما بایستی یک سیستم مشروع و قانونی جهانی داشته باشیم که از منابع الکترونیکی و دیجیتالی حمایت کند و عملکرد مناسبی را بدون فشار بازار برای ما فراهم کند.
این امر تنها در صورتی امکان پذیر است که قوانین مالکیت معنوی مورد حمایت قرار گیرند. اما محیط جدید شبکه دیجیتالی جهانی مشکلات خاصی را برای سیستم سنتی حق تألیف به وجود آورده است. یکی از این مشکلات مرزهای ملی است که در دنیای دیجیتالی بی معنی
می باشد. برای یک کشور که ادعا می کند که هرگونه کنترل ملی بر روی تولیدات خود دارد و یا اینکه از حقوق مالکیت معنوی آثاری که توسط این کشور تولید شده است حمایت می کند، تشخیص اینکه آیا اثری از یک نویسنده در اینترنت توزیع شده است، کار مشکل و اغلب غیر ممکنی می باشد.
با ظهور آنچه انقلاب صنعتی سوم خوانده می شود مهارت و دانش منبعی قابل نگهداری می باشد که در دراز مدت سودمندی رقابتی دارد. در اقتصاد جهانی یک سیستم جهانی حقوق مالکیت معنوی نیز مورد نیاز است. از آنجا که کتابخانه و صنعت اطلاع رسانی تنها کانالهای توزیع اطلاعات محسوب می شوند.، برای مقابله با تخطی هر فردی که به عنوان کاربر محسوب می شوند مسئولیت مشترکی را دارند.

● کم کردن شکاف تکنولوژیکی:

قبول سریع تکنولوژی سریع برای موفقیت امری حیاتی محسوب می شود. ارتباط تحول الکترونیکی با پیشرفت ارتباطات ما را مجبور می کند که به فراتر از امروز بنگریم و برای فردا آماده شویم. تغییر مواد چاپی به شکل دیجیتالی کار مشکلی خواهد بود. در این هزاره جدید ما بایستی فاصله بین مدارک چاپی با دیجیتالی، مدارک کتابخانه ها با دانش پایه کتابخانه ها، متخصصین IT با متخصصین اطلاع رسانی و جستجوگران با تولید کنندگان اطلات را کم کنیم.
قبول تکنولوژی یک چیز است و رشد آن چیز دیگری می باشد. این دو گانگی از خود موضوع است. به منظور تشویق و تبلیغ ارتقاء مداوم کتابخانه های دیجیتالی، هر کشوری باید کمیته هماهنگ کننده ای را برای تأثیر گذاشتن بر مؤسسات مختلف ـ به خصوص افرادی که در زمینه کامپیوتر و ارتباط از راه دور فعالیت می کنند ـ تأسیس کند.
هند ـ بخصوص ـ به دلیل اینکه تکنولوژی تمام اعصار و دوران ها را مورد استفاده قرار می دهد، به یک تغییر شکل کامل در سیاست اطلاع رسانی خود به منظور هموار کردن مسیر برای ایجاد کتابخانه های دیجیتالی، نیاز دارد.
واقعیت های جهانی جدید در ارتباط با تکنولوژی ارتباطات، نظم سیاسی و فرهنگ ها بایستی مورد توجه قرار گیرند.
شکی نیست که تکنولوژی، تمام مردم جهان را در کنار هم قرار می دهد. اما به طور اساسی بسیاری عوامل فرهنگی مردم را تقسیم و جدا می کند. تنش موجود در بین کشورهای قوی و ضعیف از نظر تکنولوژی هم اکنون فشارهای سیاسی را در جهان به وجود آورده است، که موجب به خطر افتادن نظم و صلح جهانی در قرن ۲۱ می باشد.

یادداشتها:

[۱]. Samuel Johnson
[۲] . Cohen and Cohen, ۱۹۶۰, p.۲۰۹
[۳]. Dian Crawford
[۴]. Kaul, ۱۹۹۸, P. ۱۷۳
[۵]. On line
[۶]. Off line
[۷]. WWW
[۸]. EDI
[۹]. Kaul, ۱۹۹۸, pp.۳۹,۱۱۹
[۱۰] . Ackerman
[۱۱] . Fielding
[۱۲] . IT
[۱۳] .
[۱۴] . Human Development Report, ۱۹۹۸
[۱۵] . Ludwing Wittgen Stein
[۱۶]. Hutchinson Encyclopedia, ۱۹۹۷, p.۶۱۱
[۱۷] Action Plan for Knowledge for All
[۱۸] Throw, ۱۹۹۷
[۱۹] Diolomatic
[۲۰] Performances and Phonogrames
[۲۱] Bruse Lehman

منبع:شبکه فن‌آوری اطلاعات ایران

---

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله