نقش کتابداران مدارس در پیشرفت و پشتیبانی از سواد اطلاعاتی

اگر چه معانی متنوعی برای سواد اطلاعاتی توسط مؤسسات آموزشی ، سازمانهای تخصصی و اشخاص ، توسعه یافته است ، احتمالاً ریشه ی اکثر تعابیر رایج از سواد اطلاعاتی مربوط به تعریف پیشنهاد شده در انتهای گزارش کمیته ی سواد اطلاعاتی ریاست جمهوری در انجمن کتاب خانهی آمریکاست ( PLOTNICKU، ۲۰۰۰) . داشتن سواد اطلاعاتی یعنی یک شخص باید بتواند اطلاعات مورد نیاز خود را تشخیص داده و مکان آن را بیابد و ارزیابی نماید و به طور مؤثر برای رفع نیاز اطلاعاتی خود مورد استفاده قرار دهد .( American Library Association ۱۹۸۹)
از آن جایی که اطلاعات ممکن است به چند شکل ارایه شود واژه ی اطلاعات به بیش از منابع چاپی اطلاق می گردد .پیشرفت ها در تکنولوژی اطلاعات و ارتبا طات ، روش های دستیابی ، انتشار و سازماندهی و نمایش اطلاعات را دگرگون کرده است .انجمن کتابخانه کالیفرنیا (CLA) مشخصات شخص دارنده ی سواد اطلاعاتی را توصیف نموده است .چنانچه کسی این۳ مشخصه را داشته باشد دارای سواد اطلاعاتی است .
الف) سواد خواندن و نوشتن
ب) سواد محاسباتی ( توانایی اداره کردن تکنولوژی و بهره گیری از نرم افزار)
ج) سواد رسانه ای ( ساختن، دستکاری و جمع آوری رسانه های گوناگون از اطلاعات منتشر شده جهانی ( California Library Association ۱۹۹۶ )
اگر چه میزان سواد اطلاعاتی به وسیله ی مهارت های پایه ای یا تلاشی که امروزه شهروندان برای انجام فعالیت ماهرانه و موفقیت در زندگی روزانه ی خود بدان نیاز دارند مشخص می گردد.

● سواد اطلاعاتی و برنامه ی دوازده گانه

تکنولوژی در مدارس شامل : رایانه ها ، تلویزیون ها، تجهیزات ویرایش دوربین های ویدیویی و استودیوهای تلویزیونی هم چنین دستیابی پیوسته به فهرست های رایانه ای، اطلاعات الکترونیکی محلی به طور فزاینده، پایگاه اطلاعات اینترنتی می گردد. مفهوم سواد اطلاعاتی همان گونه کهانجمن کتابخانه کالیفرنیا ارایه نموده است در خصوص توجه به پیشرفت تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات ( ICTS ) می باشد .
چارچوبی که انجمن کتابخانه ی کالیفرنیا برای تعریف کردن مهارت های سواد اطلاعاتی استفاده نموده و از نظر کتابخانه ی آموزشگاه مخصوصاً بحث و تبادل نظر ممکن است بتواند بسیاری از راه های اصلی آموزش تکنولوژی های اطلاعات و ارتباطات را در مجموعه ی کتاب خانه تسهیل نماید.

● سواد خواندن و نوشتن

کتابداران مدارس همواره مدافع و سرمشقی برای سواد اطلاعاتی بوده اند . به طور سنتی جست و جوی منابع چاپی مستلزم حضور در محل کتاب خانه ی آموزشگاه بود . دانش آموزان از ابتدا روش های دسترسی به منابع را می آموختند و قدردان منابع موجود در کتاب خانه بودند . بودجه ی مناسب باید برای منابع چاپی تأمین می گردید تا انتخاب منابع مطالعاتی لذت بخش و دستیابی به اطلاعات مورد نیاز برای پژوهش و طرح های تحقیقاتی دانش آموزان تداوم می یافت .

● سواد محاسباتی ( توانایی اداره کردن تکنولوژی و بهره گیری از نرم افزار )

مرکز رسانه ی آموزشگاه امکان دسترسی به منابع در مجموعه های محلی را از طریق فهرست های پیوسته فراهم می کند . دانش آموزان می توانند به منابع اطلاعاتی بر روی دیسکهای فشرده ی شبکه و پایگاه های اطلاعاتی پیوسته دسترسی داشته و از آن استفاده نمایند . تکنولوژی های اطلاعاتی تلاش می کنند تا روش های دیگری بریا ارایه ی تحقیقات آموزشی و دانش آموزی پیشنهاد نمایند . هم اکنون دانش آموزان توانایی استفاده از نرم افزارهایی از قبیل :
▪ برنامه های واژه پرداز
▪ صفحه گسترده
▪ اسلایدهای نمایشی
را به دست آورده اند .
سواد رسانه ای ( ساختن، دستکاری و جمع آوری رسانه های گوناگون از قبیل: تصاویر، صدا، فیلم )
سواد اطلاعاتی آموزش آموزش را به وسیله ی ایجاد و پرداختن به آن حمایت می کند وارایه کنندگان این فرضیه مدعی هستند که دانا شدن هر شخص نیرومندتر از به خاطر سپردن صرف اطلاعات است . دانش آموزان انگیزه ی قوی برای به دست آوردن اهداف واقعی در دستیابی به اطلاعات، تکرار تمرینات و شنیدن سخنرانی ها ندارند . البته آن ها ترجیح می دهند به سوی ایجاد ارتباط، برنامه ریزی، کاوش کردن، ایجاد،جست و جو، همکاری، ابتکار و استراتژی تشریک مساعی برای رفع نیاز دانش آموزان جهت به دست آوردن نقش فعال تری در فرآیند یادگیری اقدام نمایند ( Schneiderman;۱۹۹۴) .
تکنولوژی کامپیوتر به وسیله ی پردازش لغات، پایگاه های اطلاعاتی، شبکه ها، برنامه های گرافیکی، صفحه گسترده ها ( برنامه های محاسباتی ) و نظایر آن به دانش آموزان این توانایی را می دهد که بتوانند اهداف خود را که به نحو چشمگیری ارزشمندتر است پی گیری نمایند .
فرآیند پژوهش شامل :
▪ جمع آوری و به دست آوردن اطلاعات از منابع اطلاعاتی گوناگون،
▪ ارزیابی صحیح، ارزیابی و ارزش یابی مجدد اطلاعات،
▪ در هم آمیختن اطلاعات به دست آمده
▪ و اشاعه ی نتایج به دست آمده از پژوهش به دیگران .
در نهایت ممکن است دانش آموزان نتایج پروژه ی تحقیقاتی خود را در قالب :
▪ فیلم ویدیویی،
▪ اسلایدهای آموزشی ( Power Point)،
▪ یک پروژه ی فرا استودیویی ( a kidpix or Hyper studio project )
▪ و یا پروژه ی تحقیقاتی خود را در قالب صفحات وب ارایه نمایند .
متخصصان رسانه ای مدارس می توانند دریچه های اطلاعات را بگشایند و سکوی پشتیبانی و افزایش سطح محیط آموزشی مدارس را فراهم نمایند .

● سواد شبکه ای ( جست و جو کردن و بازیافتن اطلاعات انتشار یافته ی جهانی )

در قلب یک کتاب خانه ی خوب آموزشگاهی یک برنامه ی خوب قابل دسترسی برای برنامه ریزی معلمان جهت یکپارچگی مهارت های سواد اطلاعاتی در حوزه ی برنامه های آموزشی وجود دارد . متخصصین رسانه ای به معلمان جهت یکپارچه سازی تکنولوژی برای مهارت های آموزشی در زمینه ی مهارت های سواد اطلاعاتی و فراهم نمودن آموزش می توانند در حوزه هایی نظیر، استفاده از اینترنت در حوزه ی موضوعات آموزشی دوره ی تحصیلاتی را یاری نمایند . اغلب کتابدار آموزشگاه تنها کسی در آموزشگاه است که می تواند پیشنهاد تخصصی در خصوص توسعه ی کارگاهی در زمینه ی استفاده از تکنولوژی برای یکپارچه نمودن مهارت های سواد اطلاعاتی واحد آموزشی ارایه نماید. یک شخص با سواد اطلاعاتی نحوه ی چگونگی سازماندهی اطلاعات و ارایه ی اطلاعات بازیابی شده و مهارت جست و جوی اطلاعات درخواستی در اینترنت و پایگاه های اطلاعاتی را می داند .کتابداران مدارس به خاطر همکاری با معلمان به دانش آموزان برای توسعه ی مهارت های سواد اطلاعاتی جهت درک پیچیدگی چگونگی سازماندهی اطلاعات خواه به صورت چاپی یا الکترونیکی کمک می کنند .

● سواد اطلاعاتی و آموزش کتابداران مدارس

ما در چه جایگاهی هستیم و چه کاری را می خواهیم انجام بدهیم ؟
کتابداران مدارس به تعداد زیادی از استفاده کنندگان خدمات ارایه می نمایند . ۹۶ درصد از مدارس عمومی درایالات متحده دارای مراکز رسانه ای کتاب خانه می باشند . در حالی که ۸۰ درصد از مدارس خصوصی دارای مراکز رسانه ای کتابخانه می باشند . ( US Department Ec-cation ;۱۹۹۸)
متخصصین رسانه ای کتابخانه ها دارای استعداد بالقوه ای برای ایجاد تأثیر چشمگیر بر محیط آموزشی در مدارس مخصوصاً در حوزه ی سواد اطلاعاتی می باشند . در مارس ۱۹۹۸ گردهمایی ملی برای سواد اطلاعاتی (NFIL ) که با شرکت بیش از ۶۵ سازمان ملی برگزار شد " گزارش پیشرفت سواد اطلاعاتی " توسط کمیته ی سواد اطلاعاتی ریاست جمهوری وابسته به انجمن کتاب خانه ی آمریکا ( ALA ) تهیه و در انتهای گزارشی نیز که در سال ۱۹۸۹ انتشار یافته بود توصیه هایی را ارایه کرده بودند .
پنج توصیه در گزارش ۱۹۸۹ ارایه شده بود : آموزش معلمان و توقع عملکرد آنان را در ارتباط با سواد اطلاعاتی باید اصلاح گردد . گزارش گردهمایی ۱۹۹۸ نشان داد که در این زمینه پیشرفت هایی به عمل آمده است .
( Forum on Information Literacy;۱۹۹۸ National)
تمامی برنامه های آموزش معلمان باید شامل دانش سواد اطلاعاتی و درک پیامد های آن باشد . کتابداران مدارس نیز به نوعی آموزگارند. مسؤولین دانشگاه ها برای آموزش کتابداران مدارس در طی تمامی دوره ها باید تکنولوژی را القا نموده و الگوی سواد اطلاعاتی را برای دانشجویان بعد از دوره ی لیسانس مطرح نمایند .
تغییرات گسترده ی تکنولوژیکی محیط جذابی را در مدارس به وجود آورده اند . متاسفانه برخی از برنامه های تدارک دیده شده برای کتابداران مدارس محیط تکنولوژیکی مناسبی را برای آن که دانشجویان بتوانند مهارت های ضروری برای هدایت آموزشی را به دست بیاورند فراهم نمی کنند . ( HIndes.۱۹۹۹) برنامه های کتاب خانه های آموزشگاهی از ۵ تا ۱۰ سال گذشته شایسته ی نیازهای کتابداران مدارس امروزی یا دانش آموزان مدارسمان نبوده اند . تغییرات تکنولوژیکی به وجود آمده در فرهنگ و مدارس ما باید در تربیت کتابداران مدارس منعکس گردد.

● سواد اطلاعاتی به عنوان الگویی برای کتابداران مدارس

مهارت های سواد اطلاعاتی کتابداران مدارس زمینه ی آموزش گروهی مفید و قابلیت های مؤثر را در مدارس به وجود آورده است . همان گونه که یک مربی از کتابداران مدارس است . من دایماً در شگفتم از توانایی هایی که کتابداران مدارس در مدارسشان اعمال می کنند . آنان صفحات وبی را برای فراهم کردن و بالا بردن سطح دستیابی به منابع اطلاعاتی در مدارسشان ایجاد کرده اند .
آنان راهنماهای تصویری ای تهیه کرده اند به نحوی که دانش آموزان بتوانند برنامه های خبری روزانه و پروژه های آموزشی را بنویسند ، بسازند و منتشر کنند . ایشان راهنماهای تصویری را برای مرکز رسانه ای خود نوشته و ایجاد نموده اند .
آن ها مسیریاب های واقعی برای آسان کردن دستیابی به منابع اینترنتی ایجاد کرده اند . ایشان ضمن مکان یابی سایت های اینترنتی مفید و ایجاد وبلاگ هایی مطابق برنامه های آموزشی به پشتیبانی از پژوهش در زمینه های موضوعی پرداختته اند . آنان کتاب خوانی ومطالعه را از طریق تکنولوژی برنامه های مشوق و متنوع ارتقا بخشیده اند . آنان اسلایدهای نمایشی نیز برای افزایش مشارکت در برنامه های جایزه ی کتاب ساخته اند . آنان سیستم های اتوماتیک و یکپارچه را برای مکان یابی راحت تر منابع اطلاعاتی اداره می کنند. ایشان کتاب شناسی های موضوعی را پدید آورده اند .
آنان اغلب راهنماها و نمونه هایی از روش و چگونگی استناد صحیح به منابع مرجع تهیه و در شبکه ی داخلی کتاب خانه ذکر کرده اند . ایشان به طور پیوسته از پایگاه های اطلاعاتی برای مرور و بررسی کتاب ها استفاده می کنند . آنان به دانش آموزان برای توسعه ی پروژه های چند رسانه ای شان جهت استفاده در کلاس و جشنواره های رسانه ای یاری می رسانند . ایشان امکان پیشرفت کارکنان در بسیاری از زمینه ها از جمله افزایش و ارتقای مهارت های سواد اطلاعاتی را فراهم کرده اند . آنان با همکاری معلمان برای منابع اساسی آموزشی برنامه ریزی می کنند . آنان همه ی این موارد را به وسیله ی سفارش دادن کتاب ها ، منابع غیر چاپی و مدیریت و سازماندهی مرکز رسانه ای و کمک به دانش آموزان و معلمان برای بر آوردن نیازهای اطلاعاتی شان و پشتیبانی از سیستم منابع اساسی آموزشی انجام می دهند .
آیا کتابداران مدارس توانسته اند توانایی دانش آموزان را در شناخت و دستیابی به منابع اطلاعاتی و ارزیابی از این منابع برای حل مشکلاتشان توسعه دهند ؟ همانا پاسخ این پرسش بله می باشد . کتابداران مدارس فقط به دانش آموزان برای باسواد اطلاعاتی شدن کمک نمی کنند بلکه آنان هم چنین به مدیر و معلمان برای افزایش سواد اطلاعاتی شان نیز کمک می کنند . کتابداران مدارس الگوی اشخاص با سواد اطلاعاتی هستند که واقعا توانایی انجام فعالیت را دارند.

---

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله