آشنايي با واقفان بزرگ (حاج محمد تقي اتفاق)
معرفي حاج محمد تقي اتفاق واقف بزرگ
بنابر آن بود که در هر شماره مجله ـ در حدّ امکان ـ به معرفي يکي از واقفان بزرگ کشورمان بپردازيم، اما به دلايلي ناخواسته، اين آرزوي عظيم چندي در معرض ناکامي و نامرادي افتاد و به ميدان عمل در نيامد. اينک برآنيم که بر اين خواست و نيّت ديرينه، جامه عمل درپوشانيم. هم از اينرو، به سراغ يکي از رادمردان و نيکوکاران روزگار رفتيم که سالهاي پرثمر زندگاني خويش و سرمايه عمري تلاش و تکاپو را وقف رضاي ايزد متعال و منفعت اجتماع و رونق و رواج دين و زندگي مردم کرده است.
در آخرين روزهاي پاييز که درختان را رونق ايام طراوت از دست شده بود، در نقطهاي از تهران در خانهاي با معماري سنّتي و اصيل به ميهماني حاج محمدتقي اتفاق درآمديم و ايشان ما را با انبوهي از خاطرات و عکسها و نامهها و اسناد باارزشي از سالهايي دور، به سفري شيرين و رؤيايي بردند و بااخلاص و فروتني بسيار، از خدمات فراوان خويش، اندکي را بازگو کردند که اينک تقديم خوانندگان گرامي ميگردد.
حاج محمدتقي اتفاق فرزند حاج کريم در سال 1325هـ.ق در تهران متولد شد و از هشت سالگي بنا به اقتضاي محيط و موقعيت خانوادگي به بازار آمد، اما به مقتضاي گرايش دروني به علم و علماي دين، از کار درس و مدرسه نيز غافل نماند و پارهاي از کتابهاي حوزوي را نزد اساتيد آموخت. به قول خودشان، در اين عمر طولاني و متبرک که بر 90 سال بالغ ميگردد، سر و کار و رفت و آمد و مراوده و معاشرت ايشان پيوسته با علما و فضلاي صاحب نام و معرفت بوده است. و به سابقه همين کشش و خواهش فطري و ذاتي، سرمايه زندگاني خويش را جز در راه خير و صلاح و راستي و درستي خرج نکرده است.
از مهمترين آثار خيرات و مبرّات ايشان، بناي مدرسه علمي نجف است موسوم به «جامعة النجف» که از مدارس علمي طراز اول اين شهر به شمار است و فارغ التحصيلان و درسخواندگان اين مدرسه در ايران و عراق و ساير کشورهاي اسلامي، منشأ خدماتند و صاحب اسم و اعتبار.
اين مدرسه، ساختماني است چهارطبقه با 13 هزار متر زيربنا که زمين آن در همان روزگاران به ده هزار دينار عراقي خريداري شده است و در آن هنگام، جز بياباني دور از آب و آباداني نشانهاي نداشت. به واسطه بُعد مسافت آن با مرکز شهر و با توجه به امکانات 50 سال پيش، خشت خشت آن با دشواريها و مشقّـات فراوان به روي هـم چيـده شـده و اگـر نبود عنايت پروردگـار و پشتيباني علماي بزرگ نجف، شايد به چنين سرانجامي نيکو نميرسيد. حاج اتفاق ميگويد:
«در ميان کار، عدّهاي قصد سنگاندازي و دلسرد کردن مرا داشتند، اما علماي اعلام و روحانيون طراز اول نجف با نوشتن نامه و فرستادن پيغام مرا در اين امر قوّت قلب بخشيدند.»
وي آنگاه دستخط عدّهاي از اين بزرگان را پيش روي ما برميگشايد: آيات عظام حکيم، شاهرودي، خويي، صدر
بادکوبهاي، محمدباقر زنجاني، عبدالکريم زنجاني، محمدجواد طباطبايي، بجنوردي، فيروزآبادي و علي موسوي حلّي رحمةاللّه عليهم.
کار احداث اين ساختمان، هشت سال به طول انجاميد و در سال 1378هـ.ق، در شب افتتاح آن، عدّه زيادي از علما، قضات، رؤسا و شخصيتهاي سرشناس عراق شرکت داشتند. معمار اين مدرسه، آقاي لرزاده از معماران معروف آن دوره است که بسياري از بناهاي مذهبي، نام ايشان را بر خود دارد، از جمله مسجد لرزاده در ميدان خراسان تهران.
و اما از ديگر آثار آقاي حاج محمدتقي اتفاق، سفارش ساخت درِ طلاي حرم مطهر حضرت علي (ع) است که صنعتکاران و هنرمندان اصفهان به مدت دو سال ذوق و هنر خويش را ـ از سر شوق و شيفتگي به خاندان عترت و طهارت ـ در آن تعبيه کردند تا اين متاع گرانبهاي معنوي، با آبرومندي تمام بر ديوارهاي مرقد مبارک آن حضرت قامت آرايد. همچنين است در حرم مطهر حضرت سيدالشهدا در کربلا، که هم به همّت و هزينه ايشان ساخته شده است.
به اين آثار، ميتوان بيمارستان جاويد تهران و مسجد امامزاده زيد را در بازار تهران ـ پشت هنرستان حافظ ـ افزود؛ و جز آن به کمکهاي مادي و معنوي بسيار ايشان به بعضي از بيمارستانهاي کشور و دستگيري گرفتاران و درماندگان اشاره کرد.
حاج محمدتقي اتفاق به واسطه انس و الفت ديرينهاي که با کتابهاي احاديث و روايات دارد، اوقات فراغت را به جمعآوري احاديث و ادعيه و آيات و روايات در موضوعات مختلف ميگذراند و از اين رهگذر، چندين مجموعه حديث و دعا و روايت فراهم آمده که از جمله آنها جواهرالکلمات است که در نجف اشرف به چاپ رسيده و طريقالجنان که کتابي است مختصر در ادعيه مذهبي، و به صورت اُفست چاپ شده است و کتاب ديگر، حقيقة الايمان و فضيلة الانسان که مجموعهاي است از 450 حديث از پيامبر اکرم و ائمه اطهار عليهم السلام.
براي ايشان از خداوند منّان آرزوي طول عمر و توفيق خدمات بيشتر به اسلام و امت اسلام را مسئلت داريم.
لازم به توضيح است همانگونه که در مصاحبه اشاره شده است، در حين انجام کار و احداث مدرسه علميه در نجف اشرف عدّهاي ناشناس با ارسال نامههايي به محضر مراجع وقت نسبت به احداث آن مدرسه اعتراضات و اشکالاتي را مطرح نمودند. اين امر موجب دلسردي باني مدرسه آقاي حاج اتفاق گرديده و ايشان طي نامههاي جداگانه از محضر مراجع عظام تقاضاي اظهارنظر نموده بود و آن بزرگان نظرات خود را مفصلاً مرقوم فرمودند که کليشه آنها را در اين صفحات درج کرديم و به عنوان نمونه بخشي از آنها را در اينجا نقل ميکنيم:
آيتاللّه العظمي حکيم:
«... راجع به عزم خودتان برتأسيس و بناي مدرسه از جهت شاگردان دبستان جعفر بن محمد عليه و علي ابائه الکرام افضل التحية والسلام در جوار مولي الموالي که اين خود يک صدقهايست جاريه شرحي مرقوم داشته بوديد البته اين عزم، عزم مقدس و عمل قابل تقدير و شايسته تمجيد ميباشد. اينجانب سالها بود که در اين فکر بودم زيرا که بحمداللّه در اين ايام روزبروز بر تعداد طلاب افزوده شده و در مدارس جائي نمانده است، ولي متأسفانه تا کنون چنين فرصتي بدست نيامد و حال آنکه عدهاي از آقايان طلاب را در منازل شخصي اهالي جا داده و به فراخور حالشان اطـاق يا منزل در بست برايشـان کرايه ميشود، بهرحال توفيق با حضرت حق جلّوعلا است.
زهي سعادت جنابعالي که در اين فکر افتاده و موفق شدهايد و سابقه خانوادگي و دودمان خود را که هميشه در اينگونه اعمال پيشقدم و همواره به عالم ديانت و تشيع خدمتگذار بودهاند، محفوظ داشتهايد. اميد دارم که جنابعالي در اثر اين اقدام شرافتمندانه از مصاديق (من يعظم شعائراللّه) بشمار رفته و در انجام آن به اسرع وقت موفق شويد، راجعبه مناسبت محل استفسار نموده بوديد. گرچه داخل شهر اگر ممکن ميشد بهتر بود ولي باز هم بحمداللّه در اثر مساعي قرةالعين عزيزم آقاي کلانتر بهترين جائي که ممکن بود تهيه شود، تهيه گرديد و عنقريب آن نقطه يکي از نقاط معموره خواهد شد...».
آيتاللّه العظمي بجنوردي:
«... اما اشکالشان به اينکه نجف مدرسه خرابه زياد است و احتياج به مدرسه ندارد کذب محض است السّاعه در غالب حجرات بعضي از مدارس با کمال کوچکي حجره دو نفر طلبه زندگي ميکنند و عدّهاي از آقايان طلاّب بيجا و مکان ماندهاند و اما اشکالشان به اينکه طلبهها گرسنه و معطلند، اولاً اينطور نيست و ثانيا اگر اينطور بود پس چرا آقاي بروجردي دامظله اينکار را کرد و اينها چرا آن وقت اين اشکالات را نکردند و ثالثا اگر پولي که در اين مدرسه خرج ميشود بر آقايان طلاب قسمت نمايند، خرج يکماهشان بيشتر نخواهد بود. اينها که ميگويند سختي ميکشند بگذار يکماه ديگر سختي بکشند در عوض يک مدرسهاي که موجب عظمت نجف و شيعه و حوزه علميه است درست بشود و از براي اهل علم آبرويي پيدا شود، در زمان مرحوم خلد آشيان آقاي آقاسيّد ابوالحسن رضواناللّه تعالي عليه شايد بيشترازاين مبالغ همهماهه بهآقايان ميرسيد چه شد وچه کردند و اگر يکي دو مدرسه صحيح و مرتب درست ميشد و يک مقداري کمتر به آقايان داده ميشد آن هم فقط ظرف دوسهماه البته بهتر بود...»
آيتاللّه العظمي ميرزا محمّدباقر زنجاني:
«... صحيح است در نجف اشرف مدارس قديمي زياد است و عدّهاي از آنها محتاج اصلاح و تعمير است و موقوفاتي که مصرف تعمير بشود، ندارند و يا اگر داشته باشند وصول نميشود که در تعميرات آنها صرف بشود وليکن اينجهت مقتضي اين است که وجود محترم و امثال وجود محترم را تنبه نموده و تشويق نمايند که اينجهت را هم منظور نظر داشته و در مواقع مقتضي در تعميرات آنها هم مساعي جميله مبذول بفرمايند نه اينکه از انجام يک مشروع مقدس که اهل علم به ملاحظه ضيق مکان شديدا احتياج به آن دارند، منصرف بنمايند.
و البته خاطر محترم مستحضر است که حضرت آيتاللّه فيالارضين آقاي بروجردي دام ظله العالي جديدا در نجف اشرف مدرسه جليله احداث فرمودهاند و فعلاً عده کثيري از آقايان اهل علم در اين مدرسه به رفاهيّت مشغول تحصيل هستند البته فعل ايشان براي وجود محترم اسوه حسنه بوده و رافع هر نحو تشکيکات خواهد بود. انشااللّه تعالي.
منبع:ميراث جاويدان
