نویسنده: حسن انوشه
تاریخ طبرستان، کتابی به فارسی در تاریخ ناحیه‌ی تاریخی طبرستان نوشته‌ی بهاءالدین محمد بن حسن بن اسفندیار کاتب آملی (م 618 ق). این کتاب که تنها اثر بازمانده‌ی ابن اسفندیار است، تاریخ بخشی از کران جنوبی دریای خزر از روزگار داستانی تا زمان مؤلف است و سرشار از آگاهیهای سودمند و دست اول درباره‌ی دودمانهای کوچک طبرستان، به ویژه علویان، باوندیان، زیاریان و فرمانروایان عرب ناحیه می‌باشد. تاریخ طبرستان که به نثری کمابیش ساده و روان نوشته شده در دو بخش تدوین یافته که بخش اول آن «از ابتدای دولت آل وشمگیر و آل بویه و مدت استیلای ایشان بر طبرستان است». ابن اسفندیار پس از دیباچه‌ی کتاب، ترجمه‌ی خود را از نامه‌ی تنسر، هیربد بزرگ روزگار شهریاری اردشیر بابکان به پدر شوارگر شاه از شاهان طبرستان که ابن مقفع آن را به عربی ترجمه کرده بود آورده و با ترجمه و افزودن این نامه به کتاب خود یکی از مهمترین منابع اوایل دوره‌ی ساسانی را حفظ کرده است. مؤلف با اینکه مذهب شیعی دارد و تمایلات شیعی خود را در جا به جای کتاب نشان می‌دهد چنانکه در نامه‌ی تنسر شعرهای عربی و فارسی، پاره‌ای آیات قرآنی و نیز سخنانی از علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) وارد می‌کند، در سراسر کتاب به رویدادهای سیاسی نگرشی بی‌طرفانه دارد. از داداه‌های بسیار ارزنده‌ی تاریخ طبرستان اشعاری است که نویسنده از شعرای مازندران که به زبان طبری گفته‌اند نقل می‌کند و بدین ترتیب شماری قصیده و غزل را که یادگارهای گرانبهای گویش طبری قدیم است از نابودی نگه داشته است. تاریخنگاران آینده، به ویژه سید ظهیرالدین مرعشی در نوشتن تاریخ طبرستان و رویان و مازندران از مطالب تاریخ طبرستان فراوان بهره برده‌اند. عباس اقبال آشتیانی تاریخ طبرستان را ویراسته و در دو مجلد به چاپ رسانده است (تهران، 1320 ش). ادوارد براون خاورشناس انگلیسی (م 1926 م) نیز این کتاب را با اندکی اختصار به انگلیسی ترجمه کرد، و در 1905م در لیدن و لندن به چاپ داده است.
کتابنامه:
کاروند کسروی، 11؛ نامه‌ی تنسر، تصحیح مینوی، تهران، 1345 ش. منبع:
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول.
