شادیهای پسندیده و ناپسند

شکی نیست که انسان فطرتا طالب نشاط و شادی است، مهم، مصادیق شادی است که برخی گمان می کنند با ثروت اندوزی، استفاده از موسیقی های مبتذل و شرکت در مجالس گناه و فساد و استفاده از تجملات زندگی، می توانند خوشی و شادی را برای خود فراهم سازند، ولی واقعیت این است که نشاط زندگی در گرو روحیات انسان است؛ برخی از انسانها به محض مواجهه با مشکلات، زندگی را بر خود و دیگران تیره و تار می سازند و بعضی نیز بر مشکلات می خندند و با نشاط و خونسردی آن را حل می کنند. در اینجا به چند نمونه از شادیهای پسندیده اشاره می-شود:

الف – ملاقات با برادران دینی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در وصیت خویش به علی علیه السلام فرمود:
«یا علی! ثَلاث فَرِحاتٍ لِلمؤمِنِ فِی الدُّنیا: لِقاء الاِخوانِ وَالافطار مِنَ الصِّیامِ وَ التَّهَجُّدُ فی آخَرِ اللَّیلِ».
«ای علی! برای مؤمن در دنیا سه خوشحالی است: دیدار برادران دینی، افطار از روزه و شب
زنده داری در آخر شب».
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند به حضرت داود فرمود: «ای داود! با ارتباط بامن شادی کن و از یاد من لذت ببر».

ب – شنا

یکی از تفریحات سالم و مفید «شنا» است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«خَیرٌ لَهوِ المُؤمِنِ السَّباحَهُ».
«بهترین تفریح مؤمن، شناست».

ج – شادی برای حل مشکلات علمی

یکی از شادیهای معقول و سازنده، شادی برای رشد علمی و رفع مشکلات علمی است. کسانی که عشق به مطالعه و دانش دارند، لحظه های تحصیل و مطالعۀ خود را بهترین لحظه ها می دانند. یکی از بزرگان می فرمود: «بهترین شادی و تفریح من، زمانی است که مطالعه می کنم».
دربارۀ «شیخ طوسی» گفته اند: «گاهی تا صبح روی مسأله ای فکر و مطالعه می کرد، وقتی بر حل آن مشکل موفق می شد، آنچنان بهجت و مسرتی به او دست می داد که فریاد می کرد: اَینَ المُلُوکُ وَابناءُ المُلُکِ؛ پادشاهان و پادشاه زادگان که شبها را به عیش و عشرت و لذت به سر می بردند کجا هستند که بیایند و این لذت ما را درک کنند؟!».
دربارۀ «احمد بن احمد خوارزمی» معروف به «ابوریحان بیرونی» حکیم، ریاضی دان، طبیب و ستاره شناس معاصر «ابوعلی سینا» آمده است: «در آخرین لحظات عمرش، بعضی از اصحابش به عیادتش آمدند، دیدند او در بستر مرگ قرار گرفته و سخت ناراحت است، در همین حال، ابوریحان به یکی از آنان گفت: مسألۀ ریاضی «جدات هشتگانه» را برایم به روشنی بیان کن، او گفت، اکنون، در این حال؟! بیرونی گفت: آقاجان آیا من از دنیا بروم و این مسأله را بدانم بهتر از این نیست که بمیرم و آن مسأله را ندانم.
عیادت کننده گوید: مسأله را برایش بیان کردم و پس از چند لحظه او از دنیا رفت».

د – ذکر و یاد خدا

یکی از عوامل نشاط و دلخوشی مؤمنین، یاد خداست. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در بخشی از حدیث معراج می فرماید:
«نَعیمُهم فِی الدنیا ذکری و مَحَبتی و رِضایی مِنهُم».
«دلخوشی مؤمنان در دنیا به ذکر، محبت و رضای من است».
کسی که به خدا محبت دارد، طبعا به یاد اوست و از یاد او لذت می برد و تمام دلخوشی و لذتش به این است که به یاد او مشغول باشد؛ چنانکه در دعای سحر امام سجاد علیه السلام می خوانیم: «بِذِکرِکَ عاشَ قَلبی... با یاد تو دلم زنده است.» اگر یاد تو نباشد، دل من می میرد؛ چون به غیر تو دلخوشی و امیدی ندارم.
بزرگترین لذت در این است که انسان احساس کند محبوبش از او راضی و خشنود است، محبت های عادی بشر نیز چنین هستند، انسان وقتی به کسی محبت می ورزد به این دلخوشی است که رضایت محبوبش را نظاره گر باشد و اگر احساس کند محبوبش ناراضی است، غمگین می شود.

هـ - تشکیل مجالس جشن و شادی برای احیای ارزشها

یکی از شادیهای مثبت، تشکیل مجالس جشن و سرور به مناسبت روزهای شادی معصومان نظیر سالروز میلاد پیامبر صلی الله علیه و آله و موالید ائمۀ معصومین علیهم السلام و فرزندان گرانقدرشان همانند قمر بنی هاشم و یا زینب کبری، فاطمه معصومه و ... علیهم السلام و مناسبتهایی مانند: عید مبعث و عید فطر و قربان، عید غدیر، روز مباهله و لیلة المبیت، ازدواج امیرالمؤمنین و حضرت زهراء علیهاالسلام، آغاز امامت امام زمان علیه السلام در نهم ربیع الأول و یا به مناسبت مرگ دشمنان اهل بیت علیهم السلام در مجالس شادی که رنگ مذهبی دارد، مناسب است برنامه هایی مفید و سازنده و به شیوه های زیر تنظیم شود:
1- اجرای شعر و سرود.
2- اجرای مسابقات کتبی و حضوری متناسب با اقتضای مجلس. و می توان سؤالاتی را بصورت عمومی مطرح نمود تا در مجلس، هیجان بیشتری ایجاد شود؛ مثلا بگوییم اگر کسی یک آیه، یا یک حدیث، یا یک شعر، یا بهترین خاطره و ... در موضوع این جشن بگوید، جایزه خواهد داشت.
3- خاطره گویی متناسب با موضوع جلسه؛ مثلا اگر موضوع جلسه جشن ازدواج است، خاطرات شیرین از عروسیها مطرح شود.
4- لطیفه های مناسب گفتن.
5- اجرای نمایشها، میان پرده و طنز.
6- می توان برای نشاط بیشتر جلسه، شماره های خاصی را در کارت دعوت و یا همراه با پذیرایی قرار داد یا براساس شمارۀ صندلیهای سالن و ... به قید قرعه، شماره ایی را اعلام و جایزه داد.

شادیهای ناپسند

انسان به طور طبیعی می خواهد در دنیا شاد باشد، و این شادی ها از راههای مختلفی پیدا می شود؛ گاهی این شادی ها، غم های طولانی را در پی دارد، مانند شادی هایی که از یک گناه پیدا می-شود. هرچند ممکن است انسان به واسطۀ آن گناه به طور موقت شاد شود، اما گرفتاری های بعدی را به دنبال خواهد داشت. کسانی هم که از راههای نامشروع مانند استعمال مواد مخدر، می گساری و ... خود را شاد می کنند. شادی آنان موقتی است و ممکن است به دنبال آن عمری را در بدبختی سپری کنند. این نوع شادی مطلوبیتی ندارد و عقل هم هیچ وقت چنین شادی را تجویز نمی کند که انسان لحظه ای از مواد مخدر استفاده کند، یک شادی کاذبی پیدا کند و بعد از مدتی معتاد شده خود و خانواده و جامعه اش را بدبخت کند.
در شریعت اسلام، برخی از شادیها ناپسند و مذموم است و مؤمنان باید از آنها بپرهیزند. در ذیل برخی از شادیهای ناپسند را می آوریم:

الف – شادیهای تمسخرآمیز

یکی از شادیهای منفی، شادیهای ظاهری تمسخرآمیز است که به منظور تحقیر و تضعیف حق، انجام می شود؛ مانند خندۀ فرعون در برخورد با دلایل منطقی و معجزات روشن حضرت موسی علیه السلام چنانکه قرآن کریم می فرماید:
(فَلما جائَهُم بِآیاتِنا اِذاهُم مِنها یَضحَکُونَ).
«چون آیات ما را بر آنها آورد، او را مسخره کردند و خندیدند».
این شیوۀ همۀ طاغوتها و جاهلان متکبر است که می خواهند بدین وسیله به دیگران بفهمانند که اصلا دعوت آنها قابل بررسی، مطالعه و جوابگویی نیست و ارزش یک برخورد جدی را ندارد.
در عصر حاضر نیز متکبّران و افراد خودخواه و فاسد، چنین رفتارهایی را به صورتهای متنوع، به زبان فیلم، طنز و ... دارند و برای اینکه حرف باطل خود را به کرسی بنشانند و زیر بار حرف حق نروند، برای آنها هر قدر دلیل و برهان آورده شود باز، با خندۀ تمسخرآمیز، سعی می کنند دلایل طرف خود را نادیده بگیرند و بر باطل، اصرار ورزند. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:
(اِنَّ الَّذینَ اَجرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذینَ امَنُوا یَضحَکُونَ).
«همانا (امروز) بدکاران بر اهل ایمان می خندند (و مسخره می کنند)».
بدکاران ، پیوسته به مؤمنان می خندند؛ خنده ای که از روح طغیان، کبر، غرور و غفلت ناشی
می شود. غافل از اینکه روزی می رسد مؤمنان به آنها بخندند؛ چنانچه قرآن کریم می فرماید:
(فَالیَومَ الَّذینَ امَنُوا مِنَ الکُفّارِ یَضحَکُونَ).
آری، روز قیامت بازتابی از اعمال انسان در دنیاست و در آنجا باید عدالت الهی اجرا شود و عدالت، ایجاب می کند که در آنجا مؤمنان پاکدل به کفار لجوج، معاند و استهزاءکننده بخندند. و این خود نوعی عذاب دردناک برای مغروران متکبر است.
در بعضی از روایات از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «در روز قیامت، دری از بهشت به روی کفارگشوده می شود و آنها به گمان اینکه فرمان آزادی از دوزخ و ورود به بهشت به آنها داده شده است، به سوی آن حرکت می کنند. هنگامی که به آن می رسند، ناگهان در بسته می شود و این کار چند بار تکرار می گردد و مؤمنان که در بهشت نظاره گر آنانند، به آنها می-خندند».

ب – شادی به زشتیها

افراد زشتکار دو دسته اند؛ دسته ای که به راستی از عمل خود شرمنده اند و نجات این دسته بسیار آسان است. دستۀ دیگری هستند که نه تنها احساس شرمندگی نمی کنند، بلکه به قدری مغرور و از خود راضی هستند که از اعمال زشت و ننگینشان خوشحالند و حتی به آن مباهات می کنند و دوست دارند مردم از آنها تمجید کنند. قرآن کریم دربارۀ چنین افرادی می فرماید:
(لاتَحسَبَنَّ الَّذینَ یَفرَحُونَ بِما اَتَواو و یُحِبُّون أن یُحمَدُوا بِما لَم یَفعَلُوا فَلا تَحسَبَنَّهُم بِمَفازَةٍ مِنَ العَذابِ وَ لَهُم عَذابٌ اَلیمٌ).
«ای پیغمبر! مپندار آنهایی که به کردار زشت خود شادمانند و دوست دارند که از مردم به اوصاف پسندیده ای که هیچ در آنها وجود ندارد، آنها را ستایش کنند، البته گمان مدار که از عذاب خدا رهایی یابند بلکه برای آنها عذاب دردناکی خواهد بود».
از این آیه استفاده می شود که فرح و سرور در برابر کار نیکی که انسان توفیق انجام آن را یافته، اگر به صورت معتدل باشد و مایۀ غرور و خودپسندی نگردد، نکوهیده نیست.

ج – شادی به لغزشهای دیگران

شکی نیست که هرکسی در طول زندگی، لغزشها و اشتباهاتی دارد و گاهی در موقعیتهایی قرار می گیرد که ممکن است مورد مضحکه و خندۀ دیگران قرار بگیرد؛ مانند لکنت زبان، توپوق زدن در سخن گفتن، یا به زمین خوردن و یا شکستهای زندگی که نباید در چنین مواقعی، خوشحال شویم.
علی علیه السلام فرمود:
«لا تَفرَح بِسَقطَهِ غَیرِک فَاِنَّکَ لا تَدری ما یَحدُثُ بِکَ الزَّمانُ».
«به لغزش دیگران خوشحال مشو؛ زیرا تو نمی دانی که زمانه با تو چه خواهد کرد».
تجربه نشان داده است هرکس در هر حال به دیگران بخندد، دیگران هم برای او خواهند خندید، متأسفانه افرادی هستند که اگر صدها خبر دربارۀ شادی و موفقیت دیگران بشوند، اصلا به روی خودشان نمی آورند،گویی چنان خبری را نشنیده اند ، در حالی که از شنیدن خبر شکست دیگران چنان به وجد و نشاط می آیند که آن را بزرگ هم می کنند، غافل از اینکه روزی ممکن است از خود آنان نیز چنین لغزشی سر بزند.

د – خنده های بی مورد

عرب بادیه نشینی به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید در حالی که بر ماده شتری چموش سوار بود پس از عرض سلام شترش او را ازآن حضرت دور می کرد. در اثر تکرار این جریان همراهان پیامبر به او خندیدند مرد عرب ناراحت شد و شترش را کشت. اصحاب به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کردند، مرد عرب شترش را کشت حضرت فرمود: بله دامنهای شما پر از خون آن شتر است شما خندیدید و او از رفتار شما عصبانی شد و آن را کشت.

هـ - شادی به گناه

از شادیهای ناپسند، شادی به گناه و عصیان است. علی علیه السلام فرمود:
«التَّبهُّجُ بِالمَعاصی اَقبَحُ مِن رُکُوبها».
«شادی به گناه، زشت تر است از انجام آن».
در روایت دیگر از امام سجاد علیه السلام نقل شده که فرمودند: «بپرهیز از خوشحالی به گناه چرا که خوشحالی به گناه از خود گناه بدتر و بزرگتر است».

و – شادی با دروغ

از شادیهای ناپسند، ایجاد شادی با گفتار دروغ است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
«وَیلٌ لِلَّذی یُحَدِّثُ فَیَکذِبَ لِیَضحَکَ بِهِ الَقومَ وَیلٌ لَه! وَیلٌ لَه! وَیلٌ لَه!».
«وای بر کسی که سخنی دروغ بگوید تا مردم را بخنداند، وای بر او! وای بر او! وای بر او!».

ز – خندیدن در تشییع جنازه

«علی علیه السلام در تشییع جنازه ای شرکت کرده بود، ناگهان صدای خندۀ مردی را شنید، در این هنگام فرمود: »گویی مرگ در دنیا بر غیر ما نوشته شده، گویی حق بر غیر ما واجب گشته، گویی این مردگانی را که می بینیم مسافرانی هستند که به زودی به سوی ما بازمی گردند، آنها را در قبرشان می گذاریم و میراث آنها را می خوریم و گویی بعد از آنها جاودان هستیم». از خنده-های نابجا خندۀ در تشییع جنازه است.
و نیز خنده و شادی در برابر افراد محزون و غصه دار صحیح نیست امام عسکری علیه السلام فرمود:
لَیسَ مِنَ الاَدَبِ اِظهارُ الفَرَح عِندَ المَحزون
از ادب انسانی دور است که انسان در برابر افراد محزون اظهار شادی کند.
مانند برپانمودن مراسم جشن و شادی در برابر افراد ماتم زده و عزادار.
گر لب پرخنده داری شادمان باش ولی
ترک شادی کن چو دیدی چشم گریان کسی

ح – مجالس خوش گذرانی

یکی از شیوه های ترویج فرهنگ ابتذال، فساد و تباهی، برگزاری مجالس لهو و خوش گذرانی است. افراد خودباخته ای که روح تقلید از فرهنگ غرب دارند، مجالس عیش و فساد برگزار
می کنند و یا در چنین مجالسی شرکت می کنند تا لحظاتی چند در عالم خوش گذرانی و بی خیالی باشند، مجالسی که با لهو و لعب موسیقی های مبتذل و احیانا رقص و پایکوبی و مفاسد دیگر، همراه است.

ط – شادی بر مصیبت مظلومان

حق و باطل، همیشه بوده اند و همیشه مظلومانی در تاریخ به دست ظالمان و ستمگران کشته شده-اند و بزرگترین ظلم تاریخ، ظلم به اهل بیت و شهادت جانسوز سالار شهیدان امام حسین علیه-السلام و یاران باوفایش بود.
بنی امیه، آل زیاد و آل مروان به جای اینکه اشکی برای شهادت آنها بریزند و ناراحت و متأثر باشند، از این جنایت بزرگ تاریخ، شادی کردند. در فرازی از زیارت عاشورا آمده است:
«و هذا یَومٌ فَرِحَت بِهِ آلُ زیادٍ و آلُ مَروانَ».
«روز عاشورا روزی است که آل زیاد و آل مروان شادی کردند و سوت و کف زدند و با شادی و سرور خود رضایت و ارتباط خود را با این فاجعۀ تاریخ به تماشا گذاشتند و لعن و نفرین ابدی را مستحق خود ساختند، امروز هم اگر ظلمی در هر جای جهان صورت بگیرد و کسی به آن ظلم، خشنود و شادمان باشد، شریک ظالم خواهد بود.
امام رضا علیه السلام فرمود: هرکس کوشش در رفع احتیاجات خویش را در روز عاشورا ترک گوید خداوند حوائج دنیا و آخرتش را برآورده نماید و هر که روز عاشورا را روز مصیبت و اندوه و گریه قرار دهد خداوند روز قیامت را روز شادی و سرورش مقرر فرماید و چشمهایش را در بهشت به وسیله ما روشن کند و هرکس روز عاشورا را روز برکت خویش بنامد و برای منزلش چیزی ذخیره کند وی را در آنچه اندوخته است برکتی نباشد و روز قیامت با یزید و عبیدالله بن زیاد و عمر بن سعد لعنة الله علیهم در پایین ترین درجه جهنم محشور می شود.

ی – شادی بر مخالفت از فرمانهای پیامبر صلی الله علیه و آله

یکی از شادیهای ناپسند، شادی بر مخالفت از فرمان پیامبر صلی الله علیه و آله است که بارها در زمان پیامبر، توسط مسلمان نمایان و منافقان انجام می گرفت. قرآن کریم در این باره می فرماید:
(فَرِحَ المُخلَّفُونَ بِمَقعَدِهِم خِلافَ رَسُولِ اللهِ و کَرِهُوا أن یُجاهِدُوا بِاَموالِهِم وَ أنفُسِهِم فِی سَبیلِ اللهِ...).
«تخلف جویان (از جنگ تبوک) از مخالفت با رسول خدا صلی الله علیه و آله خوشحال شدند و کراهت داشتند که با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کنند».
قرآن کریم در ادامۀ آیات قبل، به آنها می فرماید:
(فَلیَضحَکُوا قَلیلاً وَلیَبکُوا کَثیراً جَزاءً بِما کانُوا یَکسِبُونَ).
«آنها باید کمتر بخندند و بسیار بگریند، این جزای کارهایی است که انجام می دادند».
گریه به خاطر اینکه آنها همۀ پلهای بازگشت را پشت سر خود ویران کرده اند و تیره روزی و بدبختی را برای خود خریده اند. البته این گونه مخالفتها، نافرمانیها و کارشکنیها در زمان ائمۀ معصومین علیهم السلام نیز وجود داشته و امروزه هم کم نیستند آنها که فرمانهای ولایت فقیه را نادیده می گیرند و برکارشکنیها ادامه می دهند و از کارهای پلید خود، مسرورند.

ک – شادی مستانه به خاطر مال و ثروت

داشتن مال و ثروت، ارزش و افتخار محسوب نمی شود، مهم نحوۀ استفاده از مال و ثروت است، اگر در مسیر صحیح و درست استفاده شود و دارندۀ آن به دارایی خود مغرور نشود، ارزش دارد. قرآن کریم دربارۀ قارون می فرماید:
(اِنَّ قارُونَ کانَ مِن قَومِ مُوسی فَبغی عَلَیهِم وَاتَیناهُ مِنَ الکُنُورِ ما اِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأ بِالعُصبَةِ اُولی القُوَّةِ...).
«همانا قارون یکی از ثروتمندان قوم موسی بود که بر آنها طریق ظلم و طغیان پیش گرفت و ما آنقدر گنج و مال به او دادیم که بر دوش بردن کلیدهای آن گنجها صاحبان قوت را خسته می-کرد».
قارون، به جای اینکه از این همه ثروت، در مسیر صحیح استفاده کند، مغرورانه می گفت: «این ثروت را به وسیلۀ دانشی که نزد من است به دست آورده ام». و مال و ثروت خود را به رخ مردم می کشید و خودنمایی می کرد تا اینکه قومش به او گفتند:
(.. لاتَفرَح اِنَّ اللهَ لایُحِبُّ الفَرِحینَ).
«این همه شادی مغرورانه مکن که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد».
قرآن کریم در آیۀ دیگر دربارۀ افراد کم ظرفیت می فرماید:
(وَلَئِن أذَقناهُ نَعماءَ بَعدَ ضَرّاءَ مَسَّتهُ لَیَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّیِّئاتُ عَنی اِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ).
«و اگر آدمی را به نعمتی پس از محنتی رسانیم، مغرور و غافل شود که دیگر روزگار زحمت و رنج من سرآمده، سرگرم شادمانی و مفاخرت گردد».