قهوه ، دکتر گیاهان

درخت قهوه كه برگ هايي هميشه سبز و زيبا دارد، گياهي است از تيره Coffee كه دانه هاي آن را به صورت هاي مختلف همچون پودر و خرده هاي ريز ودرشت به فروش مي رسانند. بيش از يك سوم مردم جهان قهوه را دوست دارند و مصرف مي كنند. واژه قهوه ، برگرفته از زبان عربي و به معناي تحريك كننده و زايل كننده اشتها است . و برخي از مورخان ،پيشينه اين واژه را به كشور اتيوپي نسبت مي دهند. درخت قهوه بين 7 تا 10 متر بلندي دارد و درهواي گرم و مرطوب رشد مي كند. اين درخت گل هايي كوچك و سپيد دارد كه بوي آن بي شباهت به بوي ياسمن نيست.
همچنين اندازه دانه هاي قهوه ، بين 15 تا 18 ميلي متر است كه در آغاز، رنگ سبز و پس از رسيدن، رنگ گيلاس به خود مي گيرد. از اين رو در بعضي كشورها به درخت گيلاس هم شهرت دارد. دانه هاي قهوه دو به دو به يكديگر چسبيده اند و پرده نازكي ميان دانه ها وجود دارد كه آن ها را از هم جدا مي كند.
تهيه قهوه در كشورهاي جهان متفاوت است، اما اغلب آن را با آب جوش ، بخار آب و يا از طريق گذراندن آب جوش از پودر آن تهيه مي كنند. بهترين قهوه جهان از نظر بو و طعم ، از بوته اي به نام Arabica به دست مي آيد كه در برزيل به خوبي رشد مي كند و از آن جا به سراسرجهان صادر مي شود .
بعد از برزيل ، بهترين قهوه كه طعم و بويي مطبوع دارد متعلق به كشور تانزانيا و اتيوپي است. همچنين در آمريكا اغلب، قهوه را با بخار آب درست مي كنند كه به آن اسپرسو( Espresso) مي گويند.
در ايران نيز شايع ترين نوع قهوه ، نسكافه است كه با ريختن آب جوش بر روي يك قاشق قهوه فراهم مي شود.درقرن شانزدهم مصرف قهوه در مصر بسيار شايع بود و بيشتر، افراد مذهبي آن را به كار مي بردند تا بتوانند بيدار بمانند و به عبادت پروردگاربپردازند.
اما بعدها هنگامي كه دريافتند اين ماده ضربان قلب را افزايش مي دهد و موجب اعتياد مي شود، خريد و فروش و مصرف آن را ممنوع ساختند وافراد متخلف را به شدت مجازات كردند، ولي چون مردم آن را دوست داشتند ، در اين راه موفقيتي كسب نكردند.
ابوعلي سينا حكيم بزرگ ايران، حدود هزار سال قبل در كتاب خود شرح جامعي در مورد قهوه آورده كه البته ايرانيان در آن عصر بر آن نام بونو( Buno) نهاده بودند و بوعلي نيز همين واژه را به كار بسته است . اين واژه اي است كه هنوز در اتيوپي آن را به كار مي برند. بوعلي سينا قهوه را به منظور تحريك بيماران افسرده ، مورد استفاده قرار داده است.
بر اساس آمارهاي به دست آمده، 89 درصد مردم جهان ، قهوه، چاي و يا هر دوي آنها رامصرف مي كنند. 40 درصد آن ها ترجيح مي دهند چاي بنوشند و در صورت عدم دسترسي به چاي، قهوه مي نوشند و حدود 30 درصد مردم دنيا نيز، قهوه را ترجيح مي دهند و درنبودن قهوه به نوشيدن چاي رضايت مي دهند و براي 15 درصد نيز ميان چاي و قهوه تفاوتي وجود ندارد و هر كدام را كه در دسترس باشد مصرف مي كنند. ناگفته نماند كه 15 درصد مردم جهان نيز چاي و قهوه را دوست ندارند و هيچيك را نمي نوشند.
چون كافئین برای اشخاص مبتلا به بیماری های قلبی و عصبی خوب نیست لذا برای اینكه این قبیل اشخاص نیز بتوانند از قهوه استفاده كنند و بخورند در بازار نوعی قهوه تهیه می شود كه مقدار كافئین آن را تا حدود زیادی كاهش می دهند .این نوع قهوه را قهوه بدون كافئین كه بهتر است قهوه كم كافئین گفته می شود می نامند.مقدار كافئین در این نوع قهوه ها معمولا نباید از ۵/۰ گرم در هر كیلو گرم تجاوز نماید یعنی حداكثر ۵ در ده هزار باشد.
برگ قهوه نیز در همان حدود دانه دارای كافئین می باشد ،لذا از گرد برگ قهوه نیز مانند چای استفاده كرده و آن را دم نموده و می خورند و دم كرده برگ قهوه دست كمی از خود قهوه ندارد و خیلی مطبوع و با كیفیت بال می باشد.قهوه طبق نظر حكمای طب سنتی از نظر طبیعت سرد و خشك است و از نظر خواص معتقدند كه خوردن دم كرده آن بازكننده گرفتگی ها بوده ومسكن دردها ،غلیان خون،مسكن حدت صفرا،سودا و سوزاندن آن می باشد و اخلاط را رقیق و صاف می كند،لذا در موارد تبهای خونی و صفراوی و سوداوی خصوصا در اوایل و بعد از بروز آبله مفید است و برای یرقان نیز نافع است.قهوه ملین است و مدر و رطوبت ها را خشك می گند و برای سرفه بلغمی و اكثر انواع سر دردها و چشم دردها و مالیخولیاو آنچه كه در اثر غلیظ شدن اخلاط به وجود می آید مفید است و برای بواسیر نافع است.ضماد آن با عسل برای ترمیم عضو ازجاد رفته وانگشت پیچ آن با عسل برای سرفه گرم و تر نافع است.عده ای اط حكمای طب سنتی معتقدند كه برای مبتلایان به جذام نیز نافع است.از نظر مضار آن گفته می شده كه مانع خواب و دفع ضهوت است،آن را سیه رو كه نام قهوه است- مانع النوم و قاطع الشهوه است.از نظر بی خوابی و ضعیف كردن قوای جنسی عقیده ب این است كه اگر قهوه خام و سبز خصوصا پوست آن علاوه بر اینكه این مضار را ندارد در بعضی از مزاجها محرك نیروی جنسی بوده و كمك به هضم غذا نیز می نماید.
علت اینكه مرسوم است در یمن كه از موطنهای قهوه عربی است،قهوه دم كرده سبز بعد از غذا می خورند همین است كه برای كمك به هضم غذا از آن استعانت می جویند.روی هم رفته در مورد اینكه قهوه بی خوابی می آورد یا مضار دیگری دارد،نظر ها متفاوت است چراكه رد بعضی اشخاص اصولا قهوه خوردن موجب بی خوابی نمی شود و ضررهای دیگر رانیز ندارد و روی هم رفته آنچه كه مسلم است این است كه برحسب نوع مزاج گرم یا سرد و سن اشخاص و قوی و ضعیف بودن بدن ،معتدل یا كم خوردن و یا اسراف در خوردن قهوه مضار آن متفاوت است و هیچ نوع قانون كلی برای جمیع انواع موارد نمی توان بیان داشت.
چون قهوه مضر قلب است لذا برای اشخاصی كه احتیاج به خوردن آن دارند مانند موارد حصبه،آبله و نظایر آن ،برای جلو گیری از عوارض قلبی باید با زعفران خورده شود،یعنی زعفران را در حین دم كردن در آن می ریزندو باهم دم می كنند.
قهوه سبز را معمولا به صورت خیسانده استفاده می كنند به این ترتیب كه در حدود ۲۰ گرم قهوه سبز را در ۱۵۰ گرم آب سرد خیساندهو پس از ۱۲ ساعت خیساندن ،آن را صاف می كنند و می خورند .قهوه بو داده نیز كه دم كردن آن در ایران رایج است احتیاجی به توضیح بیشتری ندارد.
به طور كلی قهوه یكی از بهترین محركات است و عمل هضم را سهل می كند و بدن را در مقابل ناراحتی های روحی مقاوم می سازد.به عنوان تب بر بویژه در تبهای نوبه ای موثر است.در مسمومیت از تریاك و فرآورده های تریاك و سایر مواد مخدر ،استعمال قهوه آثار نیكو می گذارد.و حالت چرت و خواب مسمومین را از بین می برد.در رفع سیاه سرفه ،وبا ،گلیكوزوری (یا وجود قند در ادرار )و همچنین در موارد آلبو مینوریا وجود آلبومین در ادرار مفید است .در اختلالات روده ای بخصوص در موارد اختناق روده آثار مفید دارد. قهوه یكی از پادزهرها در قبال آئكالوئیدها می باشد.شاید این به دلیل خاصیت ضد خواب آن است.دانه ها یبوداده قهوه ضدعفونی كنندهو زایل كننده بو می باشد.گرد دانه قهوه كوبیده برای معالجه سوختگی از آتشو آب نافع است.جوشانده دانه های خام و بونداده قهوه برای معالجه ناراحتی های مثانه و قولنج مثانه و كلیه مفید است.
خوردن دانه های خام و نارس قهوه برای رفع میگرن یا همی كرنیا و تبهای نوبه ای تجویز می شود.
از نظر خاستگاه قهوه معروف است كه درخت قهوه بومی حبشهو ازآن دیار برخاشته است.گفته می شود كه شهرت و خواص قهوه مرهون چوپانی استدر حین چراندن گوسفندانش روزی مشاهده می نماید كه گوسفندان پس از خوردن دانه های میوه قهوه فعالیتو نشاط خاصی یافته اند و انتشار داستان ماشهدات این چوپان سر آغاز شهوت خواص دانه های قهوه شده است.
قهوه از اول قرن پانزدهم به سایر مناطق مشرق زمین رفته و معروف است كه اولین قهوه خانه ها در شهر مكه در اوایل قرن شانزدهم میلادی ایجاد و افتتاح شده وپس از آن مصرف آن بتدریج به اروپا نیز وارد ومعمول گردید ودر سال ۱۶۵۴ اولین قهوه خانه در شهر مارسی فرانسه دایر گردیده و پس از آن بتدریجدر تمام اروپا وسایر مناطق عالم منتشر ومعمول شده است .

كليات گياه شناسي

قهوه درختي است كه ارتفاع آن تا هشت متر ميرسد داراي ساقه اي استوانه اي شكل و برگهاي نوك تيز ، متقابل ، بيضوي و هميشه سبز مي باشد . گلهاي قهوه برنگ سفيد و بطور گروهي در كنار برگها ظاهر مي شود . ميوه آن كه به نام قهوه معروف است بشكل تخم مرغي و برنگ سبز بوده كه تدريجا زرد و سپس قرمز مي شود . بهترين نوع قهوه ، قهوه عربي است كه بحالت خودرو در حبشه ،‌سودان و مناطق استوائي آفريقا وجود دارد ولي اكنون كشت آندر برزيل ، ونزوئلا ، جزائر آنتيل و ديگر مناطق آمريكاي جنوبي مرسوم است .

تركيبات شيميايي:

در بازار دو نوع قهوه وجود دارد كه بنام قهوه سبز (خام ) و قهوه بو داده معروف است و از نظر تركيب شيميايي با هم متفاوتند.
در صد گرم قهوه مواد زيرموجود است
آب 10 گرم
چربي 8 گرم
مواد قندي 7 گرم
سلولز 15 گرم
كافئين 1/5 گرم
البته مقدر كافئين نسبت به نوع آن مختلف است و بين 0/7 درصد تا 1/5 درصد تغيير مي كند . هر فنجان قهوه معمولا داراي 80 ميلي گرم كافئين مي باشد . البته در قهوه بغير از كافئين ، آلكالوئيدهاي ديگري مانند آدنين ، گزانتين ،‌هايپوگزانتين و گوانين وجود دارد . قهوه اي كه به مصرف نوشيدن مي رسد قهوه بو داده است زيرا قهوه سبز را نمي توان مصرف كرد. قهوه پس از بودادن عطري مطبوع پيدا مي كند وبرنگ قهو ه اي در مي آيد و تغييرات شيميايي بسياري در آن بوجود مي آيد .
قهوه بو داده را بايد در ظروف در بسته نگاهدري كرد زيرا تدريجا رطوبت خود را از دست داده و اكسيذمي شود و بوي مطبوع آن از بين می رود .
چون قهوه براي مبتلايان به بيماري قلبي و عصبي ضرر درد بنابراين براي اينگونه افراد قهوه بدون كافئين كه بنام Decafinated Coffee معروف است ودر بازار كرده اند كه ضرر آن بيش از قهوه معمولي است زيرا براي گرفتن كافئين از حلال هاي شيميايي نظير دي كلرواتيلن ، تري كلور اتيلن و كلرور اتيلن استفاده مي كنند كه مقدري از آن در قهوه مي ماند و اين مواد سمي و سرطان زا هستند.

خواص دارویی

قهوه از نظرطب قدیم ایران سرد و خشك است و چون جز دسته آلكالوئیدها می‌باشد بنابراین باید در مصرف آن احتیاط كرده و فقط آن را به عنوان دارو مصرف كردن كسانی كه به آن معتاد هستند باید سعی در ترك آن داشته باشند .
۱) قهوه محرك است و هضم را آسان می‌كند
۲) تب بر است مخصوصا تب‌های نوبه‌ای را برطرف می‌كند
۳) به بدن نیروی كاذب می‌دهد
۴) سردرد را برطرف می‌كند
۵) مسمومیت‌های ناشی از مصرف الكل زیاد را درمان می‌كند
۶) برای برطرف كردن یرقان مفید است
۷) ادرار آور است
۸) در درمان سرفه ای كه با بلغم همراه باشد موثر است
۹) دردهای عصبی را درمان می‌كند
۱۰) در درمان سیاه سرفه مفید است
۱۱) ضد عفونی كننده است
۱۲) گرد قهوه برای سوختگی‌ها مفید است
۱۳) قهوه ضد افسردگی است
۱۴) مقاومت ورزشكاران رازیاد می‌كند
۱۵) برونش‌ها را باز می‌كند برای مبتلا‌یان به بیماری آسم مفید است
۱۶) برای برطرف كردن تب یونجه مفید است
۱۷) از كرم خوردگی دندان جلوگیری می‌كند

مضرات:

۱) قهوه فشار خون را بالا‌ می‌برد و آنهایی كه فشار خونشان بالا‌ست باید از نوشیدن قهوه خودداری كنند
۲) ‌باعث تحریك و ضعیف شدن قلب می‌شود
۳‌) كلسترول خون را افزایش می‌دهد .
۴) زنان باردار به هیچ وجه نباید قهوه مصرف كنند زیرا باعث عوارض خطرناك برای كودك می‌شود
۵) خوردن قهوه در خانم‌ها ممكن است باعث كیست در سینه شود
۶) ایجاد سردرد می‌كند
۷) ‌قهوه بیخوابی می‌آورد
۸) ایجاد ناراحتی‌های روده‌ای و معده‌ای می‌كند
۹) لرزش و رعشه می‌آورد
۱۰) سو ‌هاضمه می‌آورد
۱۱) دربرخی مصرف زیاد تولید اسهال می‌كند
۱۲) ‌باعث تضعیف قوای جنسی می‌شود .

مقدار مصرف صحيح قهوه چقدر است؟

دكتر Varro E.Tyler استاد دانشكده داروسازي در West Lafayette Indiana مي گويد:" من به شما توصيه مي كنم كه نوشيدن قهوه را به 2 فنجان قهوه دم كرده يا سه فنجان قهوه فوري در روز محدود كنيد."
لازم است كمي هم در مورد كافئين موجود در قهوه توضيح داده شود. كافئين خالص ، شبيه به پودري سفيد و ابريشمي است و حالت سوزني دارد و داراي طعمي تلخ وبي بو است، همچنين به سهولت در آب گرم حل مي شود و در حرارتي معادل 460 درجه فارنهايت ، ذوب شده، و به حالت مايع درمي آيد.
اين ماده در صنعت داروسازي بسيار پر مصرف است و به ميزان اندك، دربيش از60 نوع داروي مختلف ، به ويژه داروهاي ضد حساسيت به كار گرفته مي شود. كافئين نيز همچون مواد مخدر درصورت مصرف بلند مدت، موجب اعتياد مي شود، اما چون اين اعتياد زيان چنداني به انسان وارد نمي سازد، مصرف آن در ميان مردم جهان رواج يافته است. حتي بسياري از مردم نسبت به اعتياد آور بودن آن بي اطلاع هستند.
كافئين در طول روز به شكل هاي گوناگون مانند قهوه، برخي از نوشابه هاي گازدار وبسياري از انواع شكلات مورد مصرف قرار مي گيرد و در كودكان بيشتر ايجاد ناآرامي وبي خوابي مي كند. خردسالاني كه مواد كافئين دار مصرف مي كنند چنانچه روزي از مصرف آن خودداري كنند ، امكان دارد بعضي از علائم ترك اعتياد مانند بيخوابي، ناآرامي، احساس خستگي، كم اشتهايي و گريه زياد بر آن ها عارض شود.
كافئين موجود در يك فنجان قهوه ، برابر 150 سي سي است.
قهوه اي كه با آب جوش قطره اي تهيه شود(Brewed Drip Method) داراي 60 تا 180 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 120 ميلي گرم است .
قهوه بدون كافئين كه به طريقه بالا تهيه مي شود، داراي 3 تا 5 ميلي گرم كافئين ، و ميانگين كافئين 4 ميلي گرم است .
قهوه ترك داراي 40 تا 170 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 100 ميلي گرم است .
نسكافه فرانسوي( قهوه آماده = Instant) داراي 30 تا 120 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 75 ميلي گرم است .
نسكافه فرانسوي بدون كافئين داراي 1 تا 5 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 3 ميلي گرم است .
كافئين را نمي توان به صورت صد درصد از قهوه خارج نمود . از اين رو حتي قهوه هاي بدون كافئين نيز مقدار اندكي از اين ماده را دارند.
در نيمه قرن شانزدهم ميلادي درانگلستان، مصرف قهوه به طور كامل رواج يافته بود، به گونه اي كه در روزنامه تايمز، بارها اين آگهي به چاپ رسيد:« قهوه ، شما را سالم نگه مي دارد ، به هضم غذا كمك مي كند ، چشم درد، سردرد، سرما خوردگي، سرفه و آب ريزش بيني را برطرف مي كند و در درمان بيماري هايي مانند سل، نقرس و خون ريزي لثه، دارويي مؤثر به شمار مي آيد.» درج اين آگهي گوياي آن است كه در آن زمان ، مردم باور داشته اند كه قهوه بسياري از دردها را تسكين مي دهد و بعضي بيماري ها را نيز درمان مي كند. بررسي و پژوهش هاي علمي در عصر ما، افزون بر موارد ياد شده ثابت كرده است كه مصرف قهوه باعث هوشياري مغز و اعصاب مي شود،خستگي عضلات و ماهيچه ها را برطرف مي كند ، اشتها را كاهش مي دهد ( كه اين خود مانع از بروز چاقي مي شود )، يبوست را از ميان مي برد، ماهيچه هاي شش را شل مي كند( كه باعث سهولت در امر تنفس مي شود) ، به دليل رفع خستگي، زمان و ميزان فعاليت را افزايش مي دهد، برهمكاري عضلات چشم مي افزايد( مهارت و دقت در كارها را افزايش مي دهد)، مركز تفكر را تحريك مي كند( لذا بر قدرت قضاوت و نيروي حافظه مي افزايد)، به انسان تيزهوشي همراه با آرامش مي دهد ، و گاهي در بعضي افراد عامل تحريك قواي شهواني مي شود .
با اين همه مصرف نامناسب قهوه ، زيان هايي را نيز در پي دارد كه وقوع اتفاقات و رويدادهاي زير را مي توان ناشي از آن دانست: گروهي از پژوهشگران به اين نتيجه رسيده اند كه قهوه موجب پيدايش سرطان در انسان مي شود و گروهي نيزمعتقدند كه كافئين ، باعث تحريك بيماران رواني مي شود .
اما واقعيت اين است كه هيچيك از اين پژوهش ها را نبايد به عنوان يك اصل اثبات شده علمي پذيرفت، زيرا گستره اين تحقيقات اغلب محدود است و در مقابل، فرضيه هاي مخالف نيز توانايي اثبات را دارند، چنان كه در سال 1998 ميلادي يك نشريه پزشكي مدعي شد كه بر اساس آزمون هاي صورت گرفته ، اين نتيجه به دست آمده است كه قهوه، برخي از سلول هاي سرطاني را تحت تأثير قرار مي دهد و آن ها را از رشد باز مي دارد يا كوچك مي كند، اما بر روي سلول هاي معمولي تأثيري ندارد .
بعضي از افراد نسبت به كافئين به شدت حساسيت دارند، به طوري كه مقدار اندكي از آن ، اشخاص را گرفتار هيجان مي كند، ضربان قلبشان را افزايش مي دهد و دچار بي خوابي مي كند

تأثير كافئين بر اندام بدن

واكنش هاي متفاوت بدن در برابر كافئين ، به آستانه تحمل افراد بستگي دارد اما به طور كلي تأثير آن ها را مي توان چنين بيان كرد :
1- فشار خون: كافئين ، فشار خون را افزايش مي دهد. اگر كسي 250 ميلي گرم قهوه مصرف كند، فشار خونش در يك ساعت ، 10 ميلي متر بالا مي رود.
2- قلب: پس از مصرف قهوه، ضربان قلب كاهش مي يابد اما پس از مدتي بر تعداد آن افزوده مي شود و تا هنگامي كه كافئين از بدن خارج نشده باشد به همان صورت باقي مي ماند.
چنانچه ميزان كافئين مصرفي ، بالا باشد نه فقط تپش قلب ايجاد مي كند بلكه حالت ( Fibrilation) يعني حركت نامنظم ماهيچه هاي قلب نيز پديد مي آيد كه گاه ممكن است منجر به مرگ شود.
بر اساس آمارهاي به دست آمده، نوشيدن بيش از 5 فنجان قهوه در روز ، احتمال سكته قلبي را افزايش مي دهد.
3- هورمون ها: كافئين بر توليد برخي از هورمون هاي بدن مي افزايد، مانند : اپي نفرين( Epinephrine) كه منقبض كننده عروق است ، نوراپي نفرين ( Norepinephrine) كه بر ميزان فشار خون مي افزايد، رنين ( Renin) كه به علت كم خوني كليه ها و بر اثر كاهش فشار نبض در سرخرگ كليوي ، از كليه ها ترشح مي شود و پس از فعل و انفعالاتي ، باعث فشار خون مي گردد و كاتكولامين ( Catecholamine) كه باعث تحريك اعصاب قلب شده و حرارت بدن را افزايش مي دهد.
4- معده: كافئين بر ترشح اسيد معده و ميزان پپسين ( Pepsin) كه نوعي آنزيم معدي است مي افزايد.
5- خانم هاي باردار: اداره نظارت بر غذا و دارو در آمريكا ( FDR) در سال 1980 ميلادي اعلام كرده است كه كافئين باعث زايمان زودرس مي شود و ممكن است در نوزدان ناراحتي ايجاد كند.
اگر چه از آن تاريخ ، پژوهش ها و مطالعات بسياري در اين زمينه صورت گرفت اما تا كنون مشخص نشده است كه چه مقدار كافئين مي تواند عامل زايمان زودرس شود.

كافئين براي نوزادان دو عارضه ايجاد مي كند:

1- از طريق شير مادر وارد دستگاه گوارش كودك مي شود و او را در وضعيت استفراغ قرار مي دهد.
2- مدت زيادي در بدن نوزاد مي ماند تا متابوليزه شود، زيرا كبد نوزاد به اندازه كافي آنزيم ندارد.
در صورتي كه مادري دو فنجان قهوه تند بنوشد و سپس به نوزاد خود شير بدهد چون بخشي از كافئين ، همراه شير مادر وارد بدن نوزاد مي شود ، امكان دارد عوارض زير در نوزاد به وجود آيد: ناآرامي، لرزش دست ها، پاها و لب ها، سفت يا شل شدن عضلات و ماهيچه هاي بدن، بي خوابي، جيغ زدن، حساسيت نشان دادن به صدا، به گونه اي كه با كمترين صدايي كودك از خواب مي پرد. از اين رو به مادراني كه فرزند خود را شير مي دهند توصيه مي شود كه از مصرف قهوه يا مواد كافئين دار پرهيز كنند.
6- مغز و اعصاب: تأثير كافئين بر مغز و اعصاب، مي تواند به پيدايش عوارض زير منجر شود:
1- اضطراب2- هيجان 3- ناآرامي 4- فراموشي و افسردگي .
كساني كه گرفتار عارضه افسردگي هستند ، نبايد بيش از يك گرم كافئين در روز مصرف كنند ؛ زيرا سبب شدت يافتن افسردگي آن ها مي شود.
7- خون: كافئين باعث مي شود كه مقدار قابل ملاحظه اي از سديم و پتاسيم بدن از طريق كليه ها دفع شود، همچنين مقدار مصرف قند را نيز كاهش مي دهد كه نتيجه آن ، افزايش قند خون خواهد بود.
از اين رو به كساني كه مبتلا به بيماري قند ( ديابت) هستند توصيه مي شود از مصرف مواد كافئين دار، اجتناب ورزند. كافئين ، جذب آهن را در روده ها كم مي كند و لذا با توجه به نياز ضروري بدن به آهن، كه كار خون سازي را بر عهده دارد، توصيه مي شود كه از مصرف كافئين همراه با غذا و تا يك ساعت پس از آن، به طور جدي پرهيز شود.
8- لاغري: كافئين ميزان سوخت و ساز بدن را بالا مي برد و در نتيجه مصرف كالري نيز افزايش پيدا مي كند. براي مثال ، چنان چه كسي يك فنجان قهوه حاوي 100 ميلي گرم كافئين بنوشد ميزان متابوليسم بدن وي تا 4 درصد افزوده شده و درنتيجه باعث لاغري او مي شود.
9- فيبروكيستيك ( Fibrocystic) : زناني كه در سينه خود غده فيبروكيستيك دارند ، نبايد به ميزان زياد كافئين مصرف كنند، زيرا به بزرگ شدن اين غده كمك مي كند.

كشف قهوه

در باره پیدایش و شناخت قهوه داستان‌ها و روایات مختلفی وجود دارد، ولی آنچه كه به حقیقت نزدیك‌تر می‌نماید، كشف قهوه در حدود ششصد سال بعد از میلاد مسیح در خاورمیانه توسط شبانی است كه به هنگام چراندن بزها و گوسفندانش در كوهپایه‌های فلات ایران، متوجه رفتار عجیب آنها شد. كمی دقت، شبان را متوجه ساخت كه این رفتار عجیب پس از خوردن دانه‌های خشك عنابی‌رنگ یكی از بوته‌ها حادث می‌شود. كنجكاوی شبان وی را بر آن داشت كه خود نیز مقداری از این دانه‌ها را بخورد و بعد متوجه شد كه خوردن این دانه‌ها حالت نیروزایی و فرح‌بخشی به وی داده و هوشیاری وی را به نحو احسن افزایش می‌دهد و این (كشف قهوه) بود.
شاید برای بعضی از اهل علم این سؤال مطرح شود كه آب و هوای ایرا ن كجا و رویش قهوه چگونه؟ چنانچه این عزیزان به بسیاری از سفرنامه‌ها مراجعه فرمایند، ملاحظه خواهند نمود كویر ایران سراسر انباشته از جنگل كهور بوده، چنان كه می‌دانیم هم‌اكنون از ریشه درخت كهور برای ساخت وافور استفاده می‌شود و این ریشه را از حواشی كویر بخصوص حوالی یزد استخراج می‌نمایند. دیگر این كه به تأیید غالب منابع علمی و سفرنامه‌ها علاوه بر این كه فلات ایران انباشته از جنگل بود ه ، بسیاری از مناطق آذربایجان، بخصوص استان فعلی اردبیل منطقه‌ای باتلاقی بود ه است كه در نتیجه رشد قهوه كاملاً میسر بوده است. گروهی نیز زادگاه قهوه را منطقه‌ای در حوالی كشور فعلی سودان می‌دانند ولی آنچه تقریباً قطعی است كشف قهوه در حدود سال ششصد بعد از میلاد حضرت مسیح بوده است.

قهوه چیست؟

قهوه دانه یک ميوه است که درخت آن در سطح دریا تا حدود 6000 پا در مناطق باریک و کمربندی نیمه حاره بین مدار راس السرطان و راس الجدی بهتر می روید و طی هفت مرحله از بذر ساده به فنجان قهوه تازه دم .تبدیل می شود
• كاشت دانه
• داشت و برداشت
• صادرات
• عمل‌آوری دانه
• بو دادن دانه مشتمل بر (طعم‌سنجی و اختلاط)
• آسیاب كردن دانه
• دم كردن (آماده‌سازی قهوه و ریختن در فنجان)
تا این تاریخ 25 نمونه اصلی از بذر قهوه شناخته شده اما قهوه‌دوستان احتمالاً با دو نوع آن بیشتر آشنایی دارند آرابیكا (عربیكا) Aarabica و كانیفورا (روبوستا) Canephora (Robusta)، آراب ی كا خود بارور است به این معنی كه قابلیت باروری خود را دارا است در حالی كه روبوستا دگربارور است.
رنگ دانه‌های روبوستا پیش از بو دادن در ظاهر زرد تا قهوه‌ای روشن است اما دانه‌های آرابیكا به رنگ سبز با سایه نقره‌ای متمایل به آبی می‌باشد. سیر تولید قهوه حدود هشت تا نه ماه طول می‌كشد كه به این ترتیب فقط یك برداشت از محصول قهوه میسر است.

بعضی تفاوت‌های بین قهوه آرابیكا و روبوستا

نوع قهوه      آرابیكا    روبوستا
تاریخ شناسایی 1753 1895
تعداد كروموزم‌ها 44 22
زمان شكوفه دادن تا رسیدن میوه 9 ماه 11-10 ماه
شكوفه دادن پس از باران نامنظم
میوه‌های رسیده می‌افتد به شاخه می‌ماند
مقدار محصول(كیلوگرم در هكتار) 3000-1500 4000-2300
ساختار ریشه عمیق سطحی
درجه حرارت بهینه (میانگین سالانه) 34-15 درجه‌سانتی‌گراد 30-24 درجه‌سانتی‌گراد
میزان بارش بهینه 2000-1500 میلی‌متر 3000-2000 میلی‌متر
ارتفاع بهینه رشد 2000-1000 متر 700-0 متر
متوسط درصد كافئین دانه‌ها 1، 1% 0، 2%
شكل دانه‌ها تخت بیضی

عمل‌آوری قهوه

این مرحله باید بلافاصله پس از برداشت محصول انجام شود. برای عمل‌آوری قهوه روش‌های متفاوتی وجود دارد. یكی از قدیمی‌ترین و ارزان‌ترین روش‌ها، روش خشك است كه هنوز در برزیل و آفریقا رایج است و قهوه‌های طبیعی به این روش تولید می‌شوند. در این روش، میوه‌های نرسیده، بیش از حد رسیده و آسیب‌دیده و نیز برگ‌ها، سر شاخه‌ها از گل و لای جدا می‌شوند. سپس میوه‌ها حدود دو تا سه روز در آفتاب پهن می‌شوند و پس از آن به اتاق‌های خشك‌كن منتقل می‌گردند تا با حرارت شعله در دمای 45 تا 60 درجه‌سانتی‌گراد خشك شوند.
یك روش دیگر برای عمل‌آوری قهوه، روش تر است كه قهوه‌های شسته شده و ملایم به این روش تولید می‌شوند. این روش پرهزینه است و در عوض كیفیت دانه‌ها بسیار بهتر از روش خشك می‌باشد. زیرا در این روش میوه‌های برداشت شده در فاصله زمانی 12 تا 24 ساعت خشك می‌شوند. این روش در آمریكای مركزی، تانزانیا و كنیا عمل می‌شود.
پس از دو مرحله دیگر كه عبارتند از: جدا كردن پوشش دانه‌ها و جلا دادن، دانه‌ها برای عرضه به بازار آماده می‌شوند. با ارزش‌ترین قهوه‌ها در عرضه، دانه‌های قهوه‌ای هستند كه در ارتقاعات بیش از 4000 پا از سطح دریا تولید شده باشند.

طعم‌سنجی قهوه

این فرآیند توسط متخصصین جهت ارزیابی كردن چهار ویژگی قهوه شامل میزان اسید، طعم، بو و مزه انجام می‌شود.

مخلوط كردن قهوه

با توجه به این كه هر نوع قهوه دارای ویژگی‌های حاص خود می‌باشد، بنابراین برای دستیابی به یك كیفیت مطلوب لازم است چند نوع قهوه با یكدیگر مخلوط شوند.

بو دادن قهوه

دانه‌های سبز قهوه كاملاً عاری از بو هستند. برای تولید بو، قهوه باید بو داده شود. بسیاری از دوستداران قهوه اصرار دارند این كار را شخصاً انجام دهند. یك فرد متخصص در بو دادن قهوه، لازم است هم هنرمند و هم متخصص باشد. چون فقط در این صورت می‌تواند كیفیت و یكنواختی قهوه را حفظ نماید.
قهوه اگر خوب بو داده شود به رنگ قهوه‌ای با تیرگی‌های متفاوت در می‌آید. گاهی در طی عملیات بو دادن، مقدار كمی ملاس قند یا فرآورده‌های دیگر برای پوشش دادن دانه‌های قهوه اضافه می‌شود.
دو روش از متداول‌ترین روش‌های بو دادن قهوه عبارتند از: طبله و هوای داغ. بیشتر دانه‌های قهوه در دمای 400 درجه فارنهایت بو داده می‌شوند. فرآیند بو دادن باعث می‌شود دانه‌های قهوه پف كرده و بزرگ شوند و در نتیجه وزن آنها به مقدار زیادی كاهش می‌یابد.
دانه‌ها باید بلافاصله پس از بو دادن خنك شوند كه برای این كار نیز سه روش وجود دارد: خنك كردن با آب، خنك كردن در هوای معمولی و خنك كردن در هوای تحت فشار.
هر چه قهوه بو داده شده باشد، طعم سوختگی و تلخی آن محسوس‌تر است و خاصیت اسیدی و كافئین كمتری دارد. قهوه‌های تیره‌تر برای قهوه دم‌شدنی (بجز اسپرسو) مناسب‌تر هستند. دانه قهوه پس از بو دادن طعم خود را برای مدت طولانی حفظ نمی‌كند، لذا بهتر است قهوه بود داده به مقدار مصرف تهیه و حتماً در ظروف دربسته نگهداری شود. برای نگهداری‌های طولانی‌تر، یخچال یا فریزر مشروط به استفاده از ظروف مخصوص توصیه می‌شود.

قهوه‌های فوری

طرز تهیه قهوه‌های فوری شامل فرآیند دیگری است كه بدون توجه به مارك آن به قهوه سیاه و قهوه طلایی تقسیم می‌شوند.

آسیاب كردن

برای مصرف قهوه (غیر از قهوه‌های فوری) توصیه می‌شود حتماً دانه قهوه آسیاب شود و حتماً بهتر خواهد بود آسیاب كردن توسط دستگاه‌های مدرج انجام شود، زیرا هر نوع قهوه نیازمند دانه‌بندی خاصی است كه تا حدود 80% طعم قهوه بستگی به آسیاب صحیح آن دارد.

قهوه بدون كافئین

عملیات كافئین‌زدایی بر روی دانه‌های سبز انجام می‌شود. این نوع قهوه معمولاً مورد مصرف خانم‌های حامله یا اشخاصی است كه با مصرف قهوه دچار بی‌خوابی می‌شوند و یا اصولاً نوشیدن قهوه برای آنها ایجاد ناراحتی می‌نماید.

دم كردن قهوه

چهار روش اصلی برای تهیه قهوه وجود دارد:
جوشاندن
خیساندن
تراوش كردن
فیلتر كردن
متخصصین و دوستداران قهوه معتقدند فیلتر كردن بهترین روش برای استخراج كامل عطر دانه‌های قهوه می‌باشد. اگرچه هر فرهنگی روش خاصی برای تهیه قهوه دارد ولی رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین روش‌ها در دنیا عبارتند از:
اسپرسو
فرانسه یا آمریكانو
كاپوچینو
قهوه ترك یا یونانی
قهوه فرانسه یا آمریكانو به 3 صورت طبخ می‌شود، با دستگاه فیلتردار یا دستگاه‌های پرس‌كننده و اسپرسو همراه با آب

قهوه در ایران

اگرچه تاریخ پیدایش قهوه و یا كشف این دانه لذیذ در قسمتی از فلات ایران یا سودان بر فرض اتكا به سفرنامه‌ها تا حدودی مشخص می‌باشد، ولی چگونگی نقل این دانه به آمریكای جنوبی و برخی كشورهای آفریقایی من‌جمله یمن به طور كلی نامشخص است.
شاه اسماعیل صفوی دوران كودكی خود را در محبس قلعه استخر گذرانید و در این قلعه بود كه با عارفی همبند بود كه از این عارف شنید و آموخت كه روزگارانی قبل كشوری مقتدر در منطقه به نام (ایران) وجود داشته كه بعد از حمله تازیان و مغول به كشوری پاره‌پاره و ملوك‌الطوایفی تقسیم شده و در قلعه استخر بود كه اوصاف شاهنامه را شنید و شاید خواند و به ارزش ملیت پی برد، مطلبی كه بعد از انقراض سلسله ساسانی و سپس چندین دهه حكومت مغول‌ها فراموش اذهان شده بود چنان كه در هر بخش از ایران حاكمی و خانی حكومت می‌كرد.
خواست خداوند بر این بود كه شاه اسماعیل، شاه ایران شود و همین شخص بود كه با استفاده از آموخته‌های خود در قلعه استخر و به منظور تفهیم ملت و ملّیت به مردم از طریق ایجاد مدارسی به منظور تربیت گروهی شاهنامه‌خوان و اعزام این گروه به اقصی ‌نقاط فلات ایران به منظور نقل شاهنامه شروع به معرفی كشور ایران به مردم نمود. نقل شاهنامه، شوری در مردم ایجاد می‌نمود و اسبابی می‌شد تا مردم گرد هم جمع شوند و عموماً محل گردهمایی مردم در مكانی بود كه شربت‌خانه نامیده می‌شد.
در اغلب نقاط ایران اعم از شهرها و روستاها شربت‌خانه‌هایی بود كه مردم برای گفتگو و لختی آسودن در این امكنه گرد هم می‌آمدند. شربتی می‌آشامیدند و در باب موضوعات محلی روز مذاكره می‌كردند و در همین اماكن بود كه با شور ایجاد شده از شاهنامه‌خوانی با آشامیدنی جدیدی كه از عثمانی وارد كشور شده بود آشنا می‌شدند و اندك‌اندك نام شربت‌خانه را به (قهوه‌خانه) تغییر دادند. در حقیقت به تدریج كه مردم با ایران و ملیت آشنا می‌شدند، قهوه را نیز می‌شناختند و چون از آشامیدن قهوه لذتی بیش از شربت می‌بردند، تدریجاً نام (قهوه‌خانه) جنبه عام‌تری می‌یافت و شربت‌خانه‌ها تبدیل به قهوه‌خانه می‌شدند.

قهوه‌خانه‌های شهری

یكی از اماكن تفریح و وقت‌گذاری مردم تهران و سایر شهرهای بزرگ قهوه‌خانه بود.
در هر محل یكی دو قهوه‌خانه بزرگ و چند قهوه‌خانه كوچك وجود داشت كه قبل از طلوع آفتاب گشوده شده و بعد از همه دكاكین بسته می‌شدند.
برخی از قهوه‌خانه‌های معروف صده گذشته تهران به شرح زیر بودند:

لقانطه

در ابتدای خیابان باب‌‌همایون كافه‌ای بود به نام لقانطه كه صاحب آن مردی بود به نام غلامحسین‌خان لقانطه و شعبه دیگری نیز در خیابان بهارستان داشت.
غلامحسین‌خان، در داخل و خارج ساختمان از مهمانان با چای و قهوه و قلیان پذیرایی می‌نمود. نكته جالب در این بود كه در زمانی در لقانطه قهوه سرو می‌شد كه در سایر قهوه‌خانه‌ها از قهوه خبری نبود و پذیرایی منحصراً با چای و قلیان صورت می‌گرفت.لقانطه غالباً از رجال كه با اسب و درشكه و كالسكه به این محل می‌آمدند پذیرایی می‌نمود و قیمت قهوه و چای و شربت در این مكان گران‌تر از سایر اماكن مشابه بود.لقانطه محلی بود برای تفریح و وقت‌گذرانی اعیان و اشراف و اداری‌های والامقام و فرنگ‌دیده‌ها و روزنامه‌نگاران و نویسندگان و اصطلاحاً طبقه منور‌الفكر.

قهوه‌خانه موال‌آباد

در ضلع جنوب شرقی سبزه‌میدان قهوه‌خانه‌ای بود به نام قهوه‌خانه (موال‌آباد) متعلق به مرحوم حسن موال‌ آبادی و حاج حسن شمشیری. این قهوه‌خانه بعداً به چلوكبابی شمشیری معروف شد كه در زمان خود بهترین چلوكباب تهران را عرضه می‌نمود. مرحوم شمشیری بعدها بسیار ثروتمند و از مؤسسین بانك ایرانیان مرحوم ابولحسن ابتهاج شد و به طرفداری از مصدق اشتهار داشت كه به علت نداشتن وارث علاقمند، سالها است كه تعطیل می‌باشد.

قهوه‌خانه عرش

در خیابان چراغ برق قهوه‌خانه‌ای در بالاخانه‌ای كه قهوه‌خانه عرش می‌گفتند و نام عرش را از آن جهت گرفته بود كه یگانه قهوه‌خانه طبقه دوم در شهر تهران بود. این قهوه‌خانه از دو اتاق تو در تو با پله‌هایی باریك و بلند تشكیل شده بود كه پنجره یكی از اتاق‌های آن به طرف خیابان باز می‌شد.

كافه‌ گراندهتل

در خیابان لاله‌زار گراندهتل قرار داشت كه طبقه همكف آن اختصاص به رستوران و چایخانه و قهوه‌خانه اختصاص داشت و قسمت دیگری از این هتل گهگاه به سینما و تئاتر اختصاص می‌یافت. عشقی و عارف دو شاعر ملی و انقلابی بهترین نمایشنامه‌های خود را در سالن گراندهتل به معرض تماشا گذاردند. برخی از مردم سینما را (سیم‌نما) می‌گفتند، شاید با این تصور كه تصویر آن از میان سیم ظاهر می‌شد.
قهوه‌چی یا صاحب قهوه باید از مردم پرهیبت و آبرودار محل می‌بود تا بتواند با احترام مراجعان راوادار به رعایت نظم و نسق لازم بكند.بعضی از قهوه‌خانه‌های معروف دیگر عبارت بودند از:
قهوه‌خانه‌ پهلوان نایب
قهوه‌خانه‌ یوزباشی (فرمانده صد سوار یا سرباز)
قهوه‌خانه‌ پنجه (الی باشی یا پنجاه باشی فرمانده پنجاه سوار یا سرباز)
قهوه‌خانه‌ لوطی اكبر
قهوه‌خانه‌ ده‌باشی غلام
قهوه‌خانه‌ نایب حیدر در قهوه‌خانه‌‌ها علاوه بر چای و قلیان وسایل تریاك‌كشی نیز آماده بود. نقل و نقالی، مانند شاهنامه‌خوانی و اسكندرنامه و سمك عیار و امیرارسلان‌خوانی و مانند آنها كه تدریجاً غیر از نقل شاهنامه بقیه منسوخ شدند بازی‌ها و سرگرمی‌های متعددی نیز مانند (ترنابازی) یا (پادشاه وزیر) معمول و رایج بود.تعداد قهوه‌خانه‌‌های تهران با تقسیم ناحیه حدود 1310 تا 1320 خورشیدی به شرح زیر بود:
ارك 10 / دولت 101 / حسن‌آباد 58 / قنات‌آباد 52 / مجیدیه 44 / شرق 27 / بازار 142 / عودلاجان 58 / شهرنو 46 / جمع کل : 615

كافه تریا

در اوایل حكومت پهلوی اول و همزمان با مراجعت عده‌ای از فرنگ‌رفته‌ها به ایران كافه‌های به اصطلاح خارجی‌زبان‌های ایرانی (شیكی) در سطح تهرات تأسیس شد كه به غیر از سرو غذا و مشروب، قهوه‌ و شیرینی عرضه می‌نمودند.
هتل‌های ساخته شده در تهران و شمال ایران توسط املاك سلطنتی كه بعدها به صورت بنیاد پهلوی تغییرشكل پیدا كرد نیز مكان خاصی را برای عرضه قهوه‌ و شیرینی اختصاص دادند كه این (تریا) نام گرفت.
شربت‌خانه شد قهوه‌خانه‌. قهوه‌خانه‌ بدون تغییر نام شد چایخانه. چایخانه‌ای كه قهوه‌ عرضه می‌كرد شد كافه تریا.تا آغاز سال 1358، گروه جوان و منورالفكر كه آزادی یافته بودند به شكل راحت معاشرت دختر و پسر را در جامنعه جا بیندازند، پاتوق خود را بیشتر در كافه تریاها كه روز به روز بیشتر می‌شد، قرار دادند.
تریای هتل فردوسی، تریای هتل نادری (كافه نادری بعد)، آیبتا، كالج این ، سه سكه (این دو تریای آخر مقابل دبیرستان البرز قرار داشتن د )، تریای هتل پالاس، تریای فیاما، تریای هتل‌های هیلتون- شرایتون- اینترکنتینانتال ، دربند، هایت، تریای هتل كاسپین، برخی از تریاهای فعال و معروف تهران بودند.قهوه از ایران می‌رود
نوشیدنی قهوه كه همراه شاهنامه مجدداً به ایران آمد، همه‌گیر شد. شاه اسماعیل و فرزندانش و سپس سلسله افشاریه بساط حكوكت‌های ملوك‌الطوایفی را برچیدند همانگونه كه بساط شربت را نیز از شربت‌خانه‌ها. ایران متحد شد و قهوه همه‌گیر. جای‌جای ایران پر شد از قهوه‌خانه‌ و قهوه‌خور تا آن كه كاشف‌السلطنه چایكار، سودای تجارت با هند در دلش افتاد و چنین كرد و در بازگشت گیاهی به نام چای با خود به ایران آورد كه یا از بد روزگار و یا از خوش اقبالی خود این ره‌آورد در منطقه لاهیجان (گیلان) به خوبی جواب داد و عجیب آن كه لاهیجان و لشت‌نشا كه به گیاه جدید بسیار خوب پاسخ دادند املاك قوام‌السلطنه و وثوق‌الدوله و خانم فخرالدوله از كار درآمدند كه نفوذ بسیار داشتند در تشكیلات حكومتی و همان شد كه چای سودآورد، برای هزار فامیل (بركت) شد، برای كاشف‌السلطنه (لقب شد) و برای مردم، آشامیدنی جدید كه به سرعت همه‌گیر شد و در قهوه‌خانه‌ها، چای داده شد با این تفاوت كه دیگر نام قهوه‌خانه عوض نشد.به سرعت در قهوه‌خانه‌ها چای دادند كه هنوز هم می‌دهند و قهوه ابتدا به دربار رفت و خانواده‌های ارمنی و گه‌گاه در برخی مراسم سوگواری كه آخری به حق بود در سوگ خود چنانكه امروز چای یكی از اصیل‌ترین و رایج‌ترین نوشابه‌های خانواده ایرانی است و اگرچه چنانكه بعد گفته خواهد شد، قهوه مجدداً به ایران و خانواده ایرانی بازگشت ولی هنوز جنبه تشریفاتی قهوه به حدی است كه نمی‌توان قهوه را رقیبی برای چای دانست.
منابع :
خواص و كاربرد قهوه http://aftab.ir
قهوه http://www.iranmania.com
قهوه http://www.centralclubs.com
قهوه http://www.money58.netfirms.com
كشف قهوه http://raeescoffee.com
درباره خواص قهوه بدانید http://jujuha.blogfa.com
/خ