درباره‌ی جنگ الکترونیک

نویسنده: عبدالحسین بینش

جنگ الکترونیک Electronic warfare

میدان جنگ الکترونیک Electronic Battlefield و ابزارهای جنگ الکترونیک Electronic Measures واژه‌های مترادفی هستند که معنای واحدی را افاده می‌کنند و آن به کارگیری علوم کاربردی جدید به ویژه علوم مرتبط با حوزه الکترونیک نظامی- در خدمت تاکتیکهای تهاجمی و تدافعی نظامی و نیز به کارگیری این علوم برای مقابله با تدابیر الکترونیک دشمن و بی‌اثر ساختن آنها می‌باشد. در این جنگ سیستم‌های زیر به کار گرفته می‌شوند:

1. سیستم‌های نظامی هشداردهنده و شناسایی:

(military warning and detection systems)
هشدار و شناسایی دو مأموریت مستقل‌اند. مأموریت سیستم‌های هشدار دهنده جلوگیری از غافلگیری تاکتیکی است. و سیستم‌های شناسایی مأموریت پیام‌رسانی درباره انجام یا احتمال انجام تهاجم و میزان نزدیکی، محل استقرار، حجم و نوع فعالیت و سلاح دشمن را به عهده دارند. اما مأموریت هشدار، فراگیرتر از این است؛ زیرا علاوه بر عملیات شناسایی، فرآیند تحلیل و اتخاذ تصمیم مناسب، پس از دریافت اطلاعات لازم از انواع تجهیزات الکترونیک را نیز برعهده دارد. شیوه‌های هشدار از گذشته تاکنون دستخوش تحول فراوان گشته است. در جنگهای قدیم از نیروهای انسانی همچون دیدبان و از حیوانات برای شناسایی نزدیک نیروهای دشمن استفاده می‌شده است. در آستانه ورود به سال 1914م. استفاده از دوربین و تلسکوپ و وسایل ارتباطی بی‌سیم و با سیم همچون ابزارهای جنگی به صورت امری عادی درآمد. در جنگ جهانی یکم نورافکن‌های شناسایی و مُنوّرها، به میزان بسیار گسترده‌ای به منظور مشاهده هواپیماها و نیروهای مهاجم در شب به کار گرفته شد. چنانکه- در چارچوبی محدودتر- تجهیزات شنیداری مجهز به آژیرهای ویژه نیز برای تعیین موقعیت هواپیماها به کار گرفته شد. در جنگ جهانی دوم اختراعاتی با تکنیک پیشرفته‌تر مانند رادار و وسایل ارتباطی بی‌سیم، به ویژه در زمینه امواج با فرکانس بالا وارد میدان شد. به کارگیری این تجهیزات در برتری هوایی بریتانیا تأثیری تعیین کننده داشت. با ورود سلاح اتمی در سال 1945 م و تکثیر سریع آنها در سالهای بعد و نیز پیدایش و موشک‌های قاره‌پیما، ابعاد جدیدی ظهور کرد که موجب افزایش توان غافلگیری در جنگ شد. در این اوضاع و احوال بود که نیاز به سیستم‌های هشدار بهنگام نیز افزایش یافت. از این‌رو، همه‌ی توان تلاشهای علمی و فناوری در راستای تأمین نیازهای نظامی به کار گرفته شد و در زمینه ساماندهی، شناسایی و هشدار، به ویژه در ارتباط با هواپیماهای جت و ملخدار، بالگرد، زیردریایی‌ها، ماهواره‌ها و ... تجهیزات متنوعی به ظهور رسید.
این سیستمها ابزارهای گوناگونی، مثل تلویزیون، لیزر، شناسایی مغناطیسی و شنیداری، دستگاه‌های شناسایی مجهز به اشعه مادون قرمز، دستگاه‌های شناسایی پرتوهای اتمی و تجهیزات شناسایی شیمیایی را به کار می‌گیرد. تجهیزات شناسایی شاهد تغییرات فراوانی بوده که مهم‌ترین نشان اینها است:
الف. تجهیزات شناسایی استفاده کننده از امواج الکترو مغناطیسی مانند امواج نور مرئی و امواج نور غیرمرئی (اشعه مادون قرمز و اشعه لیزر)، امواج رادار و دیگر امواج بی‌سیمی. در زمینه تجهیزات دیداری تحول جدیدی پدید آمد که در ابتکار تجهیزات دید در شب و جنگ شبانه خلاصه می‌گردد. در تجهیزات شناسایی مجهز به اشعه مادون قرمز نیز تحولات چندی پدید آمد که از توانایی شناسایی نقاط داغ مثل موتور ماشین، هواپیما، موشک و آتش اردوگاه‌ها برخوردار است. به طوری که می‌تواند اختلاف درجه حرارت اجسام گوناگون را تمیز دهد. در زمینه رادار پیشرفتهایی صورت گرفت که زمینه به کارگیری آنها را در ابعاد تاکتیکی افزایش داد. در زمینه تجهیزات شناسایی بی‌سیم تجهیزات گیرنده حساسی برای رهگیری امواج ارسالی بی‌سیمی و سیستم‌های دریافت امواج راداری دشمن و استنباط هشدار مناسب از آنها و تجهیزات بی‌سیمی جهت‌یاب در چارچوب فرکانس‌های بی‌سیمی قابل استفاده برای شناسایی انفجارهای اتمی که انرژی بسیار زیادی را آزاد می‌کند اختراع گردید.
ب. تجهیزات شناسایی شنیداری برای شناسایی دشمن در زیر آب و بر فراز زمین
ج. تجهیزات شناسایی امواج (Geophones) که در زمینه ره‌گیری امواج صوتی عبور کننده از لایه‌های خاک و شناسایی نفوذ افراد با تجهیزات دشمن کاربرد دارد.
د. تجهیزات شناسایی مغناطیسی (Magneometers): که برای شناسایی اجسام بزرگ فلزی که تحرکاتشان بر هر نقطه‌ای از میدان مغناطیسی زمین تأثیرگذار است. مثل: زیردریایی‌ها، کاروانهای نظامی فرازمینی، این تجهیزات هم به وسیله هواپیما قابل حمل‌اند و هم قابلیت نصب درون زمین را دارند.
هـ . تجهیزات شناسایی تشعشعات اتمی: عبارت است از تجهیزات سنجش پرتوهای حاصل از انفجارهای اتمی. این تجهیزات در هواپیما، موشک‌ها و ماهواره‌ها کاربرد دارند.
و. تجهیزات شناسایی شیمیایی: این تجهیزات قابلیت شناسایی بوها و ترشحات حاصله از جسم انسان را که به میزان اندکی در فضا پخش می‌شود داراست.
این تجهیزات به طور مخفیانه در میدان نبرد کار گذاشته می‌شود و در حوزه فعالیتش رفت و آمد نیروهای دشمن را شناسایی می‌کند.
سیستم‌های هشدار پیشرفتهای زیر را شاهد بوده است:

الف. ساخت سامانه‌های دفاع هوایی:

رکن اصلی این سامانه‌ها به کارگیری رادارها در اندازه‌ها و اشکال گوناگون، به کارگیری تجهیزاتی که هواپیماهای دوست را از دشمن تمیز می‌دهد و هشدار کاذب، به ویژه در حالت به کارگیری وسایل راداری فریبنده می‌باشد. از مشهورترین سامانه‌های هشداردهنده سامانه ساج (SAGE) آمریکایی و سامانه نادج VNADGE اروپایی کشورهای عضو ناتو است. سامانه ژاپنی شبیه به سامانه کشورهای عضو ناتو می‌باشد. اتحاد شوروی (سابق) نیز از سامانه شناسایی بسیار پیشرفته‌تری پیچیده و بسیار سری برخوردار بود.

ب. سامانه‌های هشدار ضدموشکهای قاره‌پیما:

این سامانه‌ها در دوم قرن بیستم و پس از تجهیز موشکهای قاره‌پیما به کلاهک‌های هسته‌ای، اختراع شدند. این سامانه تشکیل می‌شود از شبکه‌های راداری عظیم زمینی که امواج دارای فرکانس‌های بسیار بالا و فوق بالا را به کار می‌گیرد، به پیمایش آسمان اقدام و اجرام در حال پرواز در آن را دنبال می‌کند. این سامانه به وسیله شبکه‌های راداری ویژه‌ی شناسایی فوق خط دید پشتیبانی می‌شود که از توان شناسایی موشکهای در حال حرکت در طبقات بالای جو برخوردار است. نیز ماهواره‌های مجهز به دستگاه‌های شناسایی مادون قرمز آنها را پشتیبانی می‌کند.

ج. ساماندهی ضدموشکهای قاره‌پیما:

این سامانه‌ها از سامانه‌های پیشین، پیچیده‌ترند و شامل سامانه‌های هشدار و تعیین هدف‌های خاص آنها می‌باشد. این سامانه از شبکه راداری بزرگی تشکیل می‌گردد که مأموریتش تعیین مسیر درگیر شدن با هدف و بازشناسی هدف‌های حقیقی از هدفهای کاذب و چیرگی بر اقدامات پدافندی الکترونیک است.

د. سامانه‌های هشدار فضایی:

این سامانه‌ها برای شناسایی و پی‌گیری اجرام فضایی طراحی شده‌اند و رادارهایی گوناگون با اندازه‌هایی بسیار بزرگ را در خدمت دارند. ویژگی عمده این سامانه‌ها سرعت در انجام عملیات تعقیب و نیز توان تعقیب چند شیء به طور همزمان است. به منظور افزایش کارآیی آنها تلسکوپ‌هایی روی آنها نصب گردیده که مأموریتشان انجام تعقیب دیداری ماهواره‌هایی است که در مدارهای به نسبت پایین پیرامون زمین در حال حرکت‌اند.

و. شناسایی جوی:

در این نوع شناسنایی انواع هواپیما، هلی‌کوپتر، هواپیمای بدون سرنشین، سکوهای پرنده، ماهواره و موشک به کار گرفته می‌شود. برای موفقیت این تجهیزات در مأموریت‌های شناسایی، آنها را به انواع سیستم‌های شناسایی مانند تجهیزات دید در شب، تجهیزات شناسایی مغناطیسی و دستگاه‌های شناسایی انفجارهای ا‌تمی مجهز می‌سازند.

هـ . سامانه‌های شناسایی نفوذ دشمن و دفاع از پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی.

2. تجهیزات فرماندهی و کنترل Command and control equipment

این تجهیزات بر فناوری کامپیوتر مبتنی است که در خدمت نیروهای مسلح قرار می‌گیرد و در مأموریت فراوانی جایگزین افراد می‌گردد: برخی از آنها اطلاعات را از سیستم‌های شناسایی دریافت و به منظور محاسبه و تعیین دقیق اماکن فعالیت دشمن و شناخت نوع و جهت این فعالیت آنها را تنظیم و تحلیل می‌کنند. در همین حال کامپیوترهای دیگری به انتشار و دریافت امواج راداری اقدام می‌کنند و به منظور تعیین سرچشمه فعالیت، با در نظر گرفتن توپوگرافی زمین آ نها را مورد مطالعه و مقایسه قرار می‌دهند. از دیگر فواید به کارگیری این تجهیزات تعیین هدف دقیق آتش توپخانه است؛ به این ترتیب که با استفاده از داده‌های دستگاه‌های شناسایی، مختصات هدف را تعیین می‌کند، آن‌گاه فرمان لازم را به دستگاه‌های اتوماتیکی که کارشان تعیین سمت و اجرای آتشباری است صادر می‌کند. خلاصه این که عملیات تبدیل اطلاعات و داده‌های سیستم‌های هشدار به فرامین روشن و قابل استفاده، مقدمه ورود به میدان جنگ الکترونیک است و مغزهای الکترونیک بخش لاینفک آنها محسوب می‌گردد. ابزارهای الکترونیک در جنگ‌های جدید به صورت اصلی‌ترین ابزارهای تسلط بر نیروها و سلاح‌ها در میان ارتشهای متخاصم درآمده است. به طوری که بدون وجود ابزارهای الکترونیک لازم، حصول پیروزی برای آنها میسر نیست. ابرقدرتها سخت در تلاشند تا سیستم‌ها و تجهیزات پیشرفته‌ای تولید کنند که بتوانند نوع و مشخصات سلاح‌های را که باید بر ضد هدف‌های معین به کارگیری شود تعیین کنند، به طوری که بتوان آنها را در مقیاس گسترده و نیز در سطوح به نسبت پایین نظامی (مثل فرماندهی لشکرها و تیپ‌ها) به کار گرفت. تصویر روشنی را از فعل و انفعالات میدان نبرد، بی‌آنکه نیازی به کشتی یا مراکز دیده‌بانی بوده باشد، در اختیار داشت.

3. سیستم‌های ناوبری Navigational equipment

هماهنگ با سیستم‌های پیشین، تجهیزات ناوبری نیز ناگزیر باید ارتقا می‌یافت و دقت هدف‌گیری سلاح‌های گوناگون تضمین می‌گردید. بسیاری از تجهیزات در راستای اهداف ناوبری و به کارگیری آنها در ناوهای فضایی و دریایی و انواع سلاح‌ها ارتقا یافت و در این فرآیند سیستم‌های زیر اختراع شد:

الف. سیستم‌های ناوبری و هدایت الکترونیک چشمی با استفاده از فناوری تلویزیون:

مثل بمب‌های هواپیماهای آمریکایی «وال آی» Walleye و هابوس Habos که هر دوی آنها به وسیله‌ی سیستم تلویزیونی هدایت می‌شود. نحوه عمل به این صورت است که خلبان هدفی را که روی صفحه تلویزیون موجود در کابین افتاده انتخاب و آن قدر مانور می‌کند تا دوربین نصب شده در نوک بمب درست مقابل هدف قرار گیرد، آن‌گاه به طور خودکار به سوی هدف شلیک می‌کند.

ب. سیستم ناوبری و هدایت الکترونیک مجهز به لیزر مانند بمب‌های هواپیمایی هوشمند Smart Bombs آمریکایی هدایت شونده به وسیله اشعه لیزر:

در این روش از دو هواپیما استفاده می‌شود. هواپیمای اول پرتو لیزر را به سوی هدف مورد نظر هدایت می‌کند و هواپیمای دوم بمبی را که در پی نور منعکس شده از اشعه لیزر حرکت می‌کند، شلیک می‌کند.

ج. تجهیزات ناوبری و هدایت الکترونیک مجهز به اشعه مادون قرمز:

مثل سیستم موشکی زمینی- هوایی سام- 7 شوروی (سابق) که به وسیله نفر حمل می‌گردد و به طرف اشعه مادون قرمز منبعث از موتورهای هواپیما هدف‌گیری می‌شود.

د. تجهیزات هدایت راداری:

مثل سیستم رادار «سکای سپوت» Sky Spot Radar آمریکایی، این سیستم به یک مغز الکترونیک که می‌تواند پس از دریافت اطلاعات مربوط به هدفی معین، هواپیما را با دقت بسیار بالا به سوی آن هدف هدایت کند مجهز است این در حالتی است که فعالیت خلبان به حوزه اطلاعات دریافتی از رادار مذکور محدود بوده باشد.

4. ارتباطات الکترونیک

ارتباطات الکترونیک تشکیل می‌شود از دستگاه‌های ارتباطی باسیم و بی‌سیم به شکل ویژه که در ایجاد ارتباط میان تجهیزات فوق‌الذکر و سلاح‌های متعلق به آنها و فرماندهی تاکتیکی و استراتژیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با آن که این نوع از ارتباطات درگذشته شناخته شده بود، طبیعت جنگ الکترونیک پیشرفت دستگاه‌های الکترونیک را به منظور وصول به هدف‌های زیر قطعی ساخت:
تضمین نهایت کارآیی و سرعت فوری در انتقال پیام‌ها و اطلاعات از منابع مربوط به پایگاه‌های فرماندهی و کنترل به منظور اتخاذ تصمیم و عکس‌العمل مناسب و پخش آنها در میان سلاح‌های گوناگون در حال تعامل با هدف. این امر موجب پیدایش شبکه‌های ارتباطی بسیار پیچیده‌ای گشت که از پایگاه‌های تقویت و انتقال ارتباطات و شبکه‌های ماهواره‌ای نظامی برای زیر پوشش قرا ردادن همه کره زمین برخوردار بود.

فناوری جنگ الکترونیک:

ابزارهای الکترونیک در جنگ‌های جدید به صورت اصلی‌ترین ابزارهای تسلط بر نیروها و سلاح‌ها در میان ارتشهای متخاصم درآمده است. به طوری که بدون وجود ابزارهای الکترونیک لازم، حصول پیروزی برای آنها میسر نیست. با توجه به تعریفی که از تجهیزات الکترونیک به عمل آمد، روشن می‌شود که این ابزارها به طور اصولی در موارد زیر به کار گرفته می‌شود: 1. دستیابی به اطلاعات موجود در میدانهای نبرد، به عبارت دیگر اقدام به انجام مأموریت‌های شناسایی به وسیله‌ی تجهیزات شناسایی و تجهیزات نظامی. 2. تسلط بر سلاح‌ها و نیروها با به کارگیری سیستم‌های هشدار و تجهیزات فرماندهی کنترل و نیز تجهیزات ناوبری و هدایت.
از آنجا که برخی از این تجهیزات ویژگی شناسایی شدن دارند به این معنا که به محض استفاده از آنها جایگاه و کدهایشان شناسایی می‌گردد؛ مانند دستگاه‌های بی‌سیمی و راداری که امواج الکترومغناطیسی قابل دریافت انتشار می‌دهند. و دستگاه‌هایی که پرتوهای غیرقابل دید با چشم منتشر می‌کنند (مانند اشعه مادون قرمز و لیزر) اما امکان مشاهد آنها با وسایل مناسب ممکن است، علوم کاربردی وسایل ضد آنها را به کار می‌گیرد تا کارآیی آنها را کاهش دهد و این به نوبه خود موجب پیشرفت دیگر فناوریهای شناسایی متقابل Electronic countermeasures گشته که هدف آنها شناخت ویژگی‌های شناسایی شوندگی رادار همچون فرکانس امواج ناقل، نمایش ضربان در ثانیه، میانگین تکرار ضربان در ثانیه، میانگین چرخش آنتن یا میانگین پیمایش آنتن در یک دقیقه، مکان رادار، شکل و حجم آنتن و ساماندهی رادار. هدف این کار تعیین پایگاه‌های تجهیزات الکترونیک و تحلیل ویژگی‌های آنها برای دریافت اطلاعات لازم از نیروهای دشمن است تا بتوان از این راه وسایل لازم را برای مقابله با او تدارک دید.
از ویژگی‌های برجسته این تجهیزات ضدالکترونیک، سری بودن فعالیت آنهاست. زیرا اینها مثل- تجهیزات ارسال بی‌سیمی و راداری- دستگاه‌هایی هستند که در هنگام دریافت پیام قابل شناسایی نیستند.
این تجهیزات چند ویژگی دیگر نیز دارند؛ مثل وسعت میزان شناسایی، سهولت جابه‌جایی- به طوری که می‌توان آن را در نقاط بسیار و دور از دشمن نصب کرد- ثبات و انعطاف‌پذیری در گردآوری اطلاعات و عدم اتکای این تجهیزات به اوضاع جوی. از مهمترین تجهیزات ضدالکترونیک مورد استفاده به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
الف. تجهیزات قابل حمل زمینی مثل تجهیزات شناسایی بی‌سیمی و راداری زمینی.
ب. تجهیزات قابل حمل فضایی، مانند تجهیزات شناسایی بی‌سیمی و راداری قابل حمل به وسیله هواپیماهای شناسایی.
ج. تجهیزات قابل حمل دریایی، مانند تجهیزات شناسایی بی‌سیمی و راداری قابل حمل به وسیله یگان‌های دریایی.
د. هواپیماهای بدون سرنشین Drones که از زمین برای شناسایی پایگاه‌های رادار در سطح تاکتیکی در خط مقدم نبرد هدایت می‌شود.
هـ . اطلاعات حاصل از به کارگیری نیروهای جاسوس مجهز به وسایل اطلاعاتی قابل حمل.
به مقتضای پیشرفت دائم فناوری نظامی، موضوع تنها به مجادله اراده‌ها میان اقدامات و ابزار الکترونیک با اقدامات و تجهیزات ضدالکترونیک محدود نمی‌گردد، بلکه عامل تازه‌ای به این درگیری وارد گشته که هدف آن افزایش اقدامات و تجهیزات الکترونیک در راستای مقابله با اقدامات و تجهیزات ضدالکترونیک است. به عبارت دیگر ارتش‌ها توانسته‌اند اقدامات و تجهیزات ضدالکترونیک Electronic countermeasures-counter را اختراع کنند که برخی جنبه سلبی دارند و برخی دیگر جنبه ایجابی.
عوامل سلبی به دو نوع استتار و فریب الکترونیک تقسیم می‌گردد.

بیشتر بخوانید: جنگ و انواع آن ازدیدگاه دانشمندان و نوابغ نظامی

الف. اقدامات استتار الکترونیک:

که به نوبه خود به دوگونه اقدام تقسیم می‌گردد:

1. اقدامات اختفای بی‌سیمی:

اقداماتی که به منظور اختفای فعالیت ارتباطات بی‌سیمی انجام می‌گیرد، مثل به کارگیری تلگراف رادیویی با تجهیزات کدنویسی پیچیده در ارسال و دریافت؛ به کارگیری تجهیزات ارتباط بی‌سیمی در محیط جانبی انفرادی (S.S.B) در شبکه‌ها و رادارهای بی‌سیمی؛ به کارگیری حداقل ممکن قدرت خرج در پیام بی‌سیمی برای برقراری ارتباط؛ به کارگیری تجهیزات بی‌سیمی با برد بسیار کوتاه در سطح گروهان‌ها و دسته‌ها یا در ارتباطات نزدیک، همانند تشکیلات دریایی و فضایی و به کارگیری آنتن‌های رادیویی، برای هدایت ارتباط در جهت دلخواه؛ ارسال در سایه یا تحت پوشش پایگاه فرستنده قوی؛ ارسال کوتاه مدت به منظور گرفتن فرصت شناسایی جایگاه؛ سایت‌های ارسال از دشمن و مانور به وسیله فرکانس‌ها و شبکه‌های بی‌سیمی.

2. اقدامات اختفای راداری:

شامل اقدامات امنیتی که برای استتار پرتوهای رادار انجام می‌گردد. مانند محدود ساختن زمان فعالیت رادارها که موجب کاهش فرصت دریافت پرتو آنها می‌گردد و در نتیجه تعیین مفاهیم آنها و شناخت جایگاهشان از این طریق، تعیین منطقه امنیتی یا به کارگیری آنتنی مشابه هنگام فعالیت رادار به منظور کنترل، هماهنگی یا آزمایش آنها، تهیه جداول فعالیت رادار با در نظر گرفتن عدم تکرار روزانه، هفته‌گانه یا ماهانه برای فاصله‌های فعالیت؛ کاهش شمار سایت‌های راداری پرتوزا در یک منطقه؛ به کارگیری آنتنی مشابه یا انتقال سایت‌های رادار به بیرون از منطقه شناسایی الکترونیک دشمن در هنگام تمرینات جنگی؛ روشن کردن سایت‌های رادار با کمترین نیروی خرج ممکن به طوری که بتواند هدفهای شناسایی مورد نظر را به انجام برساند و در عین حال تعیین دقیق مواضع آنها از سوی جاسوسی الکترونیک دشمن ممکن نباشد و دشمن در شناخت فرکانس‌های ثابت سایت‌ها و راه‌های کنترل دوباره این فرکانس‌ها گمراه شود.
چنین کاری از راه تغییر فرکانس امواج راداری ناقل و تغییر میانگین ضربان‌ها و تغییر انواع رقمها و کدها و قرار دادن سایت‌ها در زیر پوشش‌های ویژه یا ارتفاعات ممکن می‌گردد، مشروط به این که به میزان شناسایی راداری و مانور و گسترش در به کارگیری جایگاه‌‎های تبادل کننده و پرهیز از روشن کردن رادارها در هنگام اجرای اقدامهای استتار تاکتیکی یا دیده شدن هواپیماهای شناسایی دشمن یا در زمان تمرکز یافتن سایت‌ها در محل‌های جابه‌جایی و سری نگهداشتن دستگاه‌های رادار یا فرکانس‌های جز در عملیات تهاجمی به کار گرفته نمی‌شود، اخلالی وارد نکند.

ب. اقدام‌های فریب الکترونیک؛

و آن عبارت از سلسله اقدامهایی است که هدف آن به کارگیری منظم پرتوها و امواج وسایل الکترونیک دوست برای گمراه ساختن دشمن نسبت به شکل واقعی تجمع نیروها و اهداف به ویژه در اثنای عملیات جنگی می‌باشد. از مهشورترین شیوه‌های فریب الکترونیک به موارد زیر می‌توان اشاره کرد: وضع قوانین انعطاف‌ناپذیر برای به کارگیری تجهیزات الکترونیک در حین آماده‌باش عملیات جنگی به منظور استتار نیروها- در هنگام عملیات- و ایجاد این توهم در دشمن که در مواضع و نیروهای خودی هیچ‌گونه تغییری صورت نگرفته است؛ تنظیم تجهیزات الکترونیک در راستای دادن اطلاعات غلط به نیروهای اطلاعاتی دشمن درباره اوضاع نیروها، مراکز فرماندهی، پایگاه‌های راداری خودی و وانمود کردن تجمع وسایل الکترونیک نیروهای عمل کننده در مناطق عملیاتی ثانوی، ایجاد اختلال در شبکه‌های مخابراتی دشمن با القای فرامین و آموزشهای گمراه کننده- این شیوه در هنگامی به کار گرفته می‌شود که دشمن وقت کافی برای تعیین صحت و سقم آنها را نداشته باشد.

عوامل ایجابی:

اقدامها و ابزارهایی هستند که به هدف ایجاد آشفتگی در تجهیزات الکترونیک دشمن و یا نابودی آنها به کار گرفته می‌شوند؛ و در موارد ذیل خلاصه می‌گردند:

1. اقدامات پارازیت و فریب الکترونیک:

هدف از این اقدام‌ها استتار هدف‌های حقیقی از راه ایجاد اختلال در تجهیزات ارسال پیام دشمن و صفحه نمایش تجهیزات راداری آن به صورتی ویژه است. از جمله این اقدامات موارد زیر است:
الف. پخش امواج با قدرت بالا به صورت پیوسته بر روی امواج مورد استفاده دشمن به طوری که آنها را به طور کامل از کار بیندازد. این موضوع نیازمند نیروی پخش بالایی است که تولید آنها از طریق تجهیزاتی که هواپیماها به طور معمول حمل می‌کنند، امکان‌پذیر نیست. چه بسا که موج ارسال دشمن شناخته شده نیست و در این حالت انجام عملیات پارازیت در حوزه همه امواج صورت می‌گیرد. به منظور پرهیز از عملیات اختلال، رادارها اقدام به تغییر امواج خود می‌کنند. این موضوع بر اهمیت ویژه سرعت انتقال امواج مثل اقدامات ضداختلال می‌افزاید؛ و این نیز به نوبه خودش منجر به ساخت تجهیزاتی گردیده که می‌تواند امواجش را با هر ضربانی تغییر دهد.
ب. اختلال از طریق محو، به این ترتیب که تجهیزات اختلال همه امواج را از راه ایجاد اختلال کوتاه مدت بر روی هر یک از امواج محو و این کار را به طور متناوب تکرار می‌کنند.
ج. اختلال از طریق تکرار: در این روش دستگاه‌های خودی رمزهای دشمن را دریافت و فرکانس‌های مشابهی را پخش می‌کنند که به دشمن اطلاعات غلط می‌دهد، یا چنان مداخله می‌کنند که در پاسخگویی به فرکانس‌ها تأخیر ساده‌ای صورت گیرد و موجب فریب دشمن شود. برای مقابله با این نوع اختلال از رمزهایی استفاده می‌شود که تغییر فرکانس‌های آنها از برنامه مشخصی پیروی می‌کند به طوری که تقلید از آنها ناممکن است.
د. افشاندن شمار فراوانی نوار فلزی در فضا به منظور ایجاد نوعی «غبار الکترونیک» که مشاهده هواپیما از میان آنها دشوار می‌گردد. چنین کاری از طریق پایه‌های ویژه‌ای که به وسیله هواپیما حمل می‌گردد انجام‌پذیر است. معایب این شیوه در این خلاصه می‌شود که این نوارها به سرعت در دنبال هواپیما آشکار می‌گردد و علاوه بر آن امکان تشخیص آنها از هواپیما نیز به دلیل اختلاف سرعت آنها وجود دارد.
هـ . کاستن از کارآیی رادارها از طریق مواد دارای خاصیت انعکاسی ضعیف با استفاده از نقشه‌هایی که به میزان بسیار زیادی از شناسایی آنها به وسیله رادار می‌کاهد، یا به کارگیری انواع ویژه‌ای از روغنهایی که توان جذب امواج الکترومغناطیسی رادار هستند.
و. به کارگیری وسیله گمراه کننده گرمازا در مقابله با تجهیزاتی که دارای اشعه مادون قرمز هستند؛ مانند پرتاب بالون یا فورانهای گرمایی به منظور گمراه سازی موشکهای ضدهواپیمایی هدایت شونده به وسیله پرتو مادون قرمز.

2. نابودسازی وسایل الکترونیک:

هدف از این کار آن است که تجهیزات الکترونیک دشمن پس از تعیین جایگاه آنها، با به کارگیری وسایل شناسایی الکترونیک و دیگر روشهای معمول نظامی مورد حمله قرار گیرد. از سوی دیگر سلاح‌های تاکتیکی پیشرفته‌ای اختراع شده که خود هدایت کننده به سوی هدفهای راداری هستند، مانند موشک «شرایک» که پرتوهای منبعث از آنتن رادار را دریافت می‌کند و آن را برای هدایت خودش به کار می‌گیرد و هدف را نابود می‌سازد.
وسایل و تجهیزاتی که تا این جا از آنها سخن گفتیم، یعنی همان ابزاری که جنگ الکترونیک را ممکن ساخته است، در شماری از رویارویی‌هایی که پس از جنگ جهانی دوم انجام گرفت به کار گرفته شد. این میادین کارآیی و ضعف و محدودیتهای این وسایل و تجهیزات را آشکار ساخت. از نمونه‌های این جنگ می‌توان به جنگ الکترونیک در ویتنام و جنگ الکترونیک در خاورمیانه اشاره کرد.

5. جنگ سرد الکترونیک

به مجموعه عملیاتهای تجسسی الکترونیک دستگاه‌های اطلاعاتی دولتها در هنگام جنگ و صلح، جنگ سرد الکترونیک گفته می‌شود.
در سال 1940 اتحاد شوروی (سابق) ایالات متحده آمریکا را متهم به پرتاب بالونهای حامل دستگاههای جاسوسی روی خاک آن کشور به منظور تصویربرداری از مؤسسه‌های نظامی و صنعتی کرد.
این رویداد از آغاز ایجاد تحولی بزرگ در ابزار و راه‌های گردآوری اخبار و اطلاعات پرده برداشت. پس از آن با فناوری پیشرفته روز وسایل گوناگونی در زمینه‌های الکترونیک و فعالیتهای جاسوسی و ضدجاسوسی اختراع شد. از آن جمله هواپیمای شناسایی آمریکا «یو-2» بود که در سال 1960 در آسمان شوروی ساقط گردید. در حادثه «آرم سفارت آمریکا» در 1960 نیز جاسوس‌های روسی گفت‌وگوهای دفتر سفارت آمریکا در مسکو را به وسیله دستگاه‌های الکترونیکی شنود کردند. در سال 1968 کشتی جاسوسی بی‌سیم آمریکایی «پیوبل Pueble» به وسیله جمهوری دموکراتیک خلق کره به اسارت درآمد؛ و ساخت کشتی جاسوسی «لیبرتی» از نمونه‌های دیگر بود. فریب الکترونیکی عبارت از سلسله اقدام‌هایی است که به منظور به کارگیری وسایل الکترونیکی خودی برای گمراه‌سازی دشمن انجام می‌گیرد. از شیوه‌های این نوع فریب، ایجاد قوانین سخت برای به کارگیری وسایل الکترونیکی به منظور استتار فعالیت‌های نیروهای خودی و نیز تنظیم فریب الکترونیکی به منظور اقدام دشمن به دریافت علامت‌های منظمی که متضمن اطلاعات غلط و به زعم او درست می‌باشد. امروزه مشهور است که هواپیماها و ماهواره‌های جاسوسی متعلق به دستگاه‌های اطلاعاتی دولتهای بزرگ، نه تنها در زمان جنگ، بلکه در زمان صلح نیز فعال هستند و اطلاعات موردنظرشان را درباره تأسیسات نظامی، صنعتی، اقتصادی، محصولات زراعی، جاری شدن سیلاب‌ها، مناطق و خشک‌سالی و دیگر اطلاعاتی که آنان را به ارزیابی وضعیت اقتصادی و نظامی کشورهای موردنظرشان کمک می‌کند، گرد می‌آورند، و می‌کوشند تا بر پایه این اطلاعات به حساسیت‌های سیاسی آن کشور پی ببرند.
دستگاه‌های جاسوسی، متناسب با توان و امکاناتشان، انواع ابزارهای الکترونیکی را برای دریافت اطلاعات سرّی مورد نظرشان به کار می‌گیرند. از مهم‌‎ترین وسایل الکترونیک به کارگیری شده می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
الف. وسایل قابل حمل زمینی مانند تجهیزات شناسایی بی‌سیمی و راداری زمینی.
ب. وسایل قابل حمل فضایی مانند تجهیزات شناسایی بی‌سیمی و راداری و تجهیزات تصویربرداری با اشعه مادون قرمز قابل حمل به وسیله هواپیماها یا ماهواره‌های نظامی.
ج. تجهیزات قابل حمل دریایی، مثل تجهیزات شناسایی بی‌سیمی و راداری قابل حمل به وسیله یگانهای دریایی اعم از نظامی یا تجاری.
د. هواپیماهای جاسوسی بدون سرنشین Drones که از زمین به وسیله دستگاه‌های کنترل از راه دور زمینی Remote control برای شناسایی مواضع دشمن هدایت می‌شوند.
هـ . جاسوسی با به کارگیری مأموران سری مجهز به تجهیزات شناسایی قابل حمل و ابزار و وسایل جاسوسی پیشرفته‌ای که برای مأموریتهای گوناگون و در اندازه‌های مختلف ساخته شده است. از ویژگی‌های این تجهیزات ارزان بودن قیمت و سادگی آموزش آنها در مقایسه با تجهیزات جاسوسی سابق‌الذکر است؛ که از مهم‌ترین آنها موارد ذیل است:
1. تجهیزات جاسوسی الکترونیک از گفت‌وگوهایی که در مکانهای پیچیده در جریان است.

الف. میکروفونهای بی‌سیم:

این میکروفون‌ها تجهیزات ارسال پیام بی‌سیمی کوچکی هستند که در قالب‌های گوناگونی استتار می‌شوند. اندازه‌های آنها از اندازه یک پاکت سیگار تا یک تمبر پستی در نوسان است. این وسایل به میکروفون‌های حساسی برای ضبط صدا و نیز باطریهای خشک کم‌حجمی مجهز هستند که آنها را با نیروی برق برای مدت ده تا صدها ساعت شارژ می‌کند. این میکروفون‌ها مخفیانه به وسیله جاسوس‌ها در اطاق‌های محل گفت‌وگو کار گذاشته می‌شود و پیام‌‌های ارسالی آنها به وسیله دستگاه‌های پیام‌گیر مجهز به موج اف.ام FM که در اتاق مجاور و یا در ساختمانی در فاصله ده تا صدها متر متناسب با نوع و توان در دستگاه مورد استفاده کار گذاشته می‌شود دریافت می‌گردد.

ب. میکروفون‌های باسیم:

این میکروفون‌ها به طور معمول دستگاه‌های کوچکی هستند و برای آن که جلب توجه نکنند به شکل‌های گوناگونی ساخته می‌شوند. میکروفون استتار می‌شود و به وسیله یک سیم برق نازک که جلب توجه نمی‌کند به دستگاه ضبط صوت متصل می‌گردد. سپس ضبط صوت در همان اتاق یا اتاق مجاور کار گذاشته می‌شود. گاهی نیز از ضبط صوت‌های خودکار استفاده می‌گردد که با قطع و وصل صدا به طور خودکار روشن و خاموش می‌شود Voice Activated. البته این امر نیازمند نیروی برق فراوان است.

ج. ضبط صوت‌های مجهز به میکروفون‌های بسیار حساس:

که با وصل و قطع صدا به کار می‌افتد و خاموش می‌شود. جاسوس‌ها این میکروفون‌ها را به هنگام گفت‌وگو با اشخاص مورد نظر درون اتاق یا در لباس خودشان جاسازی می‌کنند.

تجهیزات جاسوسی از طریق گفت‌وگوهای تلفنی:

الف. تجهیزات بی‌سیم تغذیه کننده از تجهیزات تلفن؛ آن عبارت است از تجهیزات فرستنده بسیار کوچکی به اندازه یک قوطی کبریت به منبع نیروی برق نیاز ندارد، بلکه برق مورد نیازش را به صورت دایم از خود خط تلفن دریافت می‌کند. این دستگاه در داخل یا خارج دستگاه تلفن به سیستم آن وصل می‌شود و از این طریق پیام‌های دریافتی را به وسیله خطوط بی‌سیم متصل به دستگاه دریافت مجهز به موج اف ام در فاصله 2500 متری انتقال می‌دهد.
ب. دستگاه کنترل کار گذاشته شده در تجهیزات تلفن:
در این شیوه شخص کنترل کننده باید شماره تلفن تحت کنترل را به وسیله تلفن خارجی از فاصله‌ای هرچه دورتر بگیرد. در این حالت تلفن زنگ نمی‌خورد؛ و گیرنده شماره همه گفت‌وگوهای داخل اتاق را می‌شنود. دستگاه تلفن، بدون آنکه هیچ یک از حاضران داخل اتاق متوجه شوند، در واقع به میکروفون سیمی تبدیل می‌گردد.
ج. جایگزین‌سازی دکمه‌های دستگاه تلفن با دستگاه دیگری که از نظر شکل به طور کامل مشابه آن است اما به تجهیزات بی‌سیمی مجهز می‌باشد.
این دستگاه همه مکالمه‌ها را تا حدود صد متر انتقال می‌دهد و به باطری هم نیازی ندارد. چرا که از برق خود دستگاه تلفن تغذیه می‌کند. امواج ارسالی این سیستم به وسیله دستگاه پیام‌گیر مجهز به اف.ام FM دریافت می‌گردد.

تجهیزات ضبط سری مکالمات

الف. میکروفون بی‌سیم:

و آن عبارت است از دستگاه فرستنده کم حجمی که جاسوس در جیب خود می‌گذارد. این دستگاه میکروفون روکش داده‌ای دارد که در شکاف دکمه لباس جاسوس جا می‌گیرد و به وسیله یک نوار الکتریکی ظریف به درون لباس او انتقال می‌یابد. ارسال پیام از طریق یک دستگاه دریافت مجهز به موج اف ام FM تا مسافت 300 متری انجام می‌گیرد؛ و پیام‌های ارسالی را می‌توان از طریق اتصال دستگاه دریافت به یک دستگاه ضبط صوت، ضبط کرد.

ب. کیف‌های دستی ویژه‌ای وجود دارد که به دستگاه ضبط و ارسال مجهز است؛

و می‌توان آن را از طریق دکمه‌ای مرکب در نزدیک دست نگهدارنده در داخل کیف کار گذاشت و پس از آن در حال قفل بودن کیف آن را به کار گرفت.

دستگاه‌های ارسالی بی‌سیم مخصوص تعقیب اتومبیل‌ها

در این جا دو نوع دستگاه وجود دارد: داخلی و خارجی.
دستگاه تعقیب داخلی: دستگاه فرستنده کوچکی است که می‌توان آن را در پایین موتور اتومبیل کار گذاشت که با روشن شدن سوئیچ اتومبیل دستگاه نیز اقدام به ارسال پیام کند. این دستگاه‌ها آهنگ‌های بریده بریده‌ای تولید می‌کنند که فرکانس آنها از 200 تا 1000 واحد در یک یا دو ثانیه (CPS) در نوسان است. اما دستگاه تعقیب خارجی: دستگاه پیشرفته‌ای است متشکل از منبع انرژی و آنتن فرستنده. این دستگاه داخل آهن‌ربایی قرار دارد که به هر یک از فلزات زیر ماشین محکم می‌چسبد؛ و اصول کار آن مشابه دستگاه‌های پیشین است. پیام‌های ارسالی این دستگاه به وسیله دستگاه گیرنده مجهز به اف ام FM موجود در اتومبیل‌های تعقیب کننده قابل دریافت است. نیروهای کارشناس در شرایط عادی می‌توانند اتومبیل را در منطقه‌ای به قطر 1/5 مایل در داخل شهرها و 14 مایل در مناطق باز و صحرایی، تعقیب الکترونیکی کنند.

دستگاه‌های جاسوسی مکالمات خارجی

عملیات شنود گفت‌وگوهایی که در بیرون اتاق‌ها و اماکن بسته صورت می‌گیرد، از جنبه تکنیکی بسیار دشوار و در بسیاری از موارد بی‌حاصل است. تنها شمار اندکی از دستگاه‌های الکترونیکی است که در این زمینه آن هم اغلب در اماکن تشکیل کنفرانس‌ها و همایش‌های عمومی به کار گرفته می‌شود. دستگاه‌های متخصص جاسوسی میکروفون‌های هدایت شونده‌ای دارند که می‌توان آنها را به سوی تجمع‌هایی به فاصله چندصد متر هدایت و سخنان رد و بدل شده در آنجا را دریافت کرد. اما قدرت و کارآیی این میکروفون‌ها به طور معمول به اجتماعات خارجی محدود است. بر برخی از مشکلات می‌توان با به کارگیری میکروفون‌های حساس بی‌سیمی و استتار آنها در جسم سگهای آموزش دیده به منظور نزدیک شدن به منابع گفت‌وگو و گرفتن آنها به وسیله دستگاه‌های دریافت کننده فایق آمد. نیز این میکروفون‌ها را می‌توان در لباس کودکان کار گذاشت؛ همان شیوه‌ای که در خلال اشغال فرانسه توسط آلمان نازی در جنگ جهانی دوم به کار گرفته شد.

اقدامات ضدجاسوسی الکترونیک

همان‌گونه که وسایل الکترونیکی فوق‌الذکر برای دست‌یابی به اطلاعات سری، در چارچوب جنگ سرد الکترونیک، اختراع گردید، وسایل الکترونیکی ضد آنها نیز به منظور حفاظت از سری بودن گفت و گوها و اطلاعات مهم از میان بردن زحمت دریافت آنها به وسیله نیروهای دشمن اختراع گردیده است. این اقدام‌ها دو جنبه دارد: سلبی و ایجابی. از جمله اقدام‌های سلبی به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

الف. استتار بی‌سیمی:

و آن عبارت است از اقداماتی که با هدف استتار فعالیت ارتباطات بی‌سیمی انجام می‌پذیرد؛ مانند استفاده از تایپ کننده تله تایپ Teleprinter با دستگاه‌های کد پیچیده در ارسال و دریافت و استفاده از آنتن‌های هدایت شونده برای هدایت پیام‌های بی‌سیمی در جهت مورد نظر به کار گرفته می‌شود. مانند سیستم رله‎‌ی بی‌سیمی Radio relay، ارسال در سایه و یا زیر پوشش پایگاه ارسال قوی بی‌سیمی، ارسال برای مدت محدود و کوتاه و با هدف جلوگیری از تعیین جهت به وسیله دستگاه‌های دشمن و جلوگیری از کشف محل سایت‌های ارسالی بی‌سیمی یا جلوگیری از شنود بی‌سیمی آنها به وسیله دشمن.